Ngân sách nhà nước là toàn bộ các khoản thu và chi của Nhà nước, được dự toán và thực hiện trong một khoảng thời gian nhất định (thường là một năm). Những khoản này do cơ quan nhà nước có thẩm quyền quyết định nhằm bảo đảm thực hiện các chức năng, nhiệm vụ của Nhà nước.
Cơ sở pháp lý: Khoản 14 Điều 4, Luật Ngân sách Nhà nước năm 2015.
b) Đặc điểm của ngân sách nhà nước
Mang tính pháp lý cao:
Việc tạo lập và sử dụng ngân sách nhà nước phải tuân thủ Luật Ngân sách Nhà nước, đảm bảo tính minh bạch và công bằng.
Nhà nước là chủ thể duy nhất:
Nhà nước có quyền quyết định và sở hữu các khoản thu, chi của ngân sách, không tổ chức hay cá nhân nào được can thiệp.
Hướng tới lợi ích chung:
Ngân sách nhà nước được sử dụng để giải quyết các vấn đề lợi ích xã hội như y tế, giáo dục, an ninh, quốc phòng.
Phân bổ thành nhiều quỹ:
Các khoản trong ngân sách được chia thành các quỹ chuyên biệt, mỗi quỹ phục vụ một mục tiêu cụ thể như xây dựng cơ sở hạ tầng, giáo dục, y tế,...
Thu, chi không hoàn trả trực tiếp:
Hoạt động thu, chi ngân sách được thực hiện dựa trên nguyên tắc không hoàn trả trực tiếp, ví dụ thuế được thu để phục vụ các mục tiêu chung, không phải hoàn trả trực tiếp cho người nộp.
2. Vai trò của ngân sách nhà nước
Duy trì hoạt động của bộ máy nhà nước:
Đảm bảo nguồn tài chính để các cơ quan nhà nước thực hiện chức năng quản lý, điều hành và cung cấp dịch vụ công.
Định hướng phát triển kinh tế:
Hỗ trợ phát triển sản xuất tại các vùng hoặc lĩnh vực chiến lược nhằm xây dựng cơ cấu kinh tế hợp lý.
Điều tiết thị trường:
Ngân sách nhà nước giúp ổn định giá cả, kiểm soát lạm phát, bảo đảm sự phát triển bền vững của nền kinh tế.
Điều tiết thu nhập:
Thông qua các chính sách thuế và quỹ phúc lợi xã hội, Nhà nước điều chỉnh sự chênh lệch thu nhập, đảm bảo công bằng xã hội.
Quỹ dự trữ quốc gia:
Dự phòng tài chính để ứng phó với các tình huống khẩn cấp như thiên tai, dịch bệnh, hoặc các nhiệm vụ cấp bách khác.
Mở rộng quan hệ quốc tế:
Ngân sách hỗ trợ các hoạt động đối ngoại, thúc đẩy hợp tác và hội nhập quốc tế, góp phần nâng cao vị thế quốc gia.
3. Quy định pháp luật về quyền và nghĩa vụ của công dân đối với ngân sách nhà nước
a) Quyền của công dân:
Sử dụng dịch vụ công:
Công dân được hưởng lợi từ các dịch vụ công cộng và các chương trình hỗ trợ do ngân sách nhà nước tài trợ như y tế, giáo dục, cơ sở hạ tầng,...
Giám sát tài chính - ngân sách:
Công dân có quyền tiếp cận thông tin về ngân sách và tham gia giám sát việc quản lý, sử dụng ngân sách theo quy định pháp luật.
b) Nghĩa vụ của công dân:
Nộp thuế và các khoản đóng góp:
Công dân có trách nhiệm nộp thuế và các khoản đóng góp khác theo quy định, đảm bảo nguồn thu cho ngân sách nhà nước.
Sử dụng ngân sách tiết kiệm và hiệu quả:
Các cá nhân, tổ chức sử dụng ngân sách nhà nước phải đảm bảo đúng mục đích, tiết kiệm và tránh lãng phí.
