Vương quốc Campuchia, với lịch sử dài và phong phú, đã trải qua nhiều biến động lớn từ thế kỷ X đến thế kỷ XIX. Những thăng trầm của đất nước này gắn liền với sự hình thành các vương triều mạnh mẽ, sự phát triển của nền văn minh khmer và những cuộc xâm lược, can thiệp từ bên ngoài. Từ một quốc gia nhỏ bé, Campuchia đã vươn lên trở thành một đế chế lớn dưới sự cai trị của các vương triều như Angkor, trước khi phải đối mặt với những khó khăn trong các thế kỷ sau.
Vương quốc Campuchia thời kỳ đầu là một phần của nền văn minh Ấn-Hòa, chịu ảnh hưởng sâu sắc từ Ấn Độ, đặc biệt là về văn hóa và tôn giáo. Vào thế kỷ IX, dưới sự lãnh đạo của Jayavarman II, vương quốc Khmer chính thức được thành lập, và từ đó, đế chế Khmer bắt đầu phát triển mạnh mẽ. Jayavarman II là người đầu tiên tuyên bố độc lập cho vương quốc, đánh dấu sự chấm dứt sự cai trị của các vương quốc lân cận và thiết lập một chế độ quân chủ vĩnh viễn. Thời kỳ dưới sự trị vì của các vua như Yasovarman I, Suryavarman I, và Rajendravarman, đế chế Khmer mở rộng lãnh thổ và xây dựng một nền văn hóa mạnh mẽ, đặc biệt là trong lĩnh vực nghệ thuật, kiến trúc và tôn giáo.
Thế kỷ XII, dưới sự trị vì của vua Suryavarman II, đế chế Khmer đạt tới đỉnh cao quyền lực, đặc biệt là trong việc xây dựng và phát triển thành phố Angkor, một trong những kỳ quan thế giới cổ đại. Angkor Wat, đền thờ lớn nhất và nổi tiếng nhất trong khu phức hợp Angkor, được xây dựng trong giai đoạn này, không chỉ là một biểu tượng của Campuchia mà còn là biểu tượng của sự hưng thịnh của nền văn minh Khmer. Nền kinh tế của đế chế Khmer chủ yếu dựa vào nông nghiệp, đặc biệt là trồng lúa nước, và các công trình thủy lợi phức tạp đã giúp cho việc sản xuất nông nghiệp trở nên hiệu quả.
Tuy nhiên, sự hưng thịnh của đế chế Khmer bắt đầu suy yếu vào thế kỷ XIII và XIV. Các cuộc chiến tranh liên miên với các quốc gia láng giềng như Đại Việt và Xiêm La (Thái Lan) đã làm suy yếu đất nước. Vương quốc Khmer cũng phải đối mặt với những vấn đề nội bộ như mâu thuẫn trong triều đình và sự phân chia quyền lực giữa các gia tộc, điều này dẫn đến sự sụp đổ dần dần của Angkor. Vào cuối thế kỷ XIV, Angkor bị bỏ hoang, và thủ đô của Campuchia được chuyển về Phnom Penh, nơi vẫn tồn tại cho đến ngày nay.
Trong suốt thế kỷ XVI đến XVIII, Campuchia gặp phải sự can thiệp ngày càng tăng của các đế quốc phương Tây và các cường quốc khu vực. Campuchia trở thành mục tiêu tranh chấp giữa các quốc gia láng giềng như Thái Lan và Việt Nam. Vương quốc Campuchia bị chia cắt và bị xâm lược nhiều lần, khiến cho quốc gia này không thể duy trì sự ổn định và phát triển bền vững. Các cuộc xâm lược và can thiệp từ Xiêm La và Đại Việt đã dẫn đến những thay đổi lớn trong cấu trúc chính trị và xã hội của Campuchia.
Vào thế kỷ XIX, khi các cường quốc phương Tây bắt đầu gia tăng ảnh hưởng ở Đông Nam Á, Campuchia bị đưa vào tình trạng bảo hộ của Pháp. Pháp đã đưa Campuchia vào Liên bang Đông Dương cùng với Việt Nam và Lào, và mặc dù đất nước này vẫn duy trì một chính thể quân chủ, nhưng thực tế quyền lực chính trị của nhà vua đã bị giảm sút đáng kể. Dưới sự cai trị của Pháp, Campuchia đã có những thay đổi lớn trong cơ sở hạ tầng, đặc biệt là về giao thông và phát triển kinh tế, nhưng sự can thiệp của Pháp cũng khiến cho nền độc lập và chủ quyền của Campuchia bị xói mòn.
Như vậy, lịch sử Vương quốc Campuchia từ thế kỷ X đến thế kỷ XIX là một câu chuyện của sự thịnh vượng và suy tàn, của những thành tựu vĩ đại trong văn hóa và kiến trúc, nhưng cũng đầy những biến động và thử thách do các yếu tố bên ngoài. Những cuộc xâm lược và sự can thiệp của các quốc gia láng giềng, cùng với sự ảnh hưởng của các đế quốc phương Tây, đã khiến Campuchia không thể duy trì vị thế đế quốc của mình và bước vào một giai đoạn mới dưới sự thống trị của Pháp.
