Hình ảnh người bà trong bài thơ Bếp lửa của Bằng Việt là một biểu tượng giàu sức gợi, khắc sâu trong lòng người đọc những giá trị truyền thống, tình yêu thương và sức mạnh của gia đình Việt Nam. Với cách viết đậm chất tự sự, kết hợp giữa hồi ức và hiện tại, nhà thơ đã khắc họa một người bà tuy bình dị nhưng vĩ đại, là chỗ dựa tinh thần vững chắc cho đứa cháu trong những năm tháng khó khăn của cuộc đời.
Người bà hiện lên trước hết qua hình ảnh quen thuộc của “bếp lửa,” nơi không chỉ sưởi ấm không gian mà còn là tâm điểm của tình yêu thương và những bài học cuộc đời. Hình ảnh bà “nhóm bếp lửa ấp iu nồng đượm” là một biểu tượng đầy ý nghĩa, thể hiện sự cần mẫn, nhẫn nại và tình yêu thương vô bờ bến. Động từ “ấp iu” không chỉ gợi lên sự khéo léo, cẩn thận trong từng động tác mà còn thể hiện cả sự tận tụy, nâng niu của bà dành cho gia đình. Từ hình ảnh bếp lửa, người đọc nhận ra bóng dáng người bà đã trải qua biết bao gian truân của cuộc đời, từ những năm tháng chiến tranh đói khổ đến những hy sinh thầm lặng để chăm lo cho con cháu.
Hồi ức về bà gắn liền với những năm tháng khốn khó trong chiến tranh, khi người cha đi công tác xa, còn đứa cháu nhỏ ở nhà với bà. Trong hoàn cảnh ấy, bà không chỉ là người giữ gìn sự sống cho gia đình mà còn là người truyền lửa nghị lực, giúp cháu vượt qua những ngày tháng thiếu thốn, đau thương. Hình ảnh “Bà dạy cháu làm, bà chăm cháu học” gợi lên vai trò của bà như một người mẹ thứ hai, vừa che chở, vừa giáo dục. Đặc biệt, lời bà dặn dò “Cứ bảo ban nhau làm, rồi bà sẽ liệu” không chỉ thể hiện sự điềm tĩnh, bản lĩnh của bà mà còn là sự động viên tinh thần vô giá. Bà đã dạy cháu cách sống tự lập, vững vàng, ngay cả khi đối mặt với khó khăn.
Hình ảnh người bà còn được khắc họa với chiều sâu triết lý, qua sự đối lập giữa cái nhỏ bé của bếp lửa và sự lớn lao của tình người. “Tám năm ròng cháu cùng bà nhóm lửa” không chỉ là khoảng thời gian dài của sự gắn bó, mà còn là hành trình trưởng thành về mặt tinh thần của đứa cháu nhờ tình yêu và sự dạy dỗ của bà. Bếp lửa, nhờ bàn tay bà nhóm lên, không chỉ là ngọn lửa vật chất mà còn là ngọn lửa của niềm tin, của ý chí. Ngọn lửa ấy bừng cháy trong tâm hồn cháu, trở thành hành trang quý giá để cháu vững bước trên hành trình cuộc đời.
Không chỉ là một người bà với những phẩm chất truyền thống, bà còn mang trong mình chiều sâu nhân cách của một người phụ nữ Việt Nam kiên cường và đầy bản lĩnh. Trong hoàn cảnh “giặc đốt làng cháy tàn cháy rụi,” bà vẫn không hề nao núng, vẫn “bảo cháu đinh ninh: ‘Bố ở chiến khu, bố còn việc bố, mày có viết thư chớ kể này kể nọ, cứ bảo nhà vẫn được bình yên.’” Lời dặn dò ấy, thoạt nghe tưởng như giản đơn, nhưng chứa đựng cả một trời thương yêu và hy sinh. Đó là sự hy sinh của một người mẹ, người bà không chỉ sống vì con cháu mà còn vì cả đất nước, vì hậu phương.
Qua từng chi tiết, Bằng Việt đã làm nổi bật vẻ đẹp cao cả trong sự giản dị của người bà. Bà không xuất hiện qua những hành động lớn lao, mà qua những điều rất đời thường: nhóm bếp lửa, nấu từng bát cháo, kể chuyện những ngày xa xưa. Nhưng chính từ những điều bình dị ấy, hình ảnh người bà trở nên bất tử trong tâm trí người cháu, như câu thơ:
“Giờ cháu đã đi xa. Có ngọn khói trăm tàu
Có lửa trăm nhà, niềm vui trăm ngả
Nhưng vẫn chẳng lúc nào quên nhắc nhở
– Sớm mai này bà nhóm bếp lên chưa?”
Người cháu, giờ đây đã trưởng thành và đi xa, vẫn mang theo ký ức về bà và bếp lửa như một phần không thể thiếu trong hành trang cuộc đời. Hình ảnh bếp lửa – hình ảnh người bà – trở thành biểu tượng cho tình yêu thương gia đình, sự gắn bó với cội nguồn và sức mạnh tinh thần trường tồn.
Nhìn rộng hơn, hình ảnh người bà trong bài thơ còn là hiện thân của người phụ nữ Việt Nam nói chung. Trong chiến tranh hay hòa bình, họ đều âm thầm, lặng lẽ giữ gìn mái ấm gia đình, truyền lửa yêu thương và niềm tin cho các thế hệ mai sau. Qua hình tượng người bà, Bằng Việt không chỉ tôn vinh những con người bình dị mà còn khẳng định giá trị thiêng liêng của tình cảm gia đình – một giá trị cổ điển, bất biến dù thời đại có đổi thay.
Như vậy, hình ảnh người bà trong Bếp lửa không chỉ là nhân vật cụ thể trong ký ức của người cháu, mà còn là biểu tượng giàu sức khơi gợi về những giá trị truyền thống. Qua những vần thơ mộc mạc nhưng đầy cảm xúc, Bằng Việt đã khẳng định sức mạnh to lớn của tình cảm gia đình, khiến người đọc nhận ra rằng: Dù đi xa đến đâu, ngọn lửa yêu thương của bà vẫn luôn cháy sáng, soi đường cho ta quay về.
