Nhà Nguyễn ra đời vào năm 1802, do Nguyễn Ánh (Gia Long) sáng lập, sau khi đánh bại triều đại Tây Sơn. Nguyên nhân dẫn đến sự ra đời của triều Nguyễn là sự tranh giành quyền lực giữa các lực lượng phong kiến và chính quyền Tây Sơn. Vua Quang Trung mất vào năm 1792, để lại một nhà nước yếu kém, bị các thế lực trong và ngoài nước đe dọa. Nguyễn Ánh được sự ủng hộ mạnh mẽ từ các địa chủ miền Nam và các lực lượng quân sự, đặc biệt là sự hỗ trợ từ Pháp. Sau khi Nguyễn Ánh lên ngôi, ông đã đặt kinh đô tại Phú Xuân (Huế), chính thức lập ra triều Nguyễn và xóa bỏ các đế chế đối lập.
II. TÌNH HÌNH CHÍNH TRỊ
Sau khi lên ngôi, Nguyễn Ánh đã củng cố nhà nước quân chủ tập quyền và tập trung quyền lực vào tay nhà vua. Vua Gia Long tổ chức lại bộ máy nhà nước và tạo ra một hệ thống chính quyền mạnh mẽ, với các cơ quan cai trị từ trung ương đến địa phương. Một trong những nhiệm vụ quan trọng của nhà vua là duy trì sự ổn định chính trị và đảm bảo quyền lực của triều đình. Vào năm 1815, bộ luật Hoàng triều luật lệ (luật Gia Long) được ban hành, điều này thể hiện sự tập trung quyền lực trong tay nhà vua và làm nền tảng cho sự cai trị của triều Nguyễn.
Ngoài ra, quân đội nhà Nguyễn cũng được xây dựng mạnh mẽ với các binh chủng và các thành trì được xây dựng vững chắc ở các trấn, tỉnh. Hệ thống trạm ngựa được thiết lập để đảm bảo việc truyền tải thông tin nhanh chóng trên cả nước, giúp tăng cường khả năng kiểm soát đất nước.
III. TÌNH HÌNH KINH TẾ
Kinh tế trong thời kỳ này chủ yếu dựa vào nông nghiệp, với một số cải cách như công cuộc khai hoang, tuy nhiên vẫn gặp nhiều khó khăn. Nhà Nguyễn thực hiện chính sách quân điền nhằm phát triển đất đai, nhưng diện tích đất công chưa đủ để đáp ứng nhu cầu của nông dân, khiến họ vẫn thiếu đất để canh tác.
Nông nghiệp vẫn phải đối mặt với thiên tai, đặc biệt là tình trạng vỡ đê, lụt lội thường xuyên xảy ra, gây thiệt hại lớn cho mùa màng và cuộc sống của nông dân. Thủ công nghiệp và thương nghiệp có bước phát triển nhất định, với các ngành như đúc tiền, đúc súng, đóng tàu và khai mỏ. Tuy nhiên, thương nghiệp trong nước phát triển mạnh mẽ nhờ sự thống nhất đất nước và sự giao thương với các nước láng giềng như Xiêm, Mã Lai, Trung Quốc, và các thuyền buôn phương Tây.
IV. TÌNH HÌNH XÃ HỘI
Xã hội thời nhà Nguyễn có sự phân chia giai cấp rõ rệt. Giai cấp thống trị bao gồm vua, quan lại và các địa chủ cường hào. Trong khi đó, đại đa số dân chúng là nông dân nghèo khổ. Tầng lớp nông dân phải đối mặt với cuộc sống nghèo khó, chịu sự áp bức nặng nề từ các quan lại và địa chủ.
Chế độ lao dịch và thuế nặng là một trong những yếu tố dẫn đến sự bất mãn trong xã hội. Ngoài ra, tệ tham nhũng và sự bất công trong xã hội cũng gia tăng, gây ra những cuộc đấu tranh nổ ra trong các vùng nông thôn.
V. TÌNH HÌNH VĂN HÓA
Văn hóa thời nhà Nguyễn được đặc trưng bởi sự phát triển mạnh mẽ của văn học chữ Nôm, với những tác phẩm nổi tiếng như Truyện Kiều của Nguyễn Du, và các tác phẩm thơ Nôm của Hồ Xuân Hương và Bà Huyện Thanh Quan. Những tác phẩm này phản ánh cuộc sống lao động và khát vọng tự do của nhân dân, đồng thời chỉ trích các thói hư tật xấu trong xã hội phong kiến.
Nghệ thuật dân gian phát triển mạnh mẽ, với các loại hình âm nhạc như nhã nhạc, quan họ, trống quân và hát ví. Hội họa thời kỳ này cũng rất phát triển, với các dòng tranh dân gian như Đông Hồ, Hàng Trống, và Kim Hoàng. Kiến trúc và điêu khắc thời nhà Nguyễn để lại các công trình nổi tiếng như kinh thành Huế, chùa Thiên Mụ, và các công trình lăng tẩm.
Phật giáo và Công giáo được truyền bá trong xã hội, với sự phát triển của các nhà thờ và các lễ hội tôn giáo. Khoa học cũng có những bước phát triển, đặc biệt trong các công trình sử học như Khâm định Việt sử thông giám cương mục và y dược học với Hải Thượng y tông tâm lĩnh của Lê Hữu Trác.
VI. QUÁ TRÌNH THỰC THI CHỦ QUYỀN ĐỐI VỚI QUẦN ĐẢO HOÀNG SA VÀ QUẦN ĐẢO TRƯỜNG SA CỦA NHÀ NGUYỄN
Thực thi chủ quyền đối với quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa là một trong những nhiệm vụ quan trọng của triều Nguyễn. Trong thời Gia Long, triều đình đã lập hai đội Hoàng Sa và Bắc Hải với nhiệm vụ thực thi chủ quyền trên các quần đảo này. Việc đo đạc và vẽ bản đồ được triển khai dưới thời Minh Mạng, cùng với việc dựng miếu thờ và trồng cây xanh tại quần đảo Hoàng Sa để khẳng định chủ quyền.
