Lê Minh Khuê từng tâm sự: “Trong chiến tranh, con người ta dễ thấy cái chết cận kề, nhưng chính trong đó, sự sống lại lấp lánh một cách mãnh liệt nhất.” Truyện ngắn Những ngôi sao xa xôi của bà là một minh chứng sống động cho lời nói ấy, khi tái hiện hình ảnh những nữ thanh niên xung phong trên tuyến đường Trường Sơn – những con người trẻ tuổi mà trái tim vẫn tràn đầy khát vọng sống, yêu và mơ mộng giữa bom đạn ác liệt. Tác phẩm không chỉ mang đậm hơi thở thời đại mà còn là một kiệt tác giao thoa giữa tinh thần cổ điển và tư duy hiện đại, giúp người đọc nhận ra giá trị bất biến của niềm tin, tình yêu và phẩm chất anh hùng trong mọi hoàn cảnh.
Tác phẩm mở ra trên một cao điểm đầy khắc nghiệt, nơi các cô gái làm nhiệm vụ trinh sát mặt đường. Đó là nơi bom đạn ngày đêm “xới tung đất đá,” nơi sự sống và cái chết chỉ cách nhau trong gang tấc. Nhưng giữa hiện thực nghiệt ngã ấy, ba cô gái – Thao, Nho, và Phương Định – vẫn hiện lên như những vì sao nhỏ bé nhưng sáng ngời, soi rọi tinh thần lạc quan và ý chí kiên cường. Cách xây dựng tình huống truyện vừa mang tính hiện thực vừa đậm chất lãng mạn. Bom đạn tàn phá đất trời, nhưng lại không thể dập tắt sức sống mãnh liệt trong mỗi nhân vật – một tinh thần vượt lên nỗi sợ hãi để yêu đời, yêu người.
Phương Định, nhân vật chính kiêm người kể chuyện, là hình tượng trung tâm của tác phẩm. Với Lê Minh Khuê, Phương Định không chỉ là một cô gái cụ thể mà còn là biểu tượng cho thế hệ trẻ Việt Nam trong chiến tranh. Được miêu tả với “hai bím tóc dày,” “đôi mắt dài, màu nâu,” và “nụ cười làm xao xuyến lòng người,” Phương Định mang vẻ đẹp thuần khiết, trong sáng của người con gái Hà Nội. Nhưng Phương Định không chỉ có vẻ đẹp bề ngoài; nội tâm cô cũng rực rỡ với những suy nghĩ, cảm xúc vừa sâu sắc vừa mơ mộng. Cô yêu ca hát, yêu cái đẹp, và mang trong mình những giấc mơ rất đỗi con người: “Tôi thích mưa, thích ngắm nhìn bầu trời trong những buổi chiều… những điều đó làm tôi vui.” Đằng sau vẻ ngoài dịu dàng ấy là một tinh thần dũng cảm phi thường. Trong những giây phút đối mặt với cái chết, Phương Định vẫn giữ được sự bình thản đến kỳ lạ: “Tôi không sợ. Tôi chỉ thấy tim mình đập nhanh hơn. Tôi nghĩ đến mẹ, đến Hà Nội, và rồi tiếp tục làm nhiệm vụ.” Lê Minh Khuê đã xây dựng nhân vật Phương Định như một minh chứng rằng, ngay cả trong hoàn cảnh khốc liệt nhất, con người vẫn có thể giữ được sự dịu dàng và tình yêu cuộc sống.
Bên cạnh Phương Định, mỗi nhân vật trong truyện đều là một mảnh ghép độc đáo làm nên bức tranh trọn vẹn về con người trong chiến tranh. Thao – người chị cả của nhóm – là hình mẫu của một con người từng trải, giàu trách nhiệm, nhưng cũng đầy nữ tính khi cẩn thận ghi lại từng bài hát vào cuốn sổ nhỏ. Còn Nho, với dáng vẻ “trẻ con,” lại là người gan dạ nhất trong những phút giây nguy hiểm. Cả ba nhân vật, mỗi người một tính cách, nhưng đều gặp nhau ở điểm chung là lòng yêu đời, sự đoàn kết và tình đồng đội sâu sắc. Tình cảm gắn bó giữa họ không chỉ là mối quan hệ đồng nghiệp, mà còn như những người thân trong gia đình, sẵn sàng sẻ chia từng niềm vui nhỏ bé, từng nỗi đau lặng thầm.
Không gian trong truyện, dù là chiến trường đầy bom đạn, cũng được khắc họa như một nơi có chất thơ kỳ diệu. Lê Minh Khuê đã tạo nên sự cân bằng tuyệt vời giữa hiện thực và lãng mạn. Trường Sơn không chỉ là nơi “hố bom chồng lên hố bom,” mà còn là nơi ánh trăng rọi xuống cao điểm, nơi tiếng hát Phương Định vang lên làm dịu lòng người, nơi những phút giây ngắn ngủi nghỉ ngơi trở thành khoảng lặng quý giá để các cô gái mơ về một cuộc sống hòa bình. Chính sự giao thoa giữa khốc liệt và lãng mạn này đã khiến tác phẩm trở nên sống động và giàu sức hút, làm nổi bật chiều sâu tâm hồn nhân vật.
Nhìn từ góc độ cổ điển, Những ngôi sao xa xôi mang đậm tinh thần lãng mạn trong cách khắc họa hình tượng con người vượt lên số phận. Các cô gái trinh sát mặt đường, giống như những nhân vật anh hùng trong sử thi, đều mang trong mình những phẩm chất cao cả. Nhưng tác phẩm cũng rất hiện đại ở chỗ Lê Minh Khuê không lý tưởng hóa nhân vật. Các cô gái không phải là những người không biết sợ, mà là những con người biết yêu, biết mơ, và biết vượt qua nỗi sợ hãi của chính mình. Chính điều đó đã làm nên sự chân thực và sâu sắc của tác phẩm, biến nó thành một câu chuyện không chỉ về chiến tranh mà còn về con người và những giá trị vĩnh cửu.
Một điểm đặc biệt khác là cách tác giả sử dụng hình ảnh “những ngôi sao xa xôi” để làm biểu tượng xuyên suốt tác phẩm. Những ngôi sao, vừa gần gũi vừa xa xôi, tượng trưng cho khát vọng sống và niềm tin mãnh liệt của con người trong nghịch cảnh. Dù bom đạn có hủy diệt tất cả, ánh sáng ấy vẫn tiếp tục soi rọi, giống như tâm hồn và tình yêu của các nhân vật vẫn lấp lánh giữa chiến tranh tàn khốc.
Lê Minh Khuê đã viết lên một tác phẩm không chỉ mang tính sử thi của thời đại mà còn chứa đựng giá trị nhân văn sâu sắc. Những ngôi sao xa xôi không chỉ kể về những cô gái ở Trường Sơn, mà còn là bài ca về tuổi trẻ, tình yêu và niềm tin. Qua tác phẩm, người đọc hiểu rằng, trong bất kỳ hoàn cảnh nào, con người cũng có thể tỏa sáng như những vì sao – nhỏ bé nhưng vĩnh cửu, mong manh nhưng bất diệt. Tác phẩm vì thế không chỉ sống mãi trong lòng người đọc mà còn trở thành ngọn lửa truyền cảm hứng cho những thế hệ mai sau.
