Lịch sử Vương quốc Lào từ thế kỷ XIII đến XIX là một quá trình phát triển và biến động, với những thay đổi quan trọng về chính trị, xã hội và văn hóa. Vị trí địa lý của Lào, nằm giữa các cường quốc Đông Nam Á như Thái Lan, Việt Nam và Campuchia, đã tạo ra những ảnh hưởng sâu sắc đến sự phát triển của quốc gia này. Lịch sử Lào trong giai đoạn này gắn liền với các vương quốc lớn như Lan Xang, một trong những vương quốc hùng mạnh nhất trong khu vực, và những cuộc xung đột nội bộ cũng như các cuộc xâm lược từ bên ngoài.
Vương quốc Lan Xang được thành lập vào năm 1354 dưới sự lãnh đạo của Phothisarat, một nhà lãnh đạo tài ba người Lào. Lan Xang, có nghĩa là "Vương quốc triệu voi", trở thành một quốc gia độc lập và mạnh mẽ, đóng vai trò quan trọng trong lịch sử Lào. Dưới triều đại của các vị vua như Fa Ngum, Lan Xang đã phát triển mạnh mẽ về kinh tế, văn hóa và tôn giáo. Vương quốc này trở thành một trung tâm Phật giáo quan trọng, với việc xây dựng nhiều chùa chiền và tượng Phật. Thời kỳ hoàng kim của Lan Xang là vào thế kỷ XV, khi vương quốc này mở rộng lãnh thổ, bao gồm cả những vùng đất nay thuộc Thái Lan, Campuchia và Việt Nam. Phật giáo Theravada trở thành tôn giáo chính thức của Lan Xang và ảnh hưởng đến đời sống của người dân trong suốt nhiều thế kỷ.
Tuy nhiên, sự hưng thịnh của Lan Xang không kéo dài mãi mãi. Vào cuối thế kỷ XVI và đầu thế kỷ XVII, vương quốc này bắt đầu suy yếu do các cuộc chiến tranh nội bộ và sự phân chia quyền lực giữa các dòng họ. Việc thiếu sự thống nhất trong triều đình cũng khiến Lan Xang gặp khó khăn trong việc chống lại những mối đe dọa từ bên ngoài. Năm 1707, Lan Xang chính thức chia thành ba vương quốc nhỏ: Luang Prabang, Vientiane và Champasak, điều này làm suy yếu sức mạnh của quốc gia.
Mặc dù các vương quốc này có những sự phát triển riêng biệt, nhưng Lào vẫn phải đối mặt với nhiều thử thách. Vào thế kỷ XIX, Lào trở thành mục tiêu của những cuộc xâm lược từ các cường quốc trong khu vực như Thái Lan và Việt Nam, cũng như sự can thiệp của các đế quốc phương Tây. Vương quốc Vientiane, một trong ba vương quốc sau khi Lan Xang bị chia cắt, đã bị Thái Lan xâm chiếm vào năm 1828, khiến Lào mất đi một phần lãnh thổ quan trọng. Trong khi đó, Champasak cũng chịu sự chi phối của Siêm (Thái Lan).
Sự suy yếu của các vương quốc Lào đã tạo điều kiện cho Pháp can thiệp và biến Lào thành một phần của Liên bang Đông Dương vào cuối thế kỷ XIX. Thực dân Pháp thiết lập sự kiểm soát trực tiếp đối với Lào, đồng thời duy trì các vương quốc Lào dưới hình thức bảo hộ, nhưng thực tế là quyền lực của các vương quốc này đã bị hạn chế đáng kể.
Tuy vậy, trong suốt thời kỳ bị thực dân Pháp thống trị, các giá trị văn hóa và tôn giáo Lào vẫn được duy trì và phát triển. Phật giáo vẫn đóng vai trò quan trọng trong đời sống của người dân Lào, và đất nước này cũng có những bước tiến trong việc phát triển cơ sở hạ tầng, như xây dựng đường xá, cầu cống, và hệ thống giáo dục.
Sự hình thành và phát triển của Vương quốc Lào trong giai đoạn từ thế kỷ XIII đến XIX đã chứng kiến sự thịnh vượng và suy yếu, những cuộc chia rẽ và xâm lược từ bên ngoài, cũng như sự thay đổi về quyền lực và ảnh hưởng của các thế lực trong khu vực. Dù trải qua nhiều khó khăn, Lào vẫn giữ được bản sắc văn hóa đặc trưng và những di sản quan trọng cho các thế hệ sau.
