Bài tập 1. Đọc lại bài thơ Chuyện cổ tích về loài người (từ Mắt trẻ con sáng lắm đến Đường có từ ngày đó) trong SGK (tr. 40 - 41) và trả lời các câu hỏi:
1. Theo lời kế của nhà thơ, vì trẻ con, những sự vật, hiện tượng nào được sinh ra?
2. Nhà thơ đã sử dụng những biện pháp tụ từ nào để miêu tả vẻ đẹp của thiên nhiên? Những biện pháp tu từ đó có tác dụng gì?
3. Qua đoạn trích, nhà thơ muốn nhắn gửi tới trẻ con điều gi?
Hướng dẫn giải bài tập
1. Trong bài thơ, nhà thơ đã khéo léo kể lại rằng, chính vì trẻ con mà mọi sự vật, hiện tượng xung quanh chúng ta như mặt trời, cỏ cây, hoa, chim, làn gió, sông, biển, cá tôm, cánh buồm, đám mây, con đường,... đều được sinh ra. Đây là một cách diễn đạt vô cùng giàu ý nghĩa, gợi nên hình ảnh thế giới tự nhiên tràn ngập tình yêu thương và sự ưu ái mà thiên nhiên, vạn vật dành cho trẻ thơ. Nhà thơ không chỉ khẳng định rằng trẻ em là những cá thể đặc biệt được yêu thương, mà còn cho thấy rằng mọi thứ trên đời đều mang một sứ mệnh cao cả: làm cuộc sống của trẻ em thêm phần rực rỡ và ý nghĩa. Cách kể chuyện mang đậm tính tưởng tượng và ngôn ngữ thơ mộng ấy giúp gợi lên trong lòng người đọc cảm giác hạnh phúc, trân quý những điều giản dị nhưng diệu kỳ trong cuộc sống.
2. Các biện pháp tu từ được nhà thơ sử dụng trong bài thơ không chỉ làm tăng sức gợi hình, gợi cảm mà còn mang đến cho người đọc một thế giới thiên nhiên sống động, gần gũi và tràn đầy tình yêu thương. Đầu tiên, biện pháp tu từ so sánh xuất hiện trong những dòng thơ như: "Cây cao bằng gang tay / Lá cỏ bằng sợi tóc / Cái hoa bằng cái cúc". Cách so sánh này làm nổi bật sự nhỏ bé, xinh xắn của các sự vật trong thế giới thiên nhiên, giúp người đọc cảm nhận được vẻ đáng yêu và gần gũi của chúng với trẻ thơ. Hình ảnh cỏ cây, hoa lá được miêu tả theo kích thước và cảm nhận của trẻ em, từ đó làm thế giới xung quanh hiện lên sống động, phù hợp với tâm hồn ngây thơ, trong sáng của các em nhỏ.
Biện pháp so sánh tiếp tục được sử dụng trong những câu thơ: "Tiếng hát trong bằng nước / Tiếng hát cao bằng mây". Ở đây, tiếng chim được miêu tả bằng những hình ảnh cụ thể, quen thuộc như nước trong veo hay những tầng mây cao vút trên bầu trời. Những so sánh này không chỉ gợi lên sự trong trẻo và cao vút của tiếng chim mà còn mang lại cho người đọc cảm giác thanh bình, nhẹ nhàng, hòa quyện với sự tinh tế của thế giới tự nhiên.
Biện pháp tu từ nhân hóa cũng được nhà thơ khai thác một cách tinh tế trong câu thơ: "Những làn gió thơ ngày". Cụm từ này gợi hình ảnh những làn gió mềm mại, dịu dàng mang theo hơi thở và sự hồn nhiên của trẻ thơ. Nhờ đó, làn gió không còn là một hiện tượng vô tri, vô giác, mà trở nên sống động, có tâm hồn, có cảm xúc, và đặc biệt là mang tính cách đáng yêu như những đứa trẻ.
Biện pháp tu từ điệp ngữ xuất hiện trong các câu thơ: "Biển có từ thuở đó / Biển thì sinh ý nghĩ / Biển sinh cỏ sinh tôm / Biển sinh những cánh buồm". Điệp ngữ "biển sinh" không chỉ nhấn mạnh sự hào phóng và vĩ đại của biển cả mà còn tạo nên nhịp điệu, sự trôi chảy liền mạch của bài thơ. Biển như một người mẹ hiền lành, rộng lượng, không ngừng tạo ra những điều tốt đẹp để nuôi dưỡng và khơi gợi ước mơ, khát vọng cho trẻ thơ. Hình ảnh biển sinh ra cánh buồm còn gợi đến biểu tượng của ước mơ, của sự chinh phục, khát khao vươn xa, một hình ảnh quen thuộc trong văn chương dành cho trẻ em.
Những biện pháp tu từ được sử dụng trong bài thơ không chỉ giúp miêu tả thiên nhiên một cách sống động mà còn truyền tải thông điệp sâu sắc: trẻ em chính là trung tâm của thế giới này, là niềm vui và lý do để vạn vật sinh ra. Mọi thứ trong thiên nhiên, từ cây cỏ đến gió mây, đều như dâng hiến hết mình, trao tặng tất cả những gì đẹp đẽ nhất cho trẻ em, như một món quà vô giá của sự sống.
3. Trẻ em trong bài thơ không chỉ được yêu thương, được thiên nhiên và vạn vật dâng tặng những gì đẹp đẽ nhất, mà còn nhận được những giá trị tinh thần to lớn từ cuộc sống xung quanh. Chính vì vậy, trẻ em cần có ý thức và trách nhiệm đối với những món quà mà mình nhận được. Hơn ai hết, các em cần học cách trân trọng thiên nhiên, yêu thương và bảo vệ thế giới mà mình đang sống. Mỗi một làn gió, mỗi tiếng chim, hay từng cánh hoa nhỏ bé đều là biểu hiện của sự sống, của vẻ đẹp diệu kỳ mà cuộc đời mang lại. Việc nhận thức được giá trị của những món quà ấy sẽ giúp trẻ em hình thành lòng biết ơn, sự trân quý và ý thức bảo vệ thiên nhiên, môi trường xung quanh.
Bài thơ như một lời nhắc nhở nhẹ nhàng nhưng sâu sắc về trách nhiệm của con người, đặc biệt là thế hệ trẻ, đối với thiên nhiên. Khi các em nhận được tình yêu thương và sự chăm sóc từ cuộc sống, các em cần biết đáp lại bằng hành động cụ thể: chăm sóc cây xanh, bảo vệ động vật, và giữ gìn sự trong lành của môi trường. Đó không chỉ là cách để các em sống hài hòa với thế giới xung quanh mà còn là cách để các em tiếp tục lan tỏa tình yêu thương, duy trì sự gắn kết đẹp đẽ giữa con người và thiên nhiên.
Qua bài thơ, nhà thơ không chỉ khắc họa một thế giới tuyệt đẹp dành riêng cho trẻ em mà còn đặt ra một thông điệp nhân văn: sống trân trọng và yêu thương là cách chúng ta đáp lại những món quà mà thiên nhiên ban tặng. Đây cũng chính là bài học quý giá để mỗi người nhận ra giá trị của sự sẻ chia và tình yêu thương trong cuộc sống.
Bài tập 2. Đọc lợi bài thơ Những cánh buồm trong SGK (tr. 57 - 58) và trả lời các câu hỏi:
1. Tìm những dòng thơ miêu tả hình ảnh cha và con. Hình ảnh cha và con trong bài thơ khơi gợi trong em những suy nghĩ, cảm xúc gì?
2.Qua miêu tả của nhà thơ, khung cảnh cuộc dạo chơi của hai cha con hiện lên như thế nào?
3. Chỉ ra yếu tố tự sự và miêu tả trong bài thơ. Nhà thơ kết hợp sử dụng yếu tố tự sự, miêu tả nhằm mục đích gì?
4. Hình ảnh những cánh buồm trên biển buổi sớm mai sau trận mưa đêm có ý nghĩa gì?
5. Em hiếu như thế nào về dòng thơ Cha gộp lại mình trong tiếng ước mơ con?
6. Qua hai bài thơ Chuyện có tích về loài người và Những cánh buồm, hãy nêu nhận xét của em về tình cảm của cha dành cho con,
7. Xác định biện pháp tu từ được sử dụng trong những đòng thơ sau và nêu tác dụng của biện pháp tu từ ấy:
Cha mỉm cười xoa đầu con nhỏ
Theo cánh buồm đi mãi đến nơi xa
Sẽ có cây có cửa có nhà,
Vẫn là đất nước của ta,
Nhưng nơi đó cha chưa hề đi đến.
8. Từ nghe trong dòng thơ Nghe con bước lòng vui phơi phới có thể thay thế bằng từ khác được không? Hãy chỉ ra sự tinh tế của nhà thơ trong việc sử dụng từ nghe.
9. Tìm các từ láy trong đoạn thơ từ Hai cha con bước đi trên cát đến Nghe con bước lòng vui phơi phới và nêu tác dụng của những từ láy đó.
Hướng dẫn giải
1. Tìm những dòng thơ miêu tả hình ảnh cha và con. Hình ảnh cha và con trong bài thơ khơi gợi trong em những suy nghĩ, cảm xúc gì?
Trong bài thơ Những cánh buồm, hình ảnh cha và con được miêu tả qua những dòng thơ:
"Hai cha con bước đi trên cát, Cát dưới chân cha lún mỏi mệt nhọc nhằn, Cát dưới chân con cứ mịn dần và ấm."
"Cha mỉm cười xoa đầu con nhỏ."
"Nghe con bước lòng vui phơi phới, Cha lại gộp mình trong tiếng ước mơ con."
Hình ảnh cha và con hiện lên thật đẹp, gợi lên mối quan hệ gần gũi, thân thiết. Người cha, tuy mệt mỏi và từng trải với những khó khăn của cuộc đời, vẫn cố gắng hết mình để con được sống trong niềm vui, sự ấm áp. Tình yêu của cha được thể hiện qua từng bước chân trên cát, qua nụ cười dịu dàng và sự hy sinh thầm lặng. Cảm xúc của người con cũng ngây thơ, trong sáng, nhưng lại là niềm tự hào, động lực lớn lao giúp người cha tiếp tục hành trình. Hình ảnh cha và con gợi cho em cảm giác ấm áp, trân quý tình cha con thiêng liêng, đồng thời nhắc nhở chúng ta về sự hy sinh, tình yêu lớn lao mà cha mẹ dành cho con cái.
2. Qua miêu tả của nhà thơ, khung cảnh cuộc dạo chơi của hai cha con hiện lên như thế nào?
Khung cảnh cuộc dạo chơi của hai cha con được miêu tả rất sinh động, giàu chất thơ. Đó là buổi sáng sớm trên bãi biển, sau cơn mưa đêm. Hình ảnh những cánh buồm trắng nổi bật trên nền trời trong xanh gợi lên sự tự do, ước mơ vươn xa. Hai cha con bước đi trên cát, những bước chân in dấu trong sự tương phản giữa sự từng trải của cha và sự non nớt, hồn nhiên của con. Khung cảnh ấy thật yên bình, mang màu sắc của thiên nhiên nhưng lại thấm đượm tình cảm gia đình, làm nổi bật sự gắn bó giữa con người và vũ trụ.
3. Chỉ ra yếu tố tự sự và miêu tả trong bài thơ. Nhà thơ kết hợp sử dụng yếu tố tự sự, miêu tả nhằm mục đích gì?
Yếu tố tự sự trong bài thơ thể hiện ở cách nhà thơ kể lại câu chuyện cuộc dạo chơi của hai cha con, từ việc bước đi trên cát, ngắm những cánh buồm xa, đến những lời đối thoại giản dị nhưng đầy ý nghĩa giữa cha và con. Yếu tố miêu tả lại được sử dụng để khắc họa không gian thiên nhiên và cảm xúc: hình ảnh bãi biển mênh mông, những cánh buồm trắng, cát dưới chân cha và con, hay sự chuyển động của gió, nước và mây trời. Sự kết hợp giữa tự sự và miêu tả làm cho bài thơ vừa giàu cảm xúc, vừa cụ thể, giúp người đọc dễ dàng hình dung khung cảnh và cảm nhận sâu sắc tình cha con ấm áp.
4. Hình ảnh những cánh buồm trên biển buổi sớm mai sau trận mưa đêm có ý nghĩa gì?
Hình ảnh những cánh buồm trắng trên biển buổi sớm mai sau trận mưa đêm là biểu tượng cho khát vọng, ước mơ vươn xa. Sau cơn mưa, bầu trời sáng trong, những cánh buồm hiện lên như một lời nhắc nhở về sự hy vọng và niềm tin vào tương lai. Đối với người con, cánh buồm là ước mơ chinh phục, khám phá những điều mới mẻ. Đối với người cha, cánh buồm lại là lời hứa về việc tiếp bước và truyền cảm hứng cho thế hệ sau, khơi gợi trong con những khát vọng lớn lao.
5. Em hiểu như thế nào về dòng thơ "Cha gộp lại mình trong tiếng ước mơ con"?
Dòng thơ "Cha gộp lại mình trong tiếng ước mơ con" thể hiện sâu sắc sự hy sinh của người cha. Người cha như thu nhỏ mọi mong ước, khát vọng của bản thân để đặt vào những giấc mơ và hy vọng của con. Cha sống không chỉ vì bản thân mình, mà còn vì con, để con được chạm đến những điều tốt đẹp. Đây là một hình ảnh đầy cảm động, khắc họa sự vĩ đại của tình phụ tử và sự gắn bó không thể tách rời giữa cha và con.
6. Qua hai bài thơ Chuyện cổ tích về loài người và Những cánh buồm, hãy nêu nhận xét của em về tình cảm của cha dành cho con.
Cả hai bài thơ đều khắc họa tình cảm cha con sâu sắc và thiêng liêng. Trong Chuyện cổ tích về loài người, cha mẹ được miêu tả như những người khai sinh ra thế giới, mang đến những điều tốt đẹp nhất cho con cái. Trong Những cánh buồm, hình ảnh người cha hiện lên với sự hy sinh, chở che và tình yêu vô bờ bến. Cả hai bài thơ đều cho thấy rằng tình cảm cha con không chỉ là sự yêu thương mà còn là sự hy sinh, sự đồng hành và định hướng trong cuộc đời của con.
7. Xác định biện pháp tu từ được sử dụng trong những dòng thơ sau và nêu tác dụng của biện pháp tu từ ấy:
"Cha mỉm cười xoa đầu con nhỏ Theo cánh buồm đi mãi đến nơi xa Sẽ có cây có cửa có nhà, Vẫn là đất nước của ta, Nhưng nơi đó cha chưa hề đi đến."
Biện pháp tu từ được sử dụng trong đoạn thơ này là ẩn dụ (cánh buồm tượng trưng cho ước mơ, khát vọng) và liệt kê (cây, cửa, nhà, đất nước). Tác dụng của các biện pháp này là làm nổi bật ước mơ và sự khát khao vươn xa của người con, đồng thời nhấn mạnh hành trình của sự trưởng thành. Cánh buồm tượng trưng cho hoài bão mà người cha hy vọng con mình sẽ đạt được, còn hình ảnh "nơi cha chưa hề đi đến" gợi lên sự kỳ vọng lớn lao vào thế hệ sau.
8. Từ "nghe" trong dòng thơ "Nghe con bước lòng vui phơi phới" có thể thay thế bằng từ khác được không? Hãy chỉ ra sự tinh tế của nhà thơ trong việc sử dụng từ "nghe".
Từ "nghe" không thể thay thế bằng từ khác vì nó mang lại cảm giác trực tiếp, gần gũi và tinh tế. "Nghe" không chỉ đơn thuần là âm thanh của bước chân mà còn là sự cảm nhận bằng cả trái tim, là cách người cha đồng cảm sâu sắc với niềm vui và sự khát khao của con mình. Cách dùng từ "nghe" tạo nên một mối liên kết chặt chẽ giữa cha và con, làm nổi bật tình cảm gắn bó, sự sẻ chia và niềm hạnh phúc trong từng bước chân của con.
9. Tìm các từ láy trong đoạn thơ từ "Hai cha con bước đi trên cát" đến "Nghe con bước lòng vui phơi phới" và nêu tác dụng của những từ láy đó.
Các từ láy trong đoạn thơ này bao gồm: "mỏi mệt", "mịn dần", "phơi phới". Những từ láy này không chỉ làm tăng tính nhạc điệu cho bài thơ mà còn gợi tả những cảm giác và trạng thái cụ thể. "Mỏi mệt" diễn tả sự vất vả của cha, "mịn dần" gợi cảm giác nhẹ nhàng, dễ chịu dưới bước chân con, còn "phơi phới" diễn tả niềm vui, sự hào hứng lan tỏa trong lòng cha. Các từ láy này góp phần tạo nên bức tranh sống động, đầy cảm xúc về cuộc dạo chơi của hai cha con.
Bài tập 4. Đọc bài thơ Trường hoa của Ta- go và trả lời các câu hỏi nêu ở dưới:
Khi mây đông ù ù và mưa hè rào rào đổ xuống.
Gió đông thổi tới lững thững trên dải đất hoang thổi kèn trong rộng tre.
Khi ấy, từng bầy hoa không ai biết từ đâu chợt nảy sinh, đến nhảy múa say vui trên thảm cỏ.
Mẹ ạ, thực bụng con nghĩ rằng hoa đi học trong lòng đất.
Lớp của chúng kín cửa, và bông nào muốn ra sân chơi sớm thì thầy giáo bắt đứng một xó.
Mùa mưa tới là kì nghỉ hè của chúng.
Cành chen nhau trong rừng, lá xào xạc trong gió dại, sấm vỗ tay reo mừng, và những hoa con ùa ra với áo hồng, vàng hay trắng toát.
Mẹ có biết không, nhà chúng ở trên trời cùng với muôn sao.
Mẹ có thấy không, chúng hăm hở về trời biết bao? Mẹ có biết tại sao chúng vội và thế không?
Hẳn là con cũng đoán ngay được chúng giơ tay đón ai; chúng cũng có mẹ như con có vậy.
(Ta-go, Trăng non, Phạm Hồng Dung - Phạm Bích Thuỷ dịch trong Tuyển tập tác phẩm R. Ta-go, NXB Lao động, Hà Nội, 2004, tr. 639 - 640)
1. Nhan đề Trường hoa gợi cho em liên tưởng tới điều gì?
2. Đọc bài thơ, ta như đang được nghe những lời trò chuyện. Theo em, trong bài thơ, ai nói với ai và nói về chuyện gì?
3. Theo lí giải của em bé, vì sao hoa lại hăm hở về trời?
4. Theo em, có phải em bé chỉ định kể với mẹ câu chuyện của hoa không? Vì sao em nhận xét như vậy?
5.. Hãy tìm những dòng thơ kể về hoa trong bài thơ. Trong những dòng thơ đó, nhà thơ đã sử dụng những biện pháp tu từ gì? Nêu tác dụng của những biện pháp tu từ đó.
6. Qua hai bài thơ Mây và sóng và Trường hoa, em cảm nhận tình cảm nhà thơ Ta-go dành cho trẻ em như thế nào? Vì sao?
Giải đáp câu hỏi bài tập
1. Nhan đề Trường hoa gợi cho em liên tưởng tới điều gì?
Nhan đề Trường hoa mở ra một thế giới tưởng tượng kỳ diệu, gợi liên tưởng tới một ngôi trường đặc biệt, nơi những bông hoa chính là các học sinh đáng yêu. Ở ngôi trường này, hoa được "học" trong lòng đất, nơi chúng âm thầm tích lũy sức sống và chờ đợi để bừng nở trong thế giới bên ngoài. Đây không chỉ là một hình ảnh thơ mộng mà còn mang ý nghĩa triết lý sâu sắc, cho thấy rằng sự trưởng thành, vẻ đẹp của bất kỳ sinh vật nào cũng bắt nguồn từ quá trình rèn luyện âm thầm và kiên nhẫn. Cách đặt nhan đề khiến người đọc cảm nhận được sự sinh động của thiên nhiên và trí tưởng tượng bay bổng của tác giả, đồng thời khéo léo gợi ra mối liên kết giữa cuộc sống thiên nhiên và cuộc đời con người. Ngôi trường ấy không chỉ dạy cho hoa cách lớn lên, mà còn thể hiện vẻ đẹp của sự đồng điệu giữa con người và vạn vật.
2. Đọc bài thơ, ta như đang được nghe những lời trò chuyện. Theo em, trong bài thơ, ai nói với ai và nói về chuyện gì?
Bài thơ được viết dưới dạng lời kể của em bé đang trò chuyện với mẹ mình. Em bé kể cho mẹ nghe câu chuyện tưởng tượng về những bông hoa: từ việc chúng đi học trong lòng đất, đến kỳ nghỉ hè của hoa vào mùa mưa, và niềm vui sướng của hoa khi được "tốt nghiệp" để vươn ra ánh sáng. Trong cuộc trò chuyện, em bé không chỉ tả lại quá trình sinh trưởng của hoa bằng trí tưởng tượng phong phú mà còn so sánh chúng với chính mình. Câu chuyện của em bé mang màu sắc ngây thơ, nhưng ẩn chứa thông điệp sâu sắc về tình yêu thiên nhiên và sự gắn bó giữa mẹ và con.
Qua lời kể này, em bé dường như muốn chia sẻ với mẹ không chỉ câu chuyện của hoa, mà còn là cảm nhận của mình về mối quan hệ thiêng liêng giữa mẹ và con, được phản ánh qua chi tiết hoa cũng có mẹ, và luôn háo hức trở về với mẹ trên trời.
3. Theo lí giải của em bé, vì sao hoa lại hăm hở về trời?
Trong trí tưởng tượng của em bé, hoa hăm hở về trời vì chúng cũng có mẹ ở đó, giống như em có mẹ luôn yêu thương ở cạnh mình. Điều này không chỉ phản ánh trí tưởng tượng phong phú mà còn thể hiện sự đồng cảm sâu sắc của em bé với những bông hoa. Em nhìn thấy ở hoa một thế giới tương tự như thế giới của mình: cũng có trường học, cũng có kỳ nghỉ, và trên hết là cũng có mẹ, người mà hoa muốn quay trở về. Hình ảnh hoa "giơ tay đón mẹ" không chỉ gợi lên vẻ đẹp hồn nhiên mà còn thể hiện tình mẫu tử thiêng liêng, một tình cảm vượt qua cả ranh giới giữa thiên nhiên và con người. Qua đó, em bé cũng khẳng định tầm quan trọng của tình yêu thương gia đình trong cuộc sống.
4. Theo em, có phải em bé chỉ định kể với mẹ câu chuyện của hoa không? Vì sao em nhận xét như vậy?
Em bé không chỉ kể với mẹ câu chuyện của hoa, mà thông qua câu chuyện đó, em còn bày tỏ tình yêu và sự gắn bó của mình với mẹ. Trong suy nghĩ của em bé, hình ảnh hoa có mẹ trên trời chính là cách em liên tưởng tới tình mẫu tử mà mình đang trải nghiệm. Câu chuyện của hoa trở thành phương tiện để em bé nói lên suy nghĩ của mình về tình mẹ con, về sự gắn bó không thể tách rời giữa những đứa trẻ với người mẹ của chúng. Đồng thời, qua cách em bé kể chuyện, có thể thấy rằng em không chỉ quan sát thiên nhiên mà còn cảm nhận thế giới bằng trái tim nhạy cảm và yêu thương. Điều này cho thấy rằng câu chuyện của hoa không đơn thuần là câu chuyện về thiên nhiên, mà còn là một cách để em bé thể hiện tình cảm với mẹ.
5. Hãy tìm những dòng thơ kể về hoa trong bài thơ. Trong những dòng thơ đó, nhà thơ đã sử dụng những biện pháp tu từ gì? Nêu tác dụng của những biện pháp tu từ đó.
Những dòng thơ kể về hoa trong bài thơ bao gồm:
"Mẹ ạ, thực bụng con nghĩ rằng hoa đi học trong lòng đất. Lớp của chúng kín cửa, và bông nào muốn ra sân chơi sớm thì thầy giáo bắt đứng một xó."
"Mùa mưa tới là kì nghỉ hè của chúng. Cành chen nhau trong rừng, lá xào xạc trong gió dại, sấm vỗ tay reo mừng, và những hoa con ùa ra với áo hồng, vàng hay trắng toát."
Trong các dòng thơ trên, nhà thơ đã sử dụng nhiều biện pháp tu từ như nhân hóa, so sánh và ẩn dụ.
Biện pháp nhân hóa biến hoa thành những đứa trẻ, có thể "đi học", "ra sân chơi" và "ùa ra" trong kỳ nghỉ hè. Nhân hóa khiến những bông hoa trở nên sống động, gần gũi với thế giới trẻ thơ, làm cho bài thơ thêm phần thú vị và dễ hiểu.
Biện pháp so sánh xuất hiện trong hình ảnh "những hoa con ùa ra với áo hồng, vàng hay trắng toát", khiến người đọc hình dung rõ ràng vẻ đẹp rực rỡ của hoa sau cơn mưa. So sánh làm nổi bật sự tươi mới, sinh động của thiên nhiên, mang đến cảm giác vui tươi, tràn đầy sức sống.
Biện pháp ẩn dụ nằm ở chi tiết "hoa đi học trong lòng đất", gợi lên hình ảnh về quá trình hoa sinh trưởng âm thầm, bền bỉ. Ẩn dụ này không chỉ làm cho câu chuyện thêm phần lôi cuốn mà còn thể hiện sự sâu sắc trong cách nhìn nhận về thiên nhiên của nhà thơ.
Tất cả các biện pháp tu từ đều nhằm mục đích khắc họa hình ảnh thiên nhiên kỳ diệu qua góc nhìn trẻ thơ, đồng thời gợi lên sự đồng cảm với thế giới xung quanh.
6. Qua hai bài thơ Mây và sóng và Trường hoa, em cảm nhận tình cảm nhà thơ Ta-go dành cho trẻ em như thế nào? Vì sao?
Qua hai bài thơ Mây và sóng và Trường hoa, có thể thấy tình cảm sâu sắc mà R. Ta-go dành cho trẻ em. Nhà thơ không chỉ thể hiện sự yêu thương, trân trọng mà còn tôn vinh tâm hồn trẻ thơ với trí tưởng tượng phong phú và tình cảm chân thành. Trong Mây và sóng, Ta-go khắc họa hình ảnh một em bé từ chối lời mời gọi của thiên nhiên để trở về bên mẹ, cho thấy rằng tình mẫu tử thiêng liêng vượt lên trên mọi sự hấp dẫn khác. Trong Trường hoa, Ta-go tiếp tục bộc lộ tình cảm ấy qua việc tưởng tượng về thế giới của hoa, nơi những bông hoa nhỏ bé cũng có mẹ giống như con người.
Nhà thơ dành cho trẻ em sự đồng cảm sâu sắc, hiểu được cách các em nhìn nhận thế giới bằng ánh mắt ngây thơ, hồn nhiên. Ông không chỉ đồng hành với các em trong trí tưởng tượng mà còn nhắc nhở người lớn về giá trị của tình yêu thương gia đình. Chính sự tinh tế và yêu thương ấy đã khiến các bài thơ của Ta-go trở thành tác phẩm kinh điển, chứa đựng thông điệp nhân văn và sức sống mãnh liệt, làm rung động trái tim của bao thế hệ độc giả.
Bài tập 5. Đọc bài thơ Mái ấm ngôi nhà và trả lời các câu hỏi:
Nếu ngọn gió nào dẫn con đến phương trời xa thẳm
Con đừng quên lối về nhà
Nơi thung sâu khơi nguồn ngọn gió...
Nếu cánh chim nào chở cơn lên thăm mặt trời cháy đỏ
Con đừng quên lối về nhà
Nơi sớm chiều vẫn nhen ngọn lửa
Nếu vạt mây nào đưa con lên chơi với ngôi sao xanh biếc
Con đừng quên lối về nhà
Suối trong con tắm mình thuở bé...?
(Trương Hữu Lợi, Bởi hát con kiến, NXB Đồng Nai, TP. Hồ Chí Minh, 1998, tr. 60 - 61)
1. Bài thơ là lời nhắn nhủ của ai với ai?
2. Hãy tìm những dòng thơ nói về “nhà” trong bài thơ. Những dòng thơ này giúp em cảm nhận như thế nào về “nhà”?
3. Biện pháp tu từ nào được sử dụng trong bài thơ? Việc sử dụng biện pháp tu từ đó có tác dụng gì?
4.Những hình ảnh “phương trời xa thẳm” “mặt trời cháy đỏ” “ngôi sao xanh biếc” gợi cho em liên tưởng tới điều gì?
5. Lời nhắn nhủ trong bài thơ khơi gợi trong em những cảm xúc, suy nghĩ gì?
Phân tích bài thơ Mái ấm ngôi nhà và trả lời câu hỏi bài tập
1. Bài thơ là lời nhắn nhủ của ai với ai?
Bài thơ Mái ấm ngôi nhà là lời nhắn nhủ đầy yêu thương và sâu sắc của người mẹ hoặc cha dành cho con. Đó là lời dặn dò từ những người lớn trong gia đình, những người luôn yêu thương, che chở và mong mỏi con cái dù đi đâu, trải nghiệm bao điều mới lạ trong cuộc sống, vẫn nhớ về nơi khởi nguồn – mái nhà thân thương, nơi luôn chờ đợi và sưởi ấm tâm hồn.
2. Hãy tìm những dòng thơ nói về “nhà” trong bài thơ. Những dòng thơ này giúp em cảm nhận như thế nào về “nhà”?
Những dòng thơ nói về “nhà” trong bài thơ bao gồm:
"Nơi thung sâu khơi nguồn ngọn gió."
"Nơi sớm chiều vẫn nhen ngọn lửa."
"Suối trong con tắm mình thuở bé."
Những dòng thơ này giúp em cảm nhận được rằng "nhà" không chỉ là một nơi chốn, mà còn là nơi khởi nguồn của sự sống, nơi mang lại cảm giác bình yên, ấm áp và đầy yêu thương. “Nhà” được ví như cội nguồn, nơi dưỡng nuôi tâm hồn từ thuở ấu thơ, nơi có ngọn lửa sưởi ấm, dòng suối trong lành và cả những ký ức tuổi thơ trong trẻo. Nhà là nơi con người luôn hướng về, bất kể đi xa hay trải qua bao nhiêu thay đổi trong cuộc đời.
3. Biện pháp tu từ nào được sử dụng trong bài thơ? Việc sử dụng biện pháp tu từ đó có tác dụng gì?
Bài thơ sử dụng nhiều biện pháp tu từ như ẩn dụ, nhân hóa, lặp cấu trúc và hình ảnh giàu tính biểu cảm.
Ẩn dụ: Những hình ảnh như "ngọn gió", "cánh chim", "vạt mây", "ngọn lửa", "suối trong" đều mang ý nghĩa biểu tượng. Chúng đại diện cho những trải nghiệm, ước mơ, khát vọng và hành trình trưởng thành của con người.
Nhân hóa: Gió, chim, mây được gán cho những hành động như dẫn, chở, đưa, giúp làm sống động các yếu tố thiên nhiên, khiến chúng trở nên gần gũi hơn.
Lặp cấu trúc: Điệp khúc "Con đừng quên lối về nhà" nhấn mạnh lời nhắn nhủ sâu sắc, vừa là lời dặn dò vừa là lời nhắc nhở ân cần từ người thân.
Hình ảnh giàu tính biểu cảm: Các hình ảnh như "mặt trời cháy đỏ", "ngôi sao xanh biếc", "suối trong con tắm mình thuở bé" làm tăng sức gợi hình, tạo nên sự liên tưởng phong phú về cuộc sống muôn màu, đồng thời làm nổi bật sự bình yên và ý nghĩa của mái ấm gia đình.
Việc sử dụng các biện pháp tu từ này giúp bài thơ trở nên giàu cảm xúc, vừa tinh tế, vừa sâu lắng, dễ dàng đi vào lòng người đọc. Nó khơi gợi tình yêu thương, sự trân trọng đối với gia đình – nơi luôn là điểm tựa vững chắc cho mỗi con người.
4. Những hình ảnh “phương trời xa thẳm,” “mặt trời cháy đỏ,” “ngôi sao xanh biếc” gợi cho em liên tưởng tới điều gì?
Những hình ảnh này gợi liên tưởng tới những khát vọng, hành trình và ước mơ của con người. "Phương trời xa thẳm" tượng trưng cho những chân trời mới, những vùng đất lạ nơi con người khám phá và học hỏi. "Mặt trời cháy đỏ" gợi lên sự nhiệt huyết, khát khao chinh phục và trải nghiệm, còn "ngôi sao xanh biếc" biểu trưng cho sự cao cả, những giấc mơ và niềm tin vào tương lai. Những hình ảnh này không chỉ thể hiện sự tự do và phóng khoáng mà còn ẩn chứa những thử thách và cơ hội trên con đường trưởng thành.
5. Lời nhắn nhủ trong bài thơ khơi gợi trong em những cảm xúc, suy nghĩ gì?
Lời nhắn nhủ trong bài thơ khơi gợi trong em cảm giác ấm áp, xúc động và biết ơn. Nó khiến em nhận ra rằng dù cuộc sống có bao nhiêu thay đổi, dù chúng ta đi xa đến đâu, gia đình vẫn luôn là nơi che chở, yêu thương và chờ đợi ta quay về. Mái nhà không chỉ là nơi ta sinh ra, lớn lên mà còn là nơi lưu giữ những ký ức đẹp nhất, là nguồn sức mạnh tinh thần giúp ta vượt qua mọi khó khăn.
Bài thơ cũng khiến em suy nghĩ nhiều hơn về ý nghĩa của cội nguồn và trách nhiệm của mỗi người với gia đình. Chúng ta cần biết trân trọng và giữ gìn những giá trị của mái ấm, đồng thời luôn nhớ đến công lao dưỡng dục của cha mẹ. Qua đó, em thấy rằng "nhà" không chỉ là một địa điểm cụ thể mà còn là biểu tượng của tình yêu thương và sự gắn kết, một điều không bao giờ phai nhòa trong ký ức của mỗi con người.
Bài tập 6. Đọc bài thơ Cái cầu của nhà thơ Phạm Tiến Duật và trả lời các câu hỏi:
Cha gửi cho con chiếc ảnh cái cầu
Cha vừa bắc xong qua dòng sông sâu;
Xe lửa sắp qua, thư cha nói thế,
Con cho mẹ xem - cho xem hơi lâu.
Những cái cầu ơi, yêu sao yêu ghé,
Nhện qua chum nước bắc cầu tơ nhỏ,
Con sáo sang sông bắc cầu ngọn gió,
Con kiến qua ngòi bắc cầu lá tre.
Yêu cái cầu vồng khi trời nổi gió
Bắc giữa trời cao, vệt xanh vệt đỏ,
Dưới gầm cầu vồng nhà máy mới xây
Trời sắp mưa khói trắng hơn mây.
Yêu cái cầu tre bắc qua sông máng
Mùa gặt con đi đón mẹ bên cầu;
Lúc hợp tác từng đoàn nặng gánh
Qua cầu tre, vàng cả dòng sâu
Yêu cái cầu treo lối sang bà ngoại
Như võng trên sông ru người qua lại,
Dưới cầu nhiều thuyền chở đá chở vôi;
Thuyền buồm đi ngược, thuyền thoi đi xuôi
Yêu hơn, cả cái cầu ao mẹ thường đãi đỗ
Là cái cầu này ảnh chụp xa xa;
Mẹ bảo: cầu Hàm Rồng sông Mở
Con cứ gọi cái cầu của cha.
(Phạm Tiến Duật, Vắng trăng quầng lửa - Thứ NX8 Văn học, Hà Nội, 1970, tr. 5 - 6)
1. Bài thơ kể về một câu chuyện. Đó là câu chuyện gì và người kể là ai?
2. Từ “cái cầu của cha” bạn nhỏ liên tưởng đến nhiều cây cầu khác. Hãy liệt kê và nêu hình dung của em về những cây cầu đó.
3. Biện pháp tu từ nào được sử dụng để biểu đạt tình cảm của bạn nhỏ dành cho những cáy cầu? Em hãy chỉ ra tác dụng của biện pháp tu từ đó.
4. Theo em, bạn nhỏ yêu nhất là cây cầu nào? Vì sao?
5. Tình cảm của bạn nhỏ đối với những cây cầu thể hiện điều gì?
6. Hình ảnh người cha và người mẹ xuất hiện trong bài thơ gợi cho em suy nghĩ và cảm xúc gì?
Phân tích bài thơ Cái cầu của Phạm Tiến Duật và trả lời câu hỏi
1. Bài thơ kể về một câu chuyện. Đó là câu chuyện gì và người kể là ai?
Bài thơ Cái cầu kể về câu chuyện người cha gửi cho con một bức ảnh chụp cây cầu mà cha vừa xây dựng xong qua một dòng sông sâu. Người kể trong bài thơ chính là bạn nhỏ, con của người cha. Bạn nhỏ nhận được bức ảnh từ cha và thông qua đó, trí tưởng tượng của em mở ra một thế giới đầy cảm xúc về những cây cầu. Câu chuyện không chỉ đơn thuần nói về cây cầu vật lý mà còn gắn liền với những hình ảnh thân thuộc, gần gũi trong cuộc sống, mang ý nghĩa biểu tượng về sự kết nối, yêu thương và gắn bó gia đình.
2. Từ “cái cầu của cha” bạn nhỏ liên tưởng đến nhiều cây cầu khác. Hãy liệt kê và nêu hình dung của em về những cây cầu đó.
Từ "cái cầu của cha", bạn nhỏ đã liên tưởng đến nhiều cây cầu khác nhau:
Cầu tơ của nhện: Là cây cầu nhỏ bé, được hình thành từ sợi tơ mỏng manh của nhện qua chum nước. Hình ảnh này gợi sự tinh tế và kỳ diệu của thiên nhiên.
Cầu gió của sáo: Là cây cầu vô hình được tạo nên bởi ngọn gió, giúp con sáo bay qua sông. Đây là biểu tượng cho sự tự do, nhẹ nhàng và bay bổng.
Cầu lá tre của kiến: Là chiếc cầu đơn sơ được hình thành từ lá tre nhỏ, tượng trưng cho sự cần mẫn, khéo léo của loài kiến.
Cầu vồng: Một cây cầu đặc biệt của thiên nhiên với "vệt xanh vệt đỏ", xuất hiện sau những cơn mưa. Đây là hình ảnh rực rỡ, mang theo hy vọng và niềm vui.
Cầu tre: Là cây cầu mộc mạc bắc qua sông máng, gắn liền với những ký ức thân thương, như mùa gặt mẹ về.
Cầu treo: Là cây cầu lối sang nhà bà ngoại, giống như một chiếc võng trên sông, gợi lên cảm giác đong đưa, nhẹ nhàng.
Cầu ao: Là cây cầu nhỏ nơi mẹ đãi đỗ, gắn bó với những công việc giản dị hàng ngày của gia đình.
Những cây cầu này không chỉ là hiện thân của thiên nhiên và lao động con người mà còn là biểu tượng của ký ức tuổi thơ, tình cảm gia đình và sự kết nối giữa các thế hệ.
3. Biện pháp tu từ nào được sử dụng để biểu đạt tình cảm của bạn nhỏ dành cho những cây cầu? Em hãy chỉ ra tác dụng của biện pháp tu từ đó.
Bài thơ sử dụng nhiều biện pháp tu từ như nhân hóa, so sánh, và lặp cấu trúc để biểu đạt tình cảm của bạn nhỏ đối với những cây cầu:
Nhân hóa: Các cây cầu như "cầu tơ của nhện", "cầu gió của sáo", "cầu lá tre của kiến" được gán cho hành động và đặc tính của con người, làm cho chúng trở nên sống động, gần gũi hơn.
So sánh: Hình ảnh "cầu treo như võng trên sông" giúp gợi lên cảm giác nhẹ nhàng, thân thuộc, gắn liền với những trải nghiệm tuổi thơ.
Lặp cấu trúc: Điệp ngữ "Yêu cái cầu" nhấn mạnh tình cảm sâu sắc của bạn nhỏ đối với các cây cầu, làm nổi bật sự phong phú trong trí tưởng tượng và cảm xúc.
Những biện pháp tu từ này không chỉ giúp bài thơ giàu nhạc điệu, hình ảnh mà còn bộc lộ rõ tình yêu và sự trân trọng của bạn nhỏ dành cho những cây cầu – biểu tượng của sự kết nối và gắn bó.
4. Theo em, bạn nhỏ yêu nhất là cây cầu nào? Vì sao?
Theo em, bạn nhỏ yêu nhất là "cái cầu của cha". Đây là cây cầu mà cha của bạn nhỏ vừa xây dựng xong, được chụp ảnh và gửi về trong thư. Dù có nhiều cây cầu đẹp và đáng yêu trong trí tưởng tượng, "cái cầu của cha" là cây cầu đặc biệt nhất vì nó chứa đựng tình yêu thương, sự tự hào của bạn nhỏ dành cho cha. Qua cây cầu này, bạn nhỏ không chỉ cảm nhận được sự lao động vất vả của cha mà còn thấy được ý nghĩa lớn lao mà cha mang lại: sự kết nối giữa hai bờ sông, giữa những con người.
5. Tình cảm của bạn nhỏ đối với những cây cầu thể hiện điều gì?
Tình cảm của bạn nhỏ đối với những cây cầu thể hiện sự yêu thương, trân trọng những giá trị lao động, thiên nhiên và những kỷ niệm thân thương trong cuộc sống. Bạn nhỏ không chỉ yêu cây cầu mà cha mình xây dựng, mà còn yêu những cây cầu giản dị trong đời sống thường ngày, từ cầu tre, cầu ao đến cầu vồng. Điều này cho thấy bạn nhỏ có một tâm hồn nhạy cảm, giàu tình cảm và biết trân quý những điều giản dị, mộc mạc nhưng mang ý nghĩa sâu sắc. Tình yêu này cũng thể hiện sự gắn bó với gia đình, đặc biệt là cha mẹ, những người đã tạo nên những ký ức đẹp đẽ trong tuổi thơ của em.
6. Hình ảnh người cha và người mẹ xuất hiện trong bài thơ gợi cho em suy nghĩ và cảm xúc gì?
Hình ảnh người cha và người mẹ trong bài thơ gợi lên sự hy sinh, tần tảo và tình yêu thương vô bờ bến dành cho con cái. Người cha hiện lên qua công việc xây dựng cây cầu, một công việc nặng nhọc nhưng đầy ý nghĩa, không chỉ giúp ích cho cộng đồng mà còn là cách để cha thể hiện tình yêu thương và sự quan tâm tới con. Hình ảnh người mẹ lại gần gũi, bình dị hơn, qua những công việc hàng ngày như đãi đỗ ở cầu ao. Mẹ không chỉ nuôi dưỡng bằng những bữa cơm đạm bạc mà còn bằng tình yêu thương, sự chăm sóc từng li từng tí.
Hai hình ảnh này gợi lên cảm xúc ấm áp và lòng biết ơn trong em. Cha mẹ không chỉ là những người lao động thầm lặng, hy sinh mọi điều tốt đẹp cho con mà còn là những người mang đến cho con ý thức về giá trị của lao động và tình yêu gia đình. Bài thơ khiến em hiểu rằng, dù cuộc sống có thay đổi, tình yêu và sự hy sinh của cha mẹ dành cho con luôn là cội nguồn của những ký ức đẹp đẽ và là điểm tựa vững chắc trong cuộc đời.
PHẦN VIẾT
Bài tập 1: Viết đoạn văn (khoảng 7 - 10 câu) ghi lại cảm xúc của em sau khi đọc bài thơ Trường hoa của Ta-go
Hướng dẫn giải:
Giới thiệu cảm nhận chung: Nêu ấn tượng ban đầu về bài thơ, cảm nhận tổng quát về nội dung và ý nghĩa bài thơ.
Cảm xúc cá nhân khi đọc bài thơ: Chia sẻ cảm xúc của mình khi đọc về thế giới hoa qua trí tưởng tượng của em bé, như sự thích thú, bất ngờ, xúc động.
Những điểm đặc biệt gây ấn tượng: Phân tích một số hình ảnh nổi bật như hoa "đi học", "ùa ra với áo hồng, vàng hay trắng toát", hoa "về trời vì có mẹ".
Ý nghĩa bài học rút ra: Nhấn mạnh bài học mà bài thơ mang lại, như tình mẫu tử thiêng liêng, sự gắn kết giữa con người và thiên nhiên.
Tổng kết: Đưa ra đánh giá về bài thơ, sự yêu thích của em đối với cách biểu đạt giàu cảm xúc, trí tưởng tượng của nhà thơ.
Bài mẫu:
Bài thơ Trường hoa của nhà thơ Ta-go khiến em có cảm giác như được bước vào một thế giới kỳ diệu, nơi thiên nhiên sống động và tràn đầy tình yêu thương. Bài thơ mở ra trí tưởng tượng phong phú của em bé, khi nghĩ rằng hoa cũng "đi học" trong lòng đất, có lớp học kín cửa và cả thầy giáo nghiêm khắc. Hình ảnh hoa "ùa ra với áo hồng, vàng hay trắng toát" khi kỳ nghỉ hè đến khiến em cảm nhận được sự sinh động, tươi vui của thiên nhiên, như những đứa trẻ hồn nhiên, vui đùa dưới ánh nắng. Điều làm em xúc động nhất là chi tiết hoa hăm hở về trời vì chúng có mẹ đang chờ đợi – một hình ảnh đẹp, thể hiện tình mẫu tử thiêng liêng không chỉ trong con người mà còn hiện hữu trong thiên nhiên. Bài thơ giúp em nhận ra rằng tình yêu và sự gắn bó giữa mẹ và con là điều cao quý, tồn tại ở mọi nơi, từ thế giới thực cho đến thế giới tưởng tượng. Qua đó, em cảm thấy thêm trân trọng những điều giản dị trong cuộc sống và yêu hơn vẻ đẹp của thiên nhiên. Lời thơ nhẹ nhàng, giàu cảm xúc của Ta-go đã để lại trong em một dấu ấn sâu sắc, khiến em nhận ra rằng cuộc sống xung quanh mình luôn ẩn chứa những điều kỳ diệu và đáng yêu.
Bài tập 2: Viết đoạn văn (khoảng 7 - 10 câu) ghi lại cảm xúc của em sau khi đọc bài thơ Cái cầu của Phạm Tiến Duật
Hướng dẫn giải:
Giới thiệu cảm nhận chung: Nêu cảm nhận tổng quát về nội dung bài thơ, nhấn mạnh hình ảnh cây cầu và tình cảm gắn bó của bạn nhỏ với cha mẹ.
Cảm xúc cá nhân khi đọc bài thơ: Chia sẻ cảm xúc tự hào, xúc động khi đọc hình ảnh người cha và cây cầu ông xây.
Liên tưởng của bạn nhỏ: Phân tích cách bạn nhỏ liên tưởng đến các cây cầu khác như cầu tre, cầu vồng, cầu ao, làm nổi bật sự phong phú trong trí tưởng tượng.
Ý nghĩa của cây cầu: Đưa ra ý nghĩa biểu tượng của cây cầu, là sự kết nối, sự gắn bó giữa con người với thiên nhiên, gia đình, và cuộc sống.
Tổng kết: Đánh giá cao bài thơ, nhấn mạnh cách nhà thơ khắc họa hình ảnh gần gũi nhưng sâu sắc, gắn liền với cuộc sống thường ngày.
Bài mẫu:
Bài thơ Cái cầu của nhà thơ Phạm Tiến Duật khiến em cảm thấy vô cùng ấm áp và xúc động. Hình ảnh người cha gửi bức ảnh cây cầu mình vừa xây dựng qua dòng sông sâu không chỉ thể hiện sự vất vả trong công việc của cha mà còn chất chứa tình yêu thương, sự gắn bó đối với gia đình. Từ "cái cầu của cha", bạn nhỏ đã liên tưởng đến rất nhiều cây cầu khác như cầu tơ của nhện, cầu gió của sáo, cầu tre nơi đón mẹ mùa gặt, và cầu ao nơi mẹ đãi đỗ. Mỗi cây cầu gắn liền với một hình ảnh gần gũi, thân thuộc trong đời sống hàng ngày, làm em thêm yêu và trân trọng những điều giản dị xung quanh. Trong số đó, cây cầu cha xây được bạn nhỏ yêu nhất, vì đó không chỉ là công trình lao động mà còn là biểu tượng của sự kết nối và hy sinh thầm lặng của cha. Hình ảnh "mẹ bảo: cầu Hàm Rồng sông Mã / Con cứ gọi cái cầu của cha" khiến em nhận ra rằng, trong mắt người con, cây cầu ấy chính là biểu tượng của niềm tự hào và tình yêu đối với cha mình. Qua bài thơ, em cảm nhận được giá trị lớn lao của những cây cầu không chỉ trong việc kết nối không gian mà còn kết nối tình cảm giữa con người, gia đình và cuộc sống. Giọng thơ mộc mạc, chân thành của Phạm Tiến Duật làm em thấm thía hơn ý nghĩa của lao động và tình yêu gia đình, khiến bài thơ trở thành một tác phẩm giàu ý nghĩa và khó quên.
