BÀI 4: KHÁI NIỆM VĂN MINH. MỘT SỐ NỀN VĂN MINH PHƯƠNG ĐÔNG THỜI CỔ - TRUNG ĐẠI
MỞ ĐẦU BÀI HỌC
Ngày 3 – 4 – 2021, tại Cai-rô (Ai Cập), đã diễn ra một sự kiện đặc biệt mang tên “Cuộc diễu hành vàng của các pha-ra-ông”. Trong sự kiện này, 22 xác ướp của 18 pha-ra-ông và 4 nữ hoàng Ai Cập cổ đại được đưa từ Bảo tàng Ai Cập ở Ta-ri-ơ qua trung tâm Thủ đô Cai-rô đến Bảo tàng Quốc gia Văn minh Ai Cập ở Phu-xtát. Cuộc diễu hành này không chỉ nhằm vinh danh nền văn minh Ai Cập cổ đại mà còn nhấn mạnh những giá trị bền vững của nó.
Điều này khiến chúng ta tự hỏi: Vì sao những thành tựu văn minh đã tồn tại hơn 5.000 năm vẫn được nhân loại trân trọng và tôn vinh trong thế giới hiện đại? Hãy cùng chia sẻ những hiểu biết về các nền văn minh cổ đại và trung đại, từ đó nhận ra ý nghĩa của các thành tựu ấy đối với đời sống ngày nay.
HÌNH THÀNH KIẾN THỨC MỚI
Khái niệm văn minh
Giải thích khái niệm văn minh
Văn minh là sự phát triển vượt bậc về vật chất và tinh thần của xã hội loài người, phản ánh sự tiến bộ từ một xã hội sơ khai, từ thời kỳ dã man đến thời kỳ phát triển cao của nhân loại. Văn minh là trạng thái thể hiện rõ nhất sự tiến bộ và hoàn thiện của các yếu tố vật chất và tinh thần trong xã hội.
Phân biệt khái niệm văn minh và văn hóa
Văn minh và văn hóa đều là những giá trị do xã hội loài người sáng tạo ra, nhưng có những sự khác biệt rõ ràng:
Văn minh mang tính toàn diện và bao quát, liên quan đến các yếu tố vật chất, cơ sở hạ tầng, công nghệ và các thành tựu khoa học, kỹ thuật.
Văn hóa chủ yếu liên quan đến các giá trị tinh thần, nghệ thuật, triết học, phong tục, và tín ngưỡng của một xã hội.
Văn minh có phạm vi rộng lớn hơn văn hóa và được thể hiện ở các hình thức hữu hình, như công trình xây dựng, sản phẩm công nghệ, hệ thống luật pháp, cơ cấu xã hội, trong khi văn hóa lại bao gồm cả những yếu tố vô hình, như triết lý, tôn giáo, và nghệ thuật.
Một số nền văn minh phương Đông thời cổ - trung đại
a) Những thành tựu tiêu biểu của văn minh Ai Cập cổ đại
Tín ngưỡng và tôn giáo: Ai Cập cổ đại nổi bật với tín ngưỡng đa thần, thờ các vị thần tự nhiên và linh hồn người chết. Tôn giáo đã ảnh hưởng sâu sắc đến các khía cạnh văn hóa và chính trị.
Chữ viết: Người Ai Cập đã sáng tạo ra hệ thống chữ viết tượng hình, một trong những hệ thống chữ viết lâu đời nhất thế giới.
Kiến trúc: Các công trình kiến trúc nổi bật bao gồm kim tự tháp, đền thờ, và tượng nhân sư, là minh chứng cho sự phát triển vượt bậc về nghệ thuật và kỹ thuật xây dựng.
Khoa học và kỹ thuật: Người Ai Cập cổ đại đã phát triển hệ thống thập phân, phép tính cộng trừ, và sáng tạo ra lịch, đặc biệt là kỹ thuật ướp xác và giải phẫu cơ thể người.
Ý nghĩa của các thành tựu của văn minh Ai Cập cổ đại:
Những thành tựu này không chỉ giúp nền văn minh Ai Cập phát triển rực rỡ mà còn đóng góp vào kho tàng tri thức nhân loại, đặt nền móng cho sự phát triển của nhiều lĩnh vực như khoa học, nghệ thuật, và kiến trúc.
b) Những thành tựu tiêu biểu của văn minh Ấn Độ thời cổ - trung đại
Tôn giáo: Ấn Độ là nơi khai sinh nhiều tôn giáo lớn, trong đó Hin-đu giáo và Phật giáo có ảnh hưởng sâu rộng.
Chữ viết: Chữ viết Ấn Độ cổ đại được phát triển từ nền văn minh sông Ấn và ảnh hưởng sâu sắc đến các quốc gia Đông Nam Á.
Văn học: Văn học Ấn Độ có những thành tựu vĩ đại, như Kinh Vê-đa, sử thi Ma-ha-ba-ra-ta và Ra-ma-ya-na, là những tác phẩm chứa đựng giá trị nhân văn sâu sắc.
Kiến trúc và điêu khắc: Công trình kiến trúc như tháp Phật giáo và chùa hang A-gian-ta đều là những biểu tượng lớn của văn minh Ấn Độ.
Khoa học và kỹ thuật: Người Ấn Độ đã phát minh ra hệ thống chữ số 10, có những hiểu biết vượt trội về thiên văn học, và phát triển y học với các ghi chép về giải phẫu học.
Ý nghĩa các thành tựu của văn minh Ấn Độ:
Văn minh Ấn Độ đã để lại nhiều di sản quý giá cho nhân loại, đặc biệt trong các lĩnh vực tôn giáo, toán học, và y học, và những thành tựu này tiếp tục ảnh hưởng đến nhiều nền văn minh khác, đặc biệt là ở Đông Nam Á.
c) Văn minh Trung Hoa thời cổ - trung đại
Tư tưởng và tôn giáo: Nho giáo, Đạo giáo, và Pháp gia đã hình thành từ rất sớm và ảnh hưởng đến đời sống xã hội và chính trị Trung Hoa, trong khi Phật giáo cũng được cải biến và phát triển mạnh mẽ.
Chữ viết: Trung Hoa phát triển chữ viết từ chữ giáp cốt, chữ kim văn, cho đến chữ Hán ngày nay.
Văn học: Trung Hoa có một kho tàng văn học đồ sộ, với thơ ca thời Đường và tiểu thuyết thời Minh - Thanh.
Kiến trúc và điêu khắc: Các công trình như Vạn Lý Trường Thành, Tử Cấm Thành, và những bức tranh thủy mặc nổi bật trong nền nghệ thuật Trung Hoa.
Khoa học và kỹ thuật: Trung Hoa có những thành tựu vĩ đại trong toán học, thiên văn học, y dược, và sử học, với các tác phẩm như Xuân Thu và Sử Ký của Tư Mã Thiên.
Ý nghĩa các thành tựu của văn minh Trung Hoa:
Những thành tựu này chứng minh sự phát triển mạnh mẽ của nền văn minh Trung Hoa và ảnh hưởng sâu rộng của nó đến các nền văn minh phương Đông và phương Tây.
LUYỆN TẬP VÀ VẬN DỤNG
Nền văn minh
Thành tựu tiêu biểu
Thuộc lĩnh vực
Ý nghĩa
Ai Cập cổ đại
Tín ngưỡng đa thần, Chữ tượng hình, Kim tự tháp
Tín ngưỡng, chữ viết, kiến trúc, khoa học
Đóng góp vào kho tàng tri thức nhân loại, nền móng cho nhiều lĩnh vực phát triển.
Ấn Độ cổ đại
Phật giáo, Chữ Phạn, Kinh Vê-đa, Toán học
Tôn giáo, văn học, khoa học, kiến trúc
Di sản tôn giáo và khoa học, ảnh hưởng mạnh mẽ đến các nền văn minh khác.
Trung Hoa cổ đại
Nho giáo, Chữ Hán, Vạn Lý Trường Thành
Tôn giáo, chữ viết, kiến trúc, khoa học
Ảnh hưởng rộng lớn về tư tưởng, khoa học và kiến trúc, nền tảng cho nhiều quốc gia.
1. Lập bảng thể hiện các thành tựu văn minh tiêu biểu
2. Ấn tượng với thành tựu văn minh Ai Cập cổ đại
Với những công trình kiến trúc vĩ đại như kim tự tháp và tượng nhân sư, cùng những thành tựu trong khoa học và chữ viết, văn minh Ai Cập cổ đại để lại cho nhân loại những di sản vô giá, ảnh hưởng mạnh mẽ đến các nền văn minh phương Tây và phương Đông.
3. Ảnh hưởng của những thành tựu văn minh phương Đông
Các thành tựu của văn minh Ấn Độ, Trung Hoa và Ai Cập cổ đại tiếp tục ảnh hưởng đến thế giới và Việt Nam hiện nay, từ kiến trúc, văn học, tôn giáo, cho đến các thành tựu khoa học và kỹ thuật.
