BÀI 8: HÀNH TRÌNH PHÁT TRIỂN VÀ THÀNH TỰU CỦA VĂN MINH ĐÔNG NAM Á THỜI CỔ - TRUNG ĐẠI
MỞ ĐẦU BÀI HỌC
Năm 1814, nhóm người châu Âu đã phát hiện khu đền tháp Bô-rô-bu-đua tại In-đô-nê-xi-a. Mặc dù bị bao phủ bởi đất đá và cây cỏ, khu đền này vẫn khiến mọi người kinh ngạc vì sự kỳ vĩ của nó. Sau nhiều thập kỷ, UNESCO cùng các nhà khoa học đã tiến hành phục chế công trình và hoàn thành vào năm 1983. Đền tháp Bô-rô-bu-đua là một trong những công trình kiến trúc tiêu biểu của văn minh Đông Nam Á thời cổ – trung đại, còn được bảo tồn đến nay. Sự thu hút và đầu tư phục dựng này là vì đền tháp không chỉ có giá trị về mặt kiến trúc mà còn có tầm quan trọng về văn hóa và tôn giáo. Ngoài công trình này, một số công trình kiến trúc khác của văn minh Đông Nam Á thời cổ – trung đại cũng đáng chú ý. Nền văn minh này đã trải qua hành trình phát triển từ các vương quốc đầu tiên đến giai đoạn thịnh vượng, tiếp đến là sự suy yếu và giao thoa với các nền văn minh khác.
HÌNH THÀNH KIẾN THỨC
Hành trình phát triển của văn minh Đông Nam Á thời cổ - trung đại
Văn minh Đông Nam Á thời cổ – trung đại phát triển qua ba giai đoạn chính:
Giai đoạn hình thành và bước đầu phát triển (từ thế kỷ trước và đầu công nguyên): Đây là thời kỳ hình thành các quốc gia đầu tiên ở Đông Nam Á như Văn Lang, Âu Lạc, Phù Nam, và các quốc gia ở hạ lưu sông Chao Phraya. Ở giai đoạn này, nền văn minh Đông Nam Á chịu ảnh hưởng mạnh mẽ từ văn minh Ấn Độ và Trung Hoa.
Giai đoạn phát triển rực rỡ (thế kỷ VII đến XV): Các quốc gia phong kiến Đông Nam Á như Srivijaya, Khmer, và Đại Việt đạt được những thành tựu lớn trong văn hóa, nghệ thuật và tôn giáo. Các vương triều này đã tích lũy và tiếp thu các giá trị của Ấn Độ và Trung Hoa nhưng cũng phát triển những đặc trưng riêng biệt.
Giai đoạn suy yếu và xâm nhập của chủ nghĩa tư bản phương Tây (thế kỷ XVI đến XIX): Từ cuối thế kỷ XVIII, sự xâm nhập của chủ nghĩa tư bản phương Tây đã làm suy yếu các vương quốc trong khu vực Đông Nam Á, đưa đến sự thay đổi lớn trong cấu trúc kinh tế và chính trị.
Một số thành tựu tiêu biểu
a) Tín ngưỡng và tôn giáo
Tín ngưỡng: Trước khi chịu ảnh hưởng của các tôn giáo lớn từ bên ngoài, Đông Nam Á có những hình thức tín ngưỡng bản địa phong phú như tín ngưỡng sùng bái tự nhiên, tín ngưỡng phồn thực và thờ cúng người đã chết. Các tín ngưỡng này vẫn còn ảnh hưởng mạnh mẽ trong văn hóa của nhiều quốc gia Đông Nam Á.
Tôn giáo: Các tôn giáo lớn như Phật giáo, Hin-đu giáo, và Hồi giáo đã du nhập vào khu vực này và phát triển mạnh mẽ. Phật giáo được du nhập từ thế kỷ I, Hồi giáo từ thế kỷ XIII qua các thương nhân Ấn Độ, và Công giáo vào đầu thế kỷ XVI. Đông Nam Á là một khu vực đa tôn giáo, nơi các tôn giáo này cùng tồn tại hòa hợp.
b) Chữ viết và văn học
Chữ viết: Các cư dân Đông Nam Á đã sáng tạo ra các hệ thống chữ viết để ghi lại ngôn ngữ bản địa của mình, ví dụ như chữ Chăm cổ, chữ Nôm của người Việt, chữ Khơ-me cổ, và chữ Mã Lai cổ. Điều này cho thấy sự tiếp thu có chọn lọc văn hóa Ấn Độ và Trung Hoa.
Văn học: Một số tác phẩm văn học tiêu biểu của Việt Nam thời kỳ trung đại gồm Truyện Kiều (Nguyễn Du), Chinh phụ ngâm (Đặng Trần Côn), và Cung oán ngâm khúc của Nguyễn Gia Thiều. Những tác phẩm này thể hiện sự phát triển văn học phong phú ở Đông Nam Á.
c) Kiến trúc và điêu khắc
Kiến trúc: Các cư dân Đông Nam Á đã xây dựng nhiều công trình kiến trúc nổi bật như các đền thờ Phật giáo và Hin-đu giáo. Một số công trình tiêu biểu là Đền Ăng-vo-vát (Campuchia), tháp Thạt Luổng (Lào), và khu đền tháp Mỹ Sơn (Việt Nam). Mặc dù chịu ảnh hưởng của văn minh Ấn Độ, nhưng các công trình này mang những nét độc đáo riêng biệt của từng quốc gia.
Điêu khắc: Đông Nam Á có nghệ thuật điêu khắc đa dạng với các phù điêu và tượng. Những tác phẩm điêu khắc tiêu biểu như phù điêu trên Đài thờ Mỹ Sơn, các tượng thần ở Bô-rô-bu-đua, và các hình ảnh điêu khắc trên tháp thờ của Chăm-pa.
LUYỆN TẬP VÀ VẬN DỤNG
Lập bảng thống kê về những thành tựu tiêu biểu của văn minh Đông Nam Á thời cổ – trung đại, bao gồm lĩnh vực, tên thành tựu, quốc gia và ý nghĩa của các thành tựu đó.
Nếu được tham gia “Tàu Thanh niên Đông Nam Á – Nhật Bản”: Em sẽ lựa chọn chia sẻ về ngôi đền Chăm-pa tại Nha Trang (Việt Nam). Đây là công trình kiến trúc mang đậm ảnh hưởng của Ấn Độ giáo, với cấu trúc độc đáo và những hình tượng tinh xảo, thể hiện bản sắc văn hóa riêng biệt của người Chăm.
PHẦN II: Câu hỏi ôn tập
Về đền tháp Bô-rô-bu-đua: Khu đền này thu hút sự quan tâm vì không chỉ có giá trị về mặt kiến trúc mà còn là công trình biểu tượng của thế giới Phật giáo và văn minh Đông Nam Á.
Thành tựu văn minh Đông Nam Á: Một số thành tựu tiêu biểu bao gồm chữ Chăm cổ, chữ Nôm, Đền Ăng-vo-vát, tháp Thạt Luổng (Lào), và khu đền tháp Mỹ Sơn (Việt Nam).
Hành trình phát triển văn minh Đông Nam Á: Văn minh Đông Nam Á trải qua ba giai đoạn: từ hình thành đến đầu công nguyên, phát triển rực rỡ từ thế kỷ VII đến XV, và suy yếu từ thế kỷ XVI đến XIX do sự xâm nhập của chủ nghĩa tư bản phương Tây.
Lý do các tôn giáo lớn được truyền bá ở Đông Nam Á: Do vị trí chiến lược của Đông Nam Á trên các tuyến đường hàng hải nối Ấn Độ Dương và Thái Bình Dương, việc giao thương giữa các khu vực đã tạo điều kiện cho các tôn giáo này du nhập và phát triển mạnh mẽ.
