Nguyễn Du, với tầm vóc của một thiên tài văn học, đã để lại cho hậu thế kiệt tác Truyện Kiều – bản cáo trạng đanh thép tố cáo xã hội phong kiến bất công và đồng thời là khúc ca nhân đạo sâu sắc, vượt thời đại. Trong đó, đoạn trích “Mã Giám Sinh mua Kiều” không chỉ tái hiện tấm bi kịch cay đắng của Thúy Kiều mà còn là bức tranh hiện thực trần trụi về một xã hội mục nát, nơi con người bị coi như món hàng, bị trao đổi, mặc cả trên bàn cân của đồng tiền và dục vọng. Mã Giám Sinh, kẻ mang danh là học trò, đã hiện lên như một biểu tượng của tầng lớp bất nhân, tham lam và giả tạo, trong khi Thúy Kiều, một người con gái tài sắc vẹn toàn, lại trở thành nạn nhân của những định kiến và toan tính tàn nhẫn. Mở đầu đoạn trích, Nguyễn Du đã khéo léo phác họa chân dung Mã Giám Sinh bằng ngòi bút hiện thực sắc sảo. Hắn xuất hiện với dáng vẻ bảnh bao, bóng bẩy nhưng lại lộ rõ sự giả tạo và trơ trẽn qua từng cử chỉ, hành động. “Quá niên trạc ngoại tứ tuần, mày râu nhẵn nhụi áo quần bảnh bao” – câu thơ chỉ vỏn vẹn mười bốn chữ nhưng đã gợi lên hình ảnh một kẻ cố sức che giấu tuổi tác và bản chất thực sự bằng vẻ ngoài hào nhoáng. Sự đối lập giữa tuổi đời “ngoại tứ tuần” và lớp vỏ “mày râu nhẵn nhụi, áo quần bảnh bao” không chỉ phơi bày sự kệch cỡm của Mã Giám Sinh mà còn là một lời châm biếm sâu cay vào cái gọi là “trai học hành” thời bấy giờ. Hơn thế nữa, cách hắn trả lời các câu hỏi như “hỏi tên rằng: Mã Giám Sinh / Hỏi quê, rằng: huyện Lâm Thanh cũng gần” lại càng bộc lộ sự hời hợt, thiếu trung thực và vô cảm của một kẻ chỉ quan tâm đến việc mua bán hơn là con người thật sự của Thúy Kiều. Thông qua nhân vật này, Nguyễn Du đã khéo léo vạch trần bộ mặt của những kẻ mang danh nghĩa “học trò,” “tri thức” nhưng thực chất chỉ là tay sai của hệ thống xã hội thối nát, nơi nhân phẩm con người bị chà đạp không thương tiếc. Nếu như Mã Giám Sinh hiện lên như một kẻ môi giới bỉ ổi thì Thúy Kiều lại xuất hiện với hình ảnh đầy đau đớn và tủi nhục. Là một người con gái “sắc đành đòi một, tài đành họa hai,” từng được Nguyễn Du miêu tả bằng những lời ca tụng đẹp đẽ nhất, Kiều giờ đây phải chịu cảnh bị coi như món hàng, phải đối diện với ánh mắt săm soi và những lời lẽ thô bỉ từ Mã Giám Sinh. Hình ảnh Kiều cúi đầu trong đau đớn không được miêu tả trực tiếp, nhưng ẩn sau những câu thơ là nỗi nhục nhã và sự xót xa đến tận cùng. Cuộc mặc cả “cò kè bớt một thêm hai” không chỉ làm nhói lòng người đọc bởi sự lạnh lùng, toan tính của kẻ mua mà còn bởi sự bất lực của Kiều – người con gái buộc phải hi sinh thân mình để chuộc cha, cứu gia đình. Trong cuộc trao đổi ấy, Kiều không còn là một con người mà trở thành một món hàng, một vật phẩm vô tri bị định giá bởi đồng tiền. Thật đau đớn làm sao khi người con gái tài sắc ấy lại bị rơi vào vòng xoáy của xã hội bất nhân, nơi nhân phẩm bị hạ thấp, bị phỉ báng bởi chính những kẻ như Mã Giám Sinh. Thông qua đoạn trích này, Nguyễn Du không chỉ khắc họa rõ nét bi kịch của Thúy Kiều mà còn lên án gay gắt xã hội phong kiến thời bấy giờ – nơi quyền lực và đồng tiền chi phối mọi giá trị. Nhưng bên cạnh đó, ẩn sâu trong từng câu chữ vẫn là một niềm cảm thương vô hạn dành cho Thúy Kiều, một người con gái tài hoa bạc mệnh, một biểu tượng cho những con người nhỏ bé bị nghiền nát dưới gót giày của cường quyền. Với ngôn từ giàu sức gợi, bút pháp hiện thực xen lẫn trữ tình và tư tưởng nhân đạo sâu sắc, đoạn trích “Mã Giám Sinh mua Kiều” không chỉ làm sáng lên tài năng nghệ thuật bậc thầy của Nguyễn Du mà còn để lại những ám ảnh sâu sắc trong lòng người đọc. Thông qua đó, chúng ta không chỉ nhìn thấy nỗi đau của Thúy Kiều mà còn nhận ra những bài học về nhân cách và giá trị con người. Như một nhà văn hiện đại từng nói: “Khi con người bị coi như hàng hóa, nhân phẩm không còn giá trị.” Lời nhận định ấy dường như đã vang lên từ chính những câu thơ của Nguyễn Du, như một tiếng chuông cảnh tỉnh về nhân quyền, nhân phẩm và những giá trị bền vững trong cuộc sống.
