Bài 8: Kinh Tế, Văn Hóa và Tôn Giáo Đại Việt trong Thế Kỷ XVI - XVIII
Phần I: Các Câu Hỏi trong SGK
I. Tình hình Kinh Tế
Đọc thông tin, tư liệu và quan sát hình 8.1, hình 8.2 (SGK, tr.35 – 36), nêu những nét chính về tình hình kinh tế Đại Việt trong các thế kỉ XVI - XVIII.
Trả lời: Trong thế kỉ XVI - XVIII, Đại Việt có nền kinh tế chủ yếu dựa vào nông nghiệp, đặc biệt là sản xuất lúa gạo. Tình hình kinh tế của đất nước có sự phân hóa giữa Đàng Trong và Đàng Ngoài. Ở Đàng Trong, nông nghiệp phát triển mạnh mẽ với công cuộc khai hoang mở rộng đất đai, trong khi Đàng Ngoài gặp khó khăn do tình trạng chiến tranh và các cuộc xung đột liên miên.
Về thủ công nghiệp, các làng nghề phát triển mạnh mẽ, đặc biệt là ở các khu vực như Bát Tràng (gốm), Thổ Hà (gốm), La Khê (dệt vải) và các làng rèn sắt ở Nghệ An, Hiền Lương, Phú Bài. Các nghề thủ công này chủ yếu phục vụ cho nhu cầu trong nước và cũng có một phần xuất khẩu.
Ngoại thương phát triển mạnh, các trung tâm buôn bán lớn xuất hiện ở Đàng Ngoài như Thăng Long, Phố Hiến, và ở Đàng Trong như Thanh Hà, Hội An, Gia Định. Tuy nhiên, vào cuối thế kỉ XVIII, các thành thị suy tàn do chính sách hạn chế ngoại thương của chính quyền.
II. Những Chuyển Biến về Văn Hóa
Dựa vào thông tin và hình ảnh mục II, mô tả những nét chính về sự chuyển biến văn hóa ở Đại Việt trong các thế kỉ XVI - XVIII.
Trả lời: Trong các thế kỷ XVI - XVIII, văn hóa Đại Việt có những bước phát triển đáng kể:
Tư tưởng và tín ngưỡng tôn giáo:
Nho giáo vẫn được đề cao trong học tập, thi cử và tuyển chọn quan lại.
Phật giáo và Đạo giáo thời Lê sơ bị hạn chế nhưng đến thế kỷ XVIII, được phục hồi.
Đạo Thiên Chúa được truyền bá từ năm 1533 và phát triển mạnh mẽ trong thế kỷ XVII - XVIII, với sự xuất hiện của nhiều giáo sĩ.
Các lễ hội dân gian tiếp tục duy trì, giúp thắt chặt tinh thần đoàn kết cộng đồng và bồi dưỡng tinh thần yêu quê hương.
Văn học:
Văn học chữ Hán vẫn chiếm ưu thế, nhưng văn học chữ Nôm ngày càng phát triển mạnh mẽ, với các tác phẩm nổi bật như Truyện Kiều của Nguyễn Du.
Văn học dân gian cũng phát triển mạnh mẽ, với các thể loại như truyện tiếu lâm, Trạng Quỳnh, Trạng Lợn.
Nghệ thuật dân gian:
Nghệ thuật điêu khắc phát triển mạnh, đặc biệt là trong các đình, chùa.
Sân khấu phát triển với nhiều loại hình như hát chèo, hát ả đào, múa trên dây, múa đèn…
III. Tình Hình Kinh Tế
Trả lời:
Nông nghiệp: Tình hình nông nghiệp ở Đàng Trong phát triển nhờ các hoạt động khai hoang, cấp phát nông cụ, trong khi Đàng Ngoài gặp khó khăn do chiến tranh.
Thủ công nghiệp: Các nghề thủ công phục vụ trong nước và xuất khẩu như gốm, dệt vải, làm giấy, rèn sắt... phát triển mạnh mẽ.
Thương nghiệp: Buôn bán giữa các vùng miền phát triển, tuy nhiên, nửa sau thế kỷ XVIII, các thành thị suy tàn do chính sách hạn chế ngoại thương.
IV. Văn Hóa và Tôn Giáo
Trả lời:
Nho giáo vẫn chiếm ưu thế trong việc tuyển chọn quan lại và trong giáo dục.
Phật giáo và Đạo giáo có sự phục hồi trong thế kỷ XVIII.
Thiên Chúa giáo do các giáo sĩ phương Tây truyền bá từ thế kỷ XVI, phát triển mạnh mẽ vào thế kỷ XVII - XVIII.
V. Vận Dụng
Tìm hiểu một làng nghề thủ công nổi tiếng của Đại Việt trong các thế kỷ XVI-XVIII còn duy trì hoạt động cho đến ngày nay. Viết một đoạn văn ngắn giới thiệu về làng nghề đó.
Trả lời:
Làng tranh Đông Hồ là một trong những làng nghề nổi tiếng của Đại Việt. Làng tranh Đông Hồ được hình thành từ thế kỷ XVI, nổi bật với những bức tranh dân gian khắc gỗ, phản ánh cuộc sống của người dân Việt qua các thể loại như tranh thờ, tranh sinh hoạt, tranh lịch sử. Tranh Đông Hồ không chỉ được ưa chuộng trong nước mà còn được xuất khẩu ra nước ngoài. Làng tranh Đông Hồ có một truyền thống lâu dài và vẫn duy trì hoạt động cho đến ngày nay, mặc dù đối mặt với nhiều thách thức từ thị trường hiện đại.
Sưu tầm tư liệu về sự ra đời của chữ quốc ngữ. Giới thiệu những tư liệu đó với thầy cô và bạn học.
Trả lời:
Chữ quốc ngữ được phát triển từ thế kỷ XVI, với sự đóng góp quan trọng của các giáo sĩ phương Tây, đặc biệt là Alexandre de Rhodes. Ông đã sử dụng chữ cái La-tinh để ghi âm tiếng Việt, tạo ra một hệ thống chữ viết dễ sử dụng, thuận tiện cho giao tiếp và truyền bá đạo Thiên Chúa. Bản Từ điển Việt-Bồ-La-tinh của ông, xuất bản năm 1651, là một trong những bước tiến quan trọng trong sự phát triển chữ quốc ngữ, sau này trở thành chữ viết chính thức của Việt Nam.
