Bài tập 1. Đọc lại văn bản Thạch Sanh trong SGK (tr. 26 - 29) và trả lời các câu hỏi:
1. Hai đoạn đầu của truyện (từ Ngày xưa đến sống chung với mẹ con Lý Thông) cho biết những thông tin gì?
2. Hãy nêu những việc chính mà Thạch Sanh đã làm. Do đâu mà một số hành động của Thạch Sanh làm cho truyện trở nên hấp dẫn?
3. Cách đối xử của Lý Thông với Thạch Sanh thể hiện qua những ý nghĩ và việc làm nào? Em hãy chọn một số từ ngữ để nói về bản chất nhân vật Lý Thông.
4. Theo em, những cơn vật và đồ vật có tính chất kì ảo đóng vai trò gì trong truyện Thạch Sanh?
5. Nghĩa của từ đau đớn ở hai trường hợp sau khác nhau thế nào?
a. Một hôm công chúa đang ngồi trên lầu cao bỗng bị một con đại bàng khổng lồ bay đến quắp đi. [...] Nhà vua vô cùng đau đớn, bèn sai Lý Thông đi tìm, hứa sẽ gả công chúa và nhường ngôi cho.
b. Mũi tên trúng vào cánh đại bàng. Nó đau đớn, quằn quại nhưng gắng sức bay về đến hang trong núi sâu.
Bài tập 1: Đọc lại văn bản Thạch Sanh và trả lời các câu hỏi
Hai đoạn đầu của truyện (từ Ngày xưa đến sống chung với mẹ con Lý Thông) cung cấp các thông tin về xuất thân và hoàn cảnh sống của Thạch Sanh. Thạch Sanh là con trai của Ngọc Hoàng, đầu thai xuống trần gian, sống trong một gia đình nghèo khó. Sau khi cha mẹ mất, Thạch Sanh sống cô độc dưới gốc đa. Đoạn này còn giới thiệu về việc Thạch Sanh được mẹ con Lý Thông mời về sống chung với âm mưu lợi dụng sức lao động của chàng.
Những việc chính mà Thạch Sanh đã làm bao gồm: tiêu diệt chằn tinh, bắn bị thương đại bàng và cứu công chúa, đánh bại quân xâm lược, và sử dụng tiếng đàn để minh oan và cảm hóa mọi người. Một số hành động của Thạch Sanh làm cho truyện trở nên hấp dẫn vì chúng có tính chất kỳ ảo (được Ngọc Hoàng dạy võ nghệ, nhận lưỡi búa thần) và sự dũng cảm, tài trí của chàng trong các tình huống nguy hiểm. Những chi tiết này khơi gợi sự tò mò, hồi hộp và tạo nên sức hút của câu chuyện.
Cách đối xử của Lý Thông với Thạch Sanh thể hiện qua nhiều ý nghĩ và hành động xảo trá. Lý Thông lừa Thạch Sanh đi canh miếu thay mình để tiêu diệt chằn tinh, sau đó chiếm công lao. Hắn tiếp tục bày mưu hãm hại Thạch Sanh sau khi chàng bắn bị thương đại bàng cứu công chúa. Một số từ ngữ có thể nói về bản chất của Lý Thông là: gian xảo, tham lam, vô ơn, và độc ác.
Những con vật và đồ vật có tính chất kỳ ảo đóng vai trò quan trọng trong truyện Thạch Sanh. Chằn tinh, đại bàng khổng lồ và lưỡi búa thần là các yếu tố thử thách và hỗ trợ Thạch Sanh, làm nổi bật tính cách anh hùng của nhân vật chính. Đồng thời, chúng tăng thêm sự hấp dẫn và màu sắc huyền bí, tạo nên dấu ấn đặc trưng của thể loại truyền thuyết.
Nghĩa của từ đau đớn trong hai trường hợp khác nhau như sau:
Ở câu (a), “đau đớn” mang nghĩa nỗi buồn sâu sắc, đau khổ về tinh thần, thể hiện cảm xúc của nhà vua khi mất công chúa.
Ở câu (b), “đau đớn” mang nghĩa đau về thể xác, diễn tả trạng thái của đại bàng khi bị thương bởi mũi tên. Sự khác biệt nằm ở việc câu (a) nhấn mạnh cảm xúc tinh thần, còn câu (b) mô tả cảm giác đau đớn của cơ thể.
Bài tập 2. Đọc lại văn bản Cây khế trong SGK (tr. 32 - 34) và chọn phương án trả lời đúng cho các câu hỏi:
1. Trong việc chia gia tài, người anh đã tỏ ra như thế nào?
A. Thương em
B. Công bằng
C. Tham lam và ích kỉ
D. Độc ác
2. Quaviệc may túi theo lời chim dặn và được chim đưa đi lấy vàng ở đảo xa, người em đã thể hiện:
A. Là một người dại dột
B. Là một người có khao khát giàu sang
C. Là một người ham được đi đây đi đó
D. Là một người trung thực
3.Việc người anh bị rơi xuống biển cùng bao nhiêu vàng bạc châu báu lấy được là kết quả tất yếu của:
A. Sự tham lam
B. Thời tiết không thuận lợi
C. Sự trả thù của chim
D. Quãng đường chim phải bay xa xôi quá
4.Dòng nào sau đây đúng với ý nghĩa có thể rút ra từ truyện “Cây khế”.
A. Tham một miếng, tiếng cả đời
B. Tham một bát bỏ cả mâm
C.Tham thì thâm
D. Tham vàng bỏ ngãi
5. Từ nghe trong câu “Hai vợ chồng nghe lời chim may một túi vải, bề đọc bề ngang vừa đúng ba gang” có nghĩa là:
A. Thu nhận bằng tai những lời chim nói
B. Làm đúng theo lời chim
C. Chấp nhận điều chim nói
D. Tán thành điều chim nói
ĐÁP ÁN
1. Trong việc chia gia tài, người anh đã tỏ ra như thế nào? C. Tham lam và ích kỉ Người anh đã chiếm hết tài sản, chỉ để lại cho em trai một cây khế, thể hiện rõ bản chất tham lam, ích kỷ.
2. Qua việc may túi theo lời chim dặn và được chim đưa đi lấy vàng ở đảo xa, người em đã thể hiện: D. Là một người trung thực Người em làm đúng theo lời chim dặn, không tham lam, chỉ lấy vừa đủ số vàng theo sức chứa của chiếc túi may sẵn.
3. Việc người anh bị rơi xuống biển cùng bao nhiêu vàng bạc châu báu lấy được là kết quả tất yếu của: A. Sự tham lam Người anh vì tham lam đã may túi lớn hơn, lấy quá nhiều vàng, khiến chim không thể chở nổi, dẫn đến hậu quả bi thảm.
4. Dòng nào sau đây đúng với ý nghĩa có thể rút ra từ truyện “Cây khế”: C. Tham thì thâm Truyện nhắc nhở rằng lòng tham quá mức sẽ dẫn đến hậu quả xấu, trong khi sự trung thực, khiêm nhường sẽ được đền đáp.
5. Từ nghe trong câu “Hai vợ chồng nghe lời chim may một túi vải, bề rộng bề ngang vừa đúng ba gang” có nghĩa là: B. Làm đúng theo lời chim Cụm từ "nghe lời chim" ở đây nhấn mạnh việc vợ chồng người em tuân thủ và thực hiện chính xác theo lời chim chỉ dẫn.
Bài tập 3. Đọc lại văn bản Vua chích choè trong SGK (tr. 36 - 41) và chọn phương án trả lời đúng cho các câu hỏi:
1. Trong bữa tiệc vua mở ra để chọn phò mã, công chúa không những từ chối hết người này đến người khác, mà còn chế giễu, nhạo báng họ. Điều đó chứng tỏ công chúa là một người:
A. Quá xinh đẹp
B. Rất thông minh
C. Tự cho mình tài giỏi
D. Kiêu ngạo và ngông cuồng
2. Vua quyết định gả công chúa cho người hát rong là để:
A. Trừng phạt thói kiêu ngạo và ngông cuồng của công chúa
B. Cho công chúa được trải nghiệm một cuộc sống mới
C. Thử thách công chúa
D. Giáo dục công chúa
3.Người hát rong (cũng chính là Vua chích choè) muốn công chúa trải qua những thiếu thốn, khổ cực nhằm mục đích:
A. Trả thù công chúa, vì nàng đã giễu cợt mình trước mặt mọi người
B. Để công chúa thấu hiểu cuộc sống của người bình thường
C. Uốn nắn tính cách của công chúa, để nàng trở thành người vợ hiền thục
D. Để công chúa dần dần chấp nhận cuộc sống nghèo hèn
4. Toàn bộ những thử thách mà Vua chích choè dành cho công chúa xuất phát từ:
A. Tấm lòng nhân hậu
B. Tình yêu đối với công chúa
C. Quyền uy của một ông vua
D. Sự nghiêm khắc của một người chồng
5. Cuối cùng, công chúa được Vua chích choè chấp nhận là vì:
A. Nàng rất xinh đẹp.
B. Nàng rất thông minh.
C. Nàng vốn là con vua,
D. Nàng biết hối hận trước những điều sai trái mình đã làm.
ĐÁP ÁN
Trong bữa tiệc vua mở ra để chọn phò mã, công chúa không những từ chối hết người này đến người khác, mà còn chế giễu, nhạo báng họ. Điều đó chứng tỏ công chúa là một người: D. Kiêu ngạo và ngông cuồng Hành động nhạo báng, coi thường người khác cho thấy công chúa tự cao tự đại, thiếu tôn trọng người khác.
Vua quyết định gả công chúa cho người hát rong là để: A. Trừng phạt thói kiêu ngạo và ngông cuồng của công chúa Quyết định này nhằm dạy cho công chúa một bài học vì sự kiêu ngạo và ngông cuồng của nàng.
Người hát rong (cũng chính là Vua chích choè) muốn công chúa trải qua những thiếu thốn, khổ cực nhằm mục đích: C. Uốn nắn tính cách của công chúa, để nàng trở thành người vợ hiền thục Mục đích của người hát rong là giúp công chúa thay đổi bản tính kiêu ngạo, trở thành người tốt hơn.
Toàn bộ những thử thách mà Vua chích choè dành cho công chúa xuất phát từ: B. Tình yêu đối với công chúa Những thử thách đều xuất phát từ tình yêu của Vua chích choè, mong muốn công chúa nhận ra sai lầm và trở thành người tốt.
Cuối cùng, công chúa được Vua chích choè chấp nhận là vì: D. Nàng biết hối hận trước những điều sai trái mình đã làm. Khi công chúa nhận ra lỗi lầm, thể hiện sự hối hận và thay đổi, nàng mới được Vua chích choè chấp nhận.
Bài tập 4. Đọc lại văn bản Sọ Dừa trong SGK (tr. 48 - 51) và trả lời các câu hỏi:
1. Căn cứ vào đâu để phân biệt lời người kể chuyện, lời nhân vật trong bản kể Sọ Dừa?
2. Những chi tiết kì ảo nào gắn với nhân vật Sọ Dừa? Nêu thêm một số chi tiết kì ảo trong truyện.
3. Phân loại các nhân vật trong truyện theo tiêu chí tốt, xấu. Nêu những biểu hiện tốt hay xấu của một nhân vật do em chọn.
4. Khi Sọ Dừa mang đầy đủ lễ vật đến, phú ông hỏi ý ba cô con gái. Vì sao chỉ có cô út bằng lòng lấy Sọ Dừa?
5. Quan trạng (Sọ Dừa) mở tiệc mừng sau khi trở về, mời mọi người đến chung vui, nhưng giấu vợ trong buồng không cho ra mắt. Dụng ý của việc làm ấy là gì?
6. Cách kết thúc của truyện (chú ý 4 câu cuối cùng) gợi cho em suy nghĩ gì?
7. Cụm từ dị hình dị dạng được SGK chú thích: hình dạng khác biệt, không bình thường. Ở đây, đị có nghĩa là khác, lạ; hình, dạng là dáng vẻ bề ngoài của đối tượng. Từ cách giải thích đó, em hãy suy đoán nghĩa của các từ: dị nhân, dị vật, dị thường.
8. Trong câu "Từ ngày cô em út lấy được chồng Trạng nguyên, hai cô chị sinh lòng ghen ghét, định tâm hại em để thay em làm bà trạng" Có thể thay từ định tâm bằng từ nào khác mà ý của câu vẫn không thay đổi?
Bài tập 4: Đọc lại văn bản Sọ Dừa và trả lời các câu hỏi
Để phân biệt lời người kể chuyện và lời nhân vật trong bản kể Sọ Dừa, cần chú ý:
Lời người kể chuyện: Thường trình bày các sự kiện, mô tả hoàn cảnh, miêu tả nhân vật, và được viết ở ngôi thứ ba.
Lời nhân vật: Thường xuất hiện trong dấu ngoặc kép hoặc được giới thiệu bằng cụm từ như “Sọ Dừa nói rằng” hay “cô út thưa rằng”. Đây là lời thoại trực tiếp của các nhân vật.
Những chi tiết kỳ ảo gắn với nhân vật Sọ Dừa bao gồm: Sọ Dừa được sinh ra với hình dạng kỳ lạ, không có chân tay, chỉ là một cục thịt tròn lăn. Một số chi tiết kỳ ảo khác trong truyện là: Sọ Dừa có khả năng biến thành một chàng trai khôi ngô tuấn tú khi ở riêng với cô út; những món lễ vật cầu hôn được chuẩn bị đầy đủ chỉ trong một đêm; sự xuất hiện của con bò thần mang sữa nuôi sống gia đình.
Phân loại các nhân vật theo tiêu chí tốt, xấu:
Nhân vật tốt: Sọ Dừa (hiền lành, thông minh, tài giỏi), cô út (hiền thục, nhân hậu, không phân biệt ngoại hình).
Nhân vật xấu: Hai cô chị (ghen ghét, độc ác, mưu hại cô út), phú ông (tham lam, coi trọng của cải). Ví dụ: Hai cô chị xấu vì ghen ghét cô út, mưu đồ hại em để chiếm đoạt vị trí bà trạng.
Khi Sọ Dừa mang đầy đủ lễ vật đến, chỉ có cô út bằng lòng lấy Sọ Dừa vì cô út là người hiền lành, nhân hậu, không chê bai ngoại hình dị dạng của Sọ Dừa. Cô nhìn thấy bản chất tốt đẹp và tiềm năng của chàng, khác hẳn với sự ích kỷ, coi trọng vẻ bề ngoài của hai cô chị.
Việc Sọ Dừa giấu vợ trong buồng không cho ra mắt khi mở tiệc mừng có dụng ý thử lòng hai cô chị. Hành động này nhằm vạch trần sự ghen ghét, tham lam và âm mưu độc ác của hai cô chị, đồng thời làm nổi bật phẩm chất của cô út.
Cách kết thúc truyện (chú ý 4 câu cuối) gợi lên suy nghĩ rằng người tốt cuối cùng sẽ được hạnh phúc và đền đáp xứng đáng, còn kẻ xấu sẽ nhận lấy hậu quả thích đáng. Đây là một kết thúc có hậu, thể hiện triết lý nhân quả trong truyện cổ tích.
Dựa vào cách giải thích của SGK, nghĩa của các từ:
Dị nhân: Người có khả năng, ngoại hình, hoặc tính cách khác thường, nổi bật.
Dị vật: Vật lạ, không thuộc về môi trường bình thường, hoặc có hình dạng khác biệt.
Dị thường: Điều gì đó không bình thường, khác lạ, có thể gây ngạc nhiên hoặc bất ngờ.
Trong câu "Từ ngày cô em út lấy được chồng Trạng nguyên, hai cô chị sinh lòng ghen ghét, định tâm hại em để thay em làm bà trạng," có thể thay từ định tâm bằng quyết tâm, mà ý của câu vẫn không thay đổi.
Bài tập 5. Đọc lại văn bản Thạch Sanh (từ Bấy giờ trong vùng đến ở nhà lo liệu) trong SGK (tr. 26 - 27) và trả lời các câu hỏi:
1. Đặc điểm của truyện cổ tích thể hiện qua những yếu tố nào ở đoạn trích?
2. Vì sao Thạch Sanh dễ dàng nhận lời đi canh miếu thay cho Lý Thông?
3. Sự thâm độc của Lý Thông thể hiện qua những chi tiết nào trong đoạn trích?
4. Giải nghĩa từ cất trong hai câu sau, từ đó cho biết nhờ đâu ta xác định được nghĩa của từ cất ở từng trường hợp:
a. Đêm nay anh đến phiên đi canh miếu thờ, ngặt vì dở cất mẻ rượu, em chịu khó đi thay anh một đêm, đến sáng lại về.
b. Tiếng đàn của chàng vừa cất lên thì quân sĩ của mười tám nước bún rủn tay chân, không còn nghĩ gì được tới chuyện đánh nhau nữa.
Hướng dẫn giải bài 5
1. Đặc điểm của truyện cổ tích thể hiện qua những yếu tố nào ở đoạn trích? Đặc điểm của truyện cổ tích trong đoạn trích được thể hiện qua các yếu tố sau:
Nhân vật chính: Thạch Sanh là nhân vật có phẩm chất tốt đẹp, hiền lành, thật thà, luôn sẵn sàng giúp đỡ người khác.
Tình huống thử thách: Lý Thông lừa Thạch Sanh đi canh miếu, đẩy chàng vào một tình huống nguy hiểm với chằn tinh.
Mâu thuẫn thiện ác: Sự tương phản giữa Thạch Sanh tốt bụng, thật thà và Lý Thông gian xảo, độc ác.
Yếu tố kỳ ảo: Miếu thờ, chằn tinh và bối cảnh mang màu sắc huyền bí.
2. Vì sao Thạch Sanh dễ dàng nhận lời đi canh miếu thay cho Lý Thông? Thạch Sanh dễ dàng nhận lời vì bản tính thật thà, chất phác, không nghi ngờ người khác. Đồng thời, chàng có lòng thương người và sẵn sàng giúp đỡ Lý Thông khi thấy anh ta lấy lý do phải "cất mẻ rượu" không thể đi canh miếu.
3. Sự thâm độc của Lý Thông thể hiện qua những chi tiết nào trong đoạn trích? Sự thâm độc của Lý Thông được thể hiện qua:
Anh ta biết rõ miếu thờ là nơi nguy hiểm nhưng vẫn lừa Thạch Sanh đi canh thay mình.
Lý Thông đưa ra lý do giả dối rằng mình đang "dở cất mẻ rượu" để lừa Thạch Sanh.
Hắn lợi dụng lòng tin và tính thật thà của Thạch Sanh để đẩy chàng vào chỗ chết.
4. Giải nghĩa từ cất trong hai câu sau, từ đó cho biết nhờ đâu ta xác định được nghĩa của từ cất ở từng trường hợp: a. "Đêm nay anh đến phiên đi canh miếu thờ, ngặt vì dở cất mẻ rượu, em chịu khó đi thay anh một đêm, đến sáng lại về."
Từ cất ở đây mang nghĩa là thực hiện công việc nấu rượu, một hoạt động chế biến đặc thù.
b. "Tiếng đàn của chàng vừa cất lên thì quân sĩ của mười tám nước bủn rủn tay chân, không còn nghĩ gì được tới chuyện đánh nhau nữa."
Từ cất ở đây mang nghĩa là bắt đầu phát ra âm thanh (tiếng đàn).
Nhờ đâu xác định được nghĩa của từ cất:
Nghĩa của từ được xác định nhờ ngữ cảnh sử dụng. Trong câu (a), từ cất liên quan đến công việc làm rượu, thể hiện qua cụm từ "dở cất mẻ rượu". Trong câu (b), từ cất liên quan đến âm thanh, được thể hiện qua cụm từ "tiếng đàn của chàng vừa cất lên".
Bài tập 6. Đọc lại văn bản Cây khế (từ Trên lưng chim bước xuống đến ba về núi, uề rừng) trong SGK (tr. 34) và trả lời câu hỏi:
1. Hãy tóm tắt đoạn trích trong một vài câu.
2. Những chi tiết nào trong đoạn trích cho thấy sự tham lam của người anh?
3. Chim có cố ý gây tai hoạ cho người anh (rơi xuống biển và bị sóng cuốn đổi cùng tay nải vàng) không? Những câu nào trong đoạn trích cho ta biết nguyên nhân đích thực của tai hoạ đó?
4. Có thể dùng lời nhân vật người anh để kể lại phần truyện trong đoạn trích được không? Vì sao?
5. Từ đến trong những câu sau khác nhau như thế nào về nghĩa? Do đâu có sự khác nhau đó?
a. Sáng hôm sau, chim đến.
b. Chim bay mãi, bay mãi, qua bao nhiêu là miền, hết đồng ruộng đến rừng xanh, hết rừng xanh đến biển cả...
HƯỚNG DẪN GIẢI Bài tập 6: Đọc lại văn bản Cây khế và trả lời câu hỏi
1. Tóm tắt đoạn trích trong một vài câu: Người anh, sau khi nghe kể về sự giàu có của em trai, đã đổi cây khế lấy gia tài của mình. Anh ta chờ chim đến ăn khế, sau đó theo lời chim chỉ dẫn, may một chiếc túi lớn và được chim đưa đến đảo vàng. Vì tham lam, anh lấy quá nhiều vàng khiến chim không thể chở nổi, cuối cùng anh bị rơi xuống biển và mất mạng.
2. Những chi tiết cho thấy sự tham lam của người anh:
Người anh đổi tài sản lấy cây khế với mục đích chiếm đoạt cơ hội làm giàu của em trai.
Anh ta may một chiếc túi rất lớn để lấy được nhiều vàng hơn.
Khi đến đảo, anh ta lấy đầy túi vàng, bất chấp lời khuyên từ chim.
3. Chim có cố ý gây tai họa cho người anh không? Chim không cố ý gây tai họa cho người anh. Những câu trong đoạn trích cho thấy nguyên nhân đích thực của tai họa là sự tham lam của người anh, ví dụ: “Chim cố sức bay nhưng nặng quá không bay được, đến giữa biển thì túi rơi xuống, người anh cùng vàng bạc chìm nghỉm.” Chi tiết này cho thấy chim đã cố gắng hết sức, nhưng túi quá nặng khiến nó không thể chở nổi.
4. Có thể dùng lời nhân vật người anh để kể lại phần truyện trong đoạn trích được không? Vì sao? Có thể dùng lời nhân vật người anh để kể lại phần truyện trong đoạn trích. Bởi vì câu chuyện dưới góc nhìn của người anh sẽ làm nổi bật sự tham lam, hối hận và kết cục bi thảm của anh ta, giúp người đọc cảm nhận sâu sắc hơn bài học về lòng tham.
5. Nghĩa của từ đến trong hai câu sau khác nhau như thế nào? Do đâu có sự khác nhau đó? a. “Sáng hôm sau, chim đến.”
Trong câu này, đến có nghĩa là tới một địa điểm cụ thể (chim đến chỗ cây khế).
b. “Chim bay mãi, bay mãi, qua bao nhiêu là miền, hết đồng ruộng đến rừng xanh, hết rừng xanh đến biển cả...”
Trong câu này, đến có nghĩa là đi qua một nơi và chuyển tới nơi khác (từ địa điểm này sang địa điểm khác).
Sự khác nhau do đâu?
Sự khác nhau xuất phát từ ngữ cảnh. Ở câu (a), hành động của chim là dừng lại ở một điểm, trong khi ở câu (b), từ đến diễn tả hành trình liên tục, thể hiện sự di chuyển qua nhiều địa điểm.
Bài tập 7. Đọc đoạn trích sau và trả lời các câu hỏi:
Ngày xưa, có một người tên là Trương Ba, người còn trẻ tuổi nhưng đánh cờ tướng rất cao. Nước cờ của anh chàng không mấy ai trong thiên hạ địch nổi. Bao nhiêu giải cờ trong những hội hè mùa xuân đều về tay anh. Tiếng đồn vang khắp nước, sang đến tận Trung Quốc. Buổi ấy, ở Trung Quốc có ông Ky Như cũng nổi tiếng cao cờ. Khi nghe tiếng Trương Ba, Kỵ Như liên xách khăn gói sang Nam tìm đến tận nhà tỉ thí. Hai người đọ tài nhau mấy ván liền không phân thua được. Nhưng đến ván thứ ba, Trương Ba dồn Kỵ Như vào thế bí. Thấy đối phương vò đầu suy nghĩ, Trương Ba kiêu hãnh bảo:
- Nước cờ này dù có Đế Thích xuống đây cũng đừng có hòng gỡ nổi.
Bấy giờ Đế Thích là thân cờ đang ngồi trên thiên đình, bỗng nghe câu nói hỗn Xược của Trương Ba xúc phạm đến mình, liền cưỡi mây xuống trần định cho y biết tay. Trương Ba và Kỵ Như đang đánh, chợt có một ông cụ già đến ngồi cạnh bàn cờ. Ông cụ thủng thỉnh mách cho Kỵ Như mấy nước. Phút chốc bên Kỵ Như chuyển bại
thành thắng. Trương Ba cau có, trong bụng tức giận ông già ở đâu đến làm cho mình lâm vào thế bí. Nhưng nhìn thấy ông cụ râu tóc trắng xoá, mặt mũi không có vẻ là
người trần, chàng chợt hiểu, liền sụp xuống lạy mà rằng: “Ngài hẳn là thần Đế Thích đây rồi, tôi người trần mắt thịt không biết, xin thứ lỗi.“ Đế Thích cười bảo: “Ta nghe nhà ngươi tự phụ là cao cờ nên xuống xem cho biết.“ Trương Ba liên giữ Đế Thích lại mua rượu, giết gà khoản đãi rất chu tất. Đế Thích tuy mới gặp cũng rất yêu mến Trương Ba. Thấy anh chàng khẩn khoản muốn học nước cờ của mình, Đế Thích bảo: “Ta thấy nhà ngươi có bụng chân thành. Vậy ta cho một nắm hương này, mỗi lần cần đến ta thì thắp lên một cây, ta sẽ xuống.” Nói đoạn, cưỡi mây bay về trời.
(Nguyễn Đống Chỉ, Hồn Trương Ba da hàng thịt, trích Kho tàng truyện cổ tích Việt Nam, tập 1, NXB Giáo dục, Hà Nội, 2000, tr. 369)
1. Những yếu tố nào giúp em biết đoạn trên đây được trích từ bản kể truyện cổ tích?
2. Để đánh dấu lời của các nhân vật trong truyện, đoạn trích đã dùng hình thức trình bày nào?
3. Ở phần sau của truyện, Đế Thích và Trương Ba sẽ còn gặp nhau. Câu nào trong đoạn trích đã hé lộ điều đó?
4. Phân tích tính chất kì ảo của một nhân vật trong đoạn trích.
5. Nếu phải kể lại đoạn trên bằng lời của một trong các nhân vật đã xuất hiện, em sẽ chọn kể theo lời nhân vật nào? Vì sao?
6. Dựa vào các câu “Buổi ấy, ở Trung Quốc có ông Kỵ Như cũng nổi tiếng cao cờ. Khi nghe tiếng Trương Ba, Ky Như liên xách khăn gói sang Nam tìm đến tận nhà tỉ thí”, em hãy đoán nghĩa của từ tỉ thí.
7. Trong câu “Hai người đọ tài nhau mấy ván liên không phân thua được”, em hãy tìm từ khác thay cho từ thua được mà vẫn giữ nguyên nghĩa của câu.
Hướng dẫn giải bài 7: Đọc đoạn trích và trả lời các câu hỏi
Những yếu tố giúp biết đoạn này được trích từ bản kể truyện cổ tích bao gồm: sự xuất hiện của nhân vật thần thoại (Đế Thích – thần cờ), yếu tố kỳ ảo (Đế Thích cưỡi mây xuống trần, cho nắm hương thần), nhân vật chính Trương Ba là người trần nhưng có tài năng phi thường (cao cờ nổi tiếng khắp nơi). Câu chuyện có tính giáo dục đạo đức, nhắc nhở con người về sự khiêm tốn.
Để đánh dấu lời của các nhân vật trong truyện, đoạn trích đã dùng hình thức lời thoại trực tiếp được đặt trong dấu ngoặc kép, kèm theo các động từ chỉ lời nói như "bảo", "nói", "cười bảo".
Câu hé lộ việc Đế Thích và Trương Ba sẽ còn gặp nhau là: “Vậy ta cho một nắm hương này, mỗi lần cần đến ta thì thắp lên một cây, ta sẽ xuống.” Điều này cho thấy Đế Thích đã để lại phương tiện kết nối với Trương Ba và hứa sẽ giúp đỡ anh khi cần.
Nhân vật Đế Thích mang tính chất kỳ ảo thể hiện qua việc ông là một vị thần sống trên thiên đình, cưỡi mây xuống trần, có khả năng giúp người khác giải cờ chỉ bằng vài nước. Ông còn tặng Trương Ba nắm hương thần kỳ, thể hiện quyền năng vượt trội của một nhân vật thần thoại.
Nếu phải kể lại đoạn trên, em sẽ chọn kể theo lời của Trương Ba. Kể theo góc nhìn này giúp làm nổi bật cảm xúc, suy nghĩ của nhân vật chính, từ sự tự tin, kiêu hãnh ban đầu đến sự ngạc nhiên, hối lỗi khi nhận ra thần Đế Thích. Điều này giúp câu chuyện trở nên sinh động và gần gũi hơn.
Từ tỉ thí có nghĩa là so tài, tranh tài. Căn cứ vào ngữ cảnh “nghe tiếng Trương Ba, Kỵ Như liền xách khăn gói sang Nam tìm đến tận nhà tỉ thí”, từ này mô tả hành động thử sức, đọ tài năng giữa hai người.
Trong câu “Hai người đọ tài nhau mấy ván liền không phân thua được,” có thể thay từ thua được bằng thắng bại mà vẫn giữ nguyên nghĩa: “Hai người đọ tài nhau mấy ván liền không phân thắng bại.”
Bài tập 8. Đọc đoạn trích sau và trả lời các câu hỏi:
Tự nhiên ở trên không, có một đàn chim sẻ đáp xuống sân nhặt thóc ra một đằng, gạo ra một nẻo. Chúng nó lăng xăng ríu rít chỉ trong một lát đã làm xong, không suy suyển một hạt. Nhưng khi chim sẻ đã bay đi rồi, Tấm lại nức nở khóc. Bụt lại hỏi:
- Con làm sao còn khóc nữa?
- Con rách rưới quá, người ta không cho con vào xem hội.
- Con hãy đào những cái lọ xương bống đã chôn ngày trước lên thì sẽ có đủ mọi thứ cho con trẩy hội.
Tấm vâng lời, đi đào các lọ lên. Đào lọ thứ nhất, lấy ra được một bộ áo mớ ba, một cái xống lụa, một cái yếm lụa điều và một cái khăn nhiễu. Đào lọ thứ hai, lây ra được một đôi giày thêu, đi vừa như in. Lọ thứ ba đào lên thì thấy một con ngựa bé tí, nhưng vừa đặt con ngựa xuống đất, bỗng chốc nó đã hí vang lên và biến thành ngựa thật. Đào đến lọ cuối cùng thì lấy ra được một bộ yên cương xinh xắn. Tấm mừng quá vội tắm rửa rồi thay bộ vào, đoạn cưỡi lên ngựa mà đi. Ngựa phóng một chốc đã đến kinh đô. Nhưng khi phóng qua một chỗ lội, Tấm đánh rơi một chiếc giày xuống nước không kịp nhặt. Khi ngựa dừng lại ở đám hội, Tấm lấy khăn gói chiếc giày còn lại rồi chen vào biển người.
(Nguyễn Đồng Chi, Tấm Cám, trích Kho tàng truyện cổ tích Việt Nam, tập 2, NXB Giáo dục, Hà Nội, 2000, tr. 1170)
1. Đoạn trích trên thuộc phần mở đầu, phần giữa hay phần kết của truyện Tấm Cám? Do đâu mà em biết điều đó?
2. Chỉ ra những chi tiết kì ảo trong đoạn trích.
3. Người kể chuyện trong đoạn trích trên đây của truyện Tấm Cám và người kể chuyện trong truyện Thạch Sanh có phải cùng một kiểu không?
4. Khi tóm tắt đoạn trích trên, không thể bỏ qua những chi tiết nào?
5. Theo suy luận của em, chi tiết nào trong đoạn trích có vai trò quan trọng trong diễn biến tiếp theo của câu chuyện?
6. Nếu chọn một trong hai nhân vật Tấm hoặc Bụt kể lại phần chuyện trong đoạn trích trên, em sẽ chọn nhân vật nào? Vì sao?
7. Từ suy suyển và suy giảm trong hai câu sau có thể thay thế cho nhau đượckhông? Vì sao?
- Chúng nó lăng xăng ríu rít chỉ trong một lát đã làm xong, không suy suyển một hạt.
- Từ sau trận ốm, sức khoẻ của bà suy giảm rất rõ.
8. Trong câu “Con hãy đào những cái lọ xương bống đã chôn ngày trước lên thì sẽ có đủ mọi thứ cho con trẩy hội? cụm từ trẩy hội có nghĩa như thế nào? Có giống với nghĩa của những cụm từ dự hội, xem hội hay không?
Hướng dẫn giải bài 8: Đọc đoạn trích và trả lời các câu hỏi
Đoạn trích trên thuộc phần giữa của truyện Tấm Cám. Điều này được xác định qua tình tiết Tấm chuẩn bị đi dự hội, diễn ra sau những khổ cực khi ở nhà mẹ con Cám và trước khi câu chuyện chuyển sang sự kiện nhà vua tìm vợ từ chiếc giày rơi.
Những chi tiết kỳ ảo trong đoạn trích bao gồm: đàn chim sẻ xuất hiện và giúp Tấm nhặt thóc gạo một cách nhanh chóng, các lọ xương bống hóa thành áo quần, giày thêu, yên cương, và ngựa bé tí biến thành ngựa thật khi đặt xuống đất.
Người kể chuyện trong đoạn trích của truyện Tấm Cám và truyện Thạch Sanh cùng thuộc kiểu người kể chuyện dân gian. Cả hai đều kể theo ngôi thứ ba, sử dụng lối kể khách quan nhưng giàu yếu tố kỳ ảo để làm nổi bật nhân vật chính và các bài học nhân sinh.
Khi tóm tắt đoạn trích, không thể bỏ qua các chi tiết: chim sẻ giúp Tấm nhặt thóc gạo, Bụt hướng dẫn Tấm đào các lọ xương bống, Tấm có áo đẹp, giày thêu và ngựa để đi trẩy hội, và chi tiết Tấm làm rơi một chiếc giày trên đường.
Chi tiết Tấm làm rơi một chiếc giày xuống nước có vai trò quan trọng trong diễn biến tiếp theo của câu chuyện, vì đây là cơ sở để nhà vua tìm thấy Tấm và hai người nên duyên.
Nếu chọn một nhân vật kể lại phần chuyện trong đoạn trích, em sẽ chọn nhân vật Tấm. Vì qua lời kể của Tấm, câu chuyện sẽ thể hiện rõ cảm xúc hân hoan, hạnh phúc sau những khổ cực mà nhân vật phải trải qua, làm cho câu chuyện trở nên sống động và giàu cảm xúc hơn.
Từ suy suyển và suy giảm trong hai câu không thể thay thế cho nhau.
Trong câu “Chúng nó lăng xăng ríu rít chỉ trong một lát đã làm xong, không suy suyển một hạt,” từ suy suyển nghĩa là không xê dịch, không thay đổi vị trí hoặc trạng thái.
Trong câu “Từ sau trận ốm, sức khoẻ của bà suy giảm rất rõ,” từ suy giảm nghĩa là giảm sút về chất lượng hoặc số lượng. Hai từ này không thay thế được vì nghĩa và ngữ cảnh sử dụng khác nhau.
Trong câu “Con hãy đào những cái lọ xương bống đã chôn ngày trước lên thì sẽ có đủ mọi thứ cho con trẩy hội,” cụm từ trẩy hội có nghĩa là đi dự hội, thường mang sắc thái vui tươi, rộn ràng và lễ nghi. Nghĩa của trẩy hội khác với dự hội và xem hội:
Dự hội là tham gia một cách chủ động vào các hoạt động của lễ hội.
Xem hội chỉ hành động đứng ngoài quan sát, thưởng thức lễ hội.
Trẩy hội mang cảm giác cổ kính, trang trọng, gợi lên hình ảnh của một hành trình vui tươi đến lễ hội.
PHẦN VIẾT
Bài tập 1:
Viết bài văn kể lại phần cuối truyện Sọ Dừa (từ Từ hôm cưới Sọ Dừa không còn là Sọ Dừa nữa đến hết truyện) theo lời kể của cô em út.
Hướng dẫn giải bài văn: Kể lại phần cuối truyện Sọ Dừa theo lời kể của cô em út
Từ hôm cưới, tôi biết Sọ Dừa không còn là một chàng trai dị dạng như mọi người vẫn nghĩ nữa. Anh thực sự là một chàng trai khôi ngô, tuấn tú và vô cùng tài giỏi. Dù biết được sự thật ấy, tôi vẫn yêu anh như trước, bởi tôi hiểu rằng, đằng sau hình dáng khác lạ là một trái tim nhân hậu và một tâm hồn cao quý.
Khi Sọ Dừa thi đỗ Trạng nguyên và được vua ban chức trọng quyền cao, tôi vô cùng hãnh diện. Anh mở tiệc mừng lớn, mời cả làng đến chung vui. Tuy nhiên, anh dặn tôi không ra mặt mà ở trong buồng. Ban đầu, tôi không hiểu dụng ý của anh, nhưng rồi tôi nhận ra anh làm vậy để thử lòng hai chị của tôi. Và quả đúng như anh dự đoán, lòng đố kỵ, ghen ghét của hai chị không ngừng gia tăng. Họ tìm cách lừa tôi lên thuyền đi chơi, rồi nhẫn tâm đẩy tôi xuống biển.
Nhờ chiếc phao hình quả bầu do anh để lại, tôi thoát chết và trôi dạt vào một hòn đảo nhỏ. Ở đó, tôi nhờ những cánh chim thần giúp sức để trở về nhà. Khi anh gặp lại tôi, cả hai vợ chồng ôm nhau trong niềm vui sướng. Lúc đó, tôi mới biết anh đã phát hiện âm mưu độc ác của hai chị tôi và tố cáo sự việc trước vua. Cả hai bị trừng phạt thích đáng, phải gánh chịu hậu quả cho hành động của mình.
Câu chuyện của chúng tôi kết thúc với niềm hạnh phúc trọn vẹn. Tôi học được rằng, lòng nhân hậu và sự thật thà sẽ luôn được đền đáp, còn lòng tham và sự ích kỷ chỉ mang lại hậu quả bi thảm. Đó là bài học quý giá mà tôi muốn chia sẻ với tất cả mọi người.
Bài tập 2:
Viết bài văn kể lại phần cuối truyện Sọ Dừa (từ Từ hôm cưới Sọ Dừa không còn là Sọ Dừa nữa đến hết truyện) theo lời kể của quan trạng (Sọ Dừa).
Hướng dẫn giải bài văn: Kể lại phần cuối truyện Sọ Dừa theo lời kể của quan trạng (Sọ Dừa)
Từ ngày cưới cô em út, tôi không còn là Sọ Dừa với hình dáng dị dạng mà mọi người từng khinh thường nữa. Tôi trở về với hình dáng thật của mình – một chàng trai khỏe mạnh, khôi ngô, tuấn tú. Cô út, người vợ hiền lành, nhân hậu, chưa bao giờ chê bai hay phân biệt tôi dù khi tôi còn mang hình hài khác lạ. Chính điều đó khiến tôi trân trọng và yêu thương nàng hơn bao giờ hết.
Thời gian trôi qua, tôi lên kinh ứng thí và may mắn đỗ Trạng nguyên. Vua ban chức tước, giao tôi trọng trách lớn, và tôi quyết định tổ chức một bữa tiệc lớn để cảm ơn làng xóm đã đến chung vui. Trong tiệc mừng, tôi dặn nàng ở trong buồng không ra ngoài. Tôi muốn thử lòng hai người chị của nàng, những kẻ trước đây vốn mang lòng đố kỵ và luôn khinh thường tôi. Quả nhiên, lòng tham và sự độc ác của họ không thể che giấu. Họ lừa nàng lên thuyền đi chơi và nhẫn tâm đẩy nàng xuống biển để thay thế nàng làm bà Trạng.
Nhờ chiếc phao hình quả bầu mà tôi đã chuẩn bị sẵn, nàng thoát chết và trôi dạt vào một hòn đảo nhỏ. Nàng được những chú chim thần giúp đỡ để trở về nhà an toàn. Khi nhìn thấy nàng, tôi không thể diễn tả hết niềm vui và xúc động của mình. Chúng tôi ôm lấy nhau trong nước mắt hạnh phúc. Tôi ngay lập tức tâu rõ mọi chuyện lên vua. Hai người chị độc ác bị trừng phạt xứng đáng, còn tôi và nàng tiếp tục sống những tháng ngày êm ấm bên nhau.
Câu chuyện của tôi là minh chứng cho sự thật thà, lòng nhân hậu luôn chiến thắng sự gian dối và ích kỷ. Cuộc đời dẫu có sóng gió, nhưng nếu ta sống ngay thẳng và biết trân quý những người yêu thương mình, hạnh phúc sẽ luôn tìm đến.
PHẦN NÓI VÀ NGHE
Bài tập 1:
Kể lại đoạn cuối truyện Vua chích choè (từ Giờ đây công chúa là một chị phụ bếp đến hết) theo lời kể của công chúa.
HƯỚNG DẪN
Giờ đây, tôi, một nàng công chúa từng kiêu ngạo, luôn coi mình là trung tâm, lại trở thành chị phụ bếp trong một gia đình nghèo khó. Mỗi ngày, tôi phải làm việc vất vả, từ quét dọn, nấu ăn đến bê thức ăn cho khách. Đôi tay từng mềm mại giờ đã thô ráp, trái tim từng tự cao nay đã học cách chịu đựng và hiểu rõ giá trị của lao động.
Một hôm, khi đang bê đồ ăn ra cho khách trong đám cưới, tôi lúng túng vì đĩa đồ ăn đầy tràn. Trong phút chốc, đồ ăn rơi hết xuống đất, tôi vô cùng bối rối và cảm thấy xấu hổ tột cùng. Nhưng điều bất ngờ nhất đã xảy ra: chú rể bước ra và đỡ lấy tôi. Tôi nhận ra đó chính là người hát rong, cũng chính là Vua Chích Choè – người mà tôi từng chế giễu.
Lúc ấy, tôi bỗng hiểu tất cả. Những thử thách mà người hát rong – Vua Chích Choè dành cho tôi không phải để trừng phạt, mà để tôi nhận ra sai lầm của mình, học cách trân trọng người khác và biết rằng cuộc sống không chỉ là những gì mình mong muốn. Nước mắt tôi rơi, tôi cúi đầu xin lỗi ngài vì những lỗi lầm đã gây ra.
Thay vì trách móc, ngài mỉm cười tha thứ và đưa tay kéo tôi về phía ngài. Từ đó, tôi không còn là cô công chúa kiêu ngạo nữa, mà là một người vợ biết yêu thương, biết chia sẻ và hiểu rằng hạnh phúc đến từ những điều giản dị nhất.
Bài tập 2:
Kể lại đoạn cuối truyện Vua chích choè (từ Giờ đây công chúa là một chị phụ bếp đến hết) theo lời kể của Vua chích choè.
HƯỚNG DẪN
Giờ đây, nàng công chúa kiêu ngạo mà tôi từng yêu, từng bị nàng chế giễu trước mặt mọi người, đã trở thành một chị phụ bếp trong căn nhà nghèo của tôi. Tôi không hề căm ghét hay muốn trả thù nàng, chỉ mong nàng nhận ra giá trị thật sự của cuộc sống và hiểu được rằng kiêu ngạo không mang lại hạnh phúc.
Tôi quan sát nàng hàng ngày, thấy nàng lặng lẽ làm việc, chịu đựng khó khăn mà không hề oán thán. Trong lòng tôi tràn ngập yêu thương nhưng vẫn cần thêm một lần thử thách để thấy rõ sự thay đổi trong nàng. Vào ngày tổ chức đám cưới, nàng đang phục vụ thức ăn cho khách thì lúng túng làm rơi đĩa đồ ăn. Nàng đứng đó, run rẩy và xấu hổ, đôi mắt như sắp khóc.
Lúc đó, tôi bước ra, đỡ lấy nàng và tiết lộ sự thật: tôi chính là người hát rong, cũng chính là Vua Chích Choè. Nàng nhìn tôi, đầy bất ngờ và hối hận. Khi nàng cúi đầu xin lỗi vì những lỗi lầm trước đây, tôi mỉm cười và đưa tay kéo nàng về phía mình. Tôi không trách móc, chỉ cảm nhận rằng nàng đã thực sự thay đổi.
Từ ngày ấy, nàng không còn là cô công chúa kiêu ngạo, mà trở thành người vợ hiền thục, hiểu biết và trân trọng giá trị của lao động, tình yêu và cuộc sống. Chúng tôi sống bên nhau hạnh phúc, và tôi biết mình đã chọn đúng người để đồng hành trọn đời.
