BÀI 5: MỘT SỐ NỀN VĂN MINH PHƯƠNG TÂY THỜI CỔ-TRUNG ĐẠI
PHẦN I: CÁC CÂU HỎI TRONG SGK
MỞ ĐẦU BÀI HỌC
CH:
Từ năm 1896 đến nay, Thế vận hội (Ô-lim-píc) được tổ chức bốn năm một lần tại các quốc gia khác nhau. Đây không chỉ là sự kiện thể thao mà còn mang ý nghĩa biểu trưng cho sự bình đẳng, hòa bình và đoàn kết giữa các quốc gia trên thế giới. Ngay từ thời cổ đại, Ô-lim-píc đã được tổ chức bốn năm một lần tại đền thờ thần Dớt ở Ô-lim-pi-a, Hy Lạp. Ngoài sự kiện này, các nền văn minh phương Tây thời cổ – trung đại cũng đã để lại nhiều cống hiến và giá trị trường tồn. Bạn có thể kể tên một số thành tựu tiêu biểu của những nền văn minh này và lý giải tại sao những giá trị của chúng lại trường tồn đến ngày nay?
Những nền văn minh phương Tây cổ đại, đặc biệt là nền văn minh Hy Lạp và La Mã, đã để lại nhiều thành tựu nổi bật và có ảnh hưởng sâu rộng đến nền văn hóa và xã hội hiện đại. Dưới đây là một số thành tựu tiêu biểu của những nền văn minh này, cùng với lý giải về lý do những giá trị của chúng vẫn trường tồn cho đến ngày nay:
Chủ nghĩa nhân văn và triết học Hy Lạp
Nền văn minh Hy Lạp cổ đại nổi bật với những thành tựu về triết học, đặc biệt là chủ nghĩa nhân văn, tư tưởng coi trọng con người, tự do cá nhân và lý trí. Các triết gia như Socrates, Plato và Aristotle đã đặt nền móng cho nhiều lĩnh vực của triết học phương Tây, từ đạo đức, chính trị đến logic học và khoa học. Những quan niệm của họ về công lý, quyền con người, và tự do cá nhân vẫn là những giá trị cốt lõi trong xã hội hiện đại. Việc đề cao lý trí, tự do tư tưởng và sự phát triển của con người vẫn tiếp tục được duy trì trong các hệ thống giáo dục và chính trị hiện nay.
Nền dân chủ Athens
Nền dân chủ tại Athens là một trong những thành tựu nổi bật của nền văn minh Hy Lạp cổ đại. Mặc dù không phải là dân chủ theo nghĩa rộng như hiện nay, nhưng nó đã đặt ra các nguyên lý cơ bản của việc tham gia và cống hiến của công dân vào các quyết định chính trị. Nguyên lý này vẫn ảnh hưởng sâu rộng đến mô hình chính trị dân chủ hiện đại, đặc biệt là trong các quốc gia phương Tây. Quyền bầu cử, quyền tự do ngôn luận và bình đẳng trước pháp luật mà chúng ta có ngày nay có thể coi là những di sản của nền dân chủ cổ đại Athens.
Kiến trúc và nghệ thuật La Mã
Nền văn minh La Mã đã để lại dấu ấn sâu đậm trong nghệ thuật và kiến trúc, với những công trình vĩ đại như đấu trường Colosseum, hệ thống đường xá, cầu cống và các công trình kiến trúc lớn khác. Những sáng tạo trong kiến trúc La Mã, chẳng hạn như vòm và cột, đã ảnh hưởng đến phong cách kiến trúc phương Tây trong suốt hàng nghìn năm và vẫn được áp dụng trong nhiều công trình hiện đại. Nghệ thuật La Mã cũng có ảnh hưởng lâu dài trong các tác phẩm điêu khắc, tranh vẽ và các công trình nghệ thuật khác, làm nền tảng cho sự phát triển của nghệ thuật phương Tây.
Luật pháp và hệ thống chính trị La Mã
Một trong những đóng góp quan trọng nhất của nền văn minh La Mã là hệ thống pháp luật, đặc biệt là bộ luật La Mã, có ảnh hưởng sâu rộng đến luật pháp các quốc gia phương Tây. Các nguyên tắc về quyền sở hữu, hợp đồng, và xử lý tranh chấp đã được thể hiện rõ trong luật La Mã, và chúng vẫn là nền tảng cho hệ thống pháp luật hiện đại. Việc sử dụng khái niệm như "hợp đồng" và "quyền lợi cá nhân" trong các hệ thống pháp lý hiện đại có thể coi là di sản từ nền văn minh La Mã.
Khoa học và công nghệ
Mặc dù nền văn minh Hy Lạp và La Mã cổ đại không đạt được sự phát triển vượt trội trong khoa học như các nền văn minh sau này, nhưng họ đã tạo ra những cơ sở đầu tiên cho nhiều lĩnh vực khoa học, như toán học, thiên văn học, và kỹ thuật. Các nhà khoa học như Pythagoras, Euclid, Archimedes và Ptolemy đã đóng góp không nhỏ vào sự phát triển của các ngành này. Những phát minh và lý thuyết của họ đã được kế thừa và phát triển trong các thời kỳ sau này, đặc biệt là trong cuộc cách mạng khoa học thời kỳ Phục hưng.
Tính tổ chức và quản lý
Một trong những yếu tố thành công của đế chế La Mã là khả năng tổ chức và quản lý hiệu quả. Hệ thống đường xá, quản lý tài chính, hệ thống quân sự và các tỉnh thuộc quyền quản lý đã tạo nên một đế chế rộng lớn và bền vững. Các phương thức quản lý này đã được áp dụng và phát triển qua các thời kỳ lịch sử khác và vẫn là cơ sở để xây dựng các tổ chức, doanh nghiệp, và chính phủ hiện đại.
Tại sao các giá trị này trường tồn?
Tính phổ quát và nhân văn
Các giá trị từ nền văn minh Hy Lạp và La Mã, đặc biệt là chủ nghĩa nhân văn, dân chủ và quyền con người, không chỉ phù hợp với các xã hội thời kỳ cổ đại mà còn có tính phổ quát. Những nguyên lý này đã được áp dụng và phát triển trong các nền văn hóa khác nhau và vẫn có giá trị trong bối cảnh toàn cầu hiện nay.
Tính ứng dụng thực tiễn
Những thành tựu như luật pháp La Mã, các phương thức tổ chức và quản lý, cũng như các sáng tạo trong nghệ thuật và kiến trúc đều có tính ứng dụng thực tiễn cao. Chúng không chỉ là lý thuyết mà đã được chứng minh là hiệu quả trong việc duy trì trật tự xã hội, thúc đẩy phát triển và tạo ra những công trình có giá trị lâu dài.
Ảnh hưởng sâu rộng đến các nền văn hóa khác
Những giá trị của nền văn minh Hy Lạp và La Mã đã ảnh hưởng mạnh mẽ đến các nền văn hóa sau này, đặc biệt là trong thời kỳ Phục hưng, khi các học giả phương Tây quay lại với các tác phẩm cổ điển để tìm kiếm cảm hứng cho sự phát triển của khoa học, nghệ thuật và chính trị. Các giá trị này đã trở thành nền tảng để xây dựng các xã hội hiện đại và vẫn tiếp tục duy trì sức sống trong các xã hội ngày nay.
Khả năng thích nghi và phát triển
Các giá trị từ những nền văn minh cổ đại không phải là những khái niệm cứng nhắc mà đã được các thế hệ sau tiếp thu và phát triển, làm cho chúng trở nên linh hoạt và dễ thích ứng với hoàn cảnh thay đổi của xã hội. Những nguyên lý về tự do, công lý, và quyền con người vẫn tiếp tục phát triển, được hiểu và áp dụng theo cách phù hợp với mỗi thời kỳ lịch sử.
Các thành tựu của nền văn minh Hy Lạp và La Mã không chỉ là những di sản quý báu của nhân loại mà còn là những giá trị trường tồn, có ảnh hưởng lớn đến các lĩnh vực chính trị, xã hội, khoa học và nghệ thuật. Chính nhờ vào tính phổ quát, tính ứng dụng thực tiễn và khả năng thích nghi với sự thay đổi của xã hội, những giá trị này vẫn tiếp tục được duy trì và phát triển cho đến ngày nay.
HÌNH THÀNH KIẾN THỨC MỚI
1. Những thành tựu tiêu biểu của văn minh Hy Lạp – La Mã thời cổ đại
CH:
Giới thiệu về những thành tựu tiêu biểu của văn minh Hy Lạp – La Mã:
Chữ viết:
Người Hy Lạp cổ đại sáng tạo bảng chữ cái với 24 kí tự, tạo nền tảng cho hệ thống chữ cái hiện đại. Người La Mã đã phát triển hệ chữ cái La-tinh và hệ chữ số La Mã, cả hai đều có ảnh hưởng sâu rộng cho đến ngày nay.
Văn học và nghệ thuật:
Văn học Hy Lạp - La Mã rất đa dạng, gồm sử thi, thần thoại, thơ, kịch. Các tác phẩm như Iliad và Odyssey của Homer, hay những tập thơ của Ovid đều là những kiệt tác văn học thế giới. Nghệ thuật điêu khắc và hội họa Hy Lạp đạt đỉnh cao với những tác phẩm như Tượng thần Vệ Nữ thành Milo và Tượng Lực sĩ ném đĩa.
Kiến trúc và điêu khắc:
Các công trình kiến trúc vĩ đại như đền Pác-tê-nông, đấu trường Cô-li-dê, khải hoàn môn Công-xtan-ti-nút đều là những biểu tượng của nền văn minh La Mã và Hy Lạp. Những tác phẩm điêu khắc nổi bật như Tượng thần Athena và các bức tranh tường trong các lăng mộ đều có giá trị văn hóa, nghệ thuật lâu dài.
Khoa học và kỹ thuật:
Các nhà khoa học Hy Lạp như Ta-lét, Pi-ta-go, Ác-si-mét đã có những đóng góp nổi bật trong toán học, vật lý và thiên văn học. Y học của Hy Lạp cũng đạt những thành tựu lớn, với việc nghiên cứu giải phẫu học, thuốc chữa bệnh và kỹ thuật ướp xác.
Tôn giáo và tư tưởng:
Người Hy Lạp - La Mã thờ đa thần, với các vị thần tiêu biểu như thần Dớt, thần A-tê-na. Thời kỳ La Mã cũng chứng kiến sự hình thành và phát triển của Cơ Đốc giáo.
2. Những thành tựu tiêu biểu của văn minh thời Phục hưng
CH:
Văn học:
Thời Phục hưng là một thời kỳ sáng tạo lớn trong văn học, với các tác phẩm nổi tiếng như Divina Commedia của Dante, Don Quixote của Cervantes và các kịch của Shakespeare. Những tác phẩm này không chỉ đề cập đến vấn đề xã hội mà còn phản ánh những vấn đề nhân sinh sâu sắc.
Nghệ thuật và kiến trúc:
Nghệ thuật Phục hưng phát triển mạnh mẽ, đặc biệt tại Ý, với các tên tuổi nổi bật như Leonardo da Vinci, Michelangelo, Raphael. Các tác phẩm nghệ thuật như Mona Lisa và David của Michelangelo là biểu tượng của nghệ thuật đỉnh cao. Kiến trúc Phục hưng nhấn mạnh sự hoàn hảo về tỷ lệ và hình học, với các công trình tiêu biểu như Nhà thờ St. Peter tại Vatican.
Khoa học và kỹ thuật:
Khoa học thời Phục hưng chứng kiến sự phục hưng mạnh mẽ của nghiên cứu khoa học với các nhà khoa học như Copernicus, Galileo, Kepler. Những nghiên cứu này đặt nền móng cho cách mạng khoa học trong các thế kỷ tiếp theo, đặc biệt trong các lĩnh vực thiên văn học và vật lý học.
Tư tưởng:
Triết học duy vật và lý luận nhân văn phát triển mạnh, đề cao giá trị con người và tự do cá nhân. Các học giả như Francis Bacon đã đưa ra lý thuyết khoa học mới, chống lại ảnh hưởng của thần học trong tri thức và khoa học.
LUYỆN TẬP VÀ VẬN DỤNG
CH:
Bảng thống kê các thành tựu tiêu biểu của văn minh Hy Lạp – La Mã và văn minh thời Phục hưng
Lĩnh vực
Tác giả, tác phẩm/ thành tựu tiêu biểu
Thuộc nền văn minh
Ý nghĩa
Văn học
Iliad, Odyssey, Shakespeare
Hy Lạp - La Mã
Nguồn sử liệu, ảnh hưởng lâu dài trong văn học
Hội họa, điêu khắc, kiến trúc
Đền Pác-tê-nông, Tượng David
Hy Lạp - La Mã
Ảnh hưởng sâu sắc tới nghệ thuật phương Tây
Khoa học, kỹ thuật
Các nhà khoa học Hy Lạp, Galileo
Phục hưng
Đặt nền tảng cho sự phát triển khoa học
Ph. Ăng - ghen nhận định Ph. Ăng - ghen đã nói: “Không có cơ sở của nền văn minh Hy Lạp và đế chế La Mã thì không có châu Âu hiện đại.” Em đồng ý với nhận định này vì:
Văn minh Hy Lạp và La Mã đã góp phần quan trọng vào sự phát triển các lĩnh vực như văn học, khoa học, nghệ thuật, và chính trị, ảnh hưởng đến cả thế giới.
Các nguyên lý về dân chủ, công lý, luật pháp, được phát triển từ nền văn minh Hy Lạp - La Mã, vẫn là cơ sở cho hệ thống chính trị hiện đại ngày nay.
PHẦN II: Câu hỏi ôn tập
MỞ ĐẦU BÀI HỌC
CH:
Những thành tựu vĩ đại từ văn minh phương Tây thời cổ - trung đại như: định lý Pi-ta-go, thuyết Nhật tâm, đấu trường Cô-li-dê, đền Pác-tê-nông vẫn có ảnh hưởng sâu sắc đến văn hóa và khoa học ngày nay. Những công trình này không chỉ là di sản mà còn là minh chứng cho sự phát triển vượt bậc của nhân loại qua các thời kỳ.
HÌNH THÀNH KIẾN THỨC MỚI
1. Những thành tựu tiêu biểu của văn minh Hy Lạp – La Mã thời cổ đại
Chữ viết: Người Hy Lạp phát triển bảng chữ cái, tạo nền móng cho chữ viết hiện đại. Người La Mã tạo ra hệ chữ số La Mã.
Văn học:Iliad và Odyssey của Homer là các tác phẩm vĩ đại, ảnh hưởng lâu dài đến nền văn học phương Tây.
Khoa học: Các nhà khoa học như Pythagoras và Euclid đóng góp vào toán học và thiên văn học.
2. Những thành tựu tiêu biểu của văn minh thời Phục hưng
Văn học: Dante và Shakespeare với những tác phẩm văn học kinh điển.
Nghệ thuật: Leonardo da Vinci và Michelangelo có ảnh hưởng sâu sắc đến nghệ thuật và kiến trúc.
Khoa học: Galileo và Copernicus phát triển lý thuyết vũ trụ, mở ra kỷ nguyên mới cho khoa học.
LUYỆN TẬP VÀ VẬN DỤNG
Từ những thành tựu văn minh Hy Lạp và La Mã đến thời Phục hưng, các lĩnh vực khoa học, nghệ thuật, và triết học đã đóng góp quan trọng vào sự phát triển của nền văn minh phương Tây hiện đại.
