Văn minh Chăm-pa là một trong những nền văn hóa rực rỡ nhất ở Đông Nam Á cổ đại, phát triển trên lãnh thổ miền Trung Việt Nam ngày nay. Nền văn minh này hình thành và phát triển từ khoảng thế kỷ thứ hai sau Công nguyên, chịu ảnh hưởng mạnh mẽ từ văn hóa Ấn Độ, đặc biệt là Hindu giáo và Phật giáo. Chăm-pa nổi tiếng với các thành vật hoa rực rỡ trong nghệ thuật, kiến trúc và đời sống xã hội, để lại di sản phong phú, đặc biệt là các tháp Chăm và hệ thống hoàng đài mang phong cách độc đáo.
Một trong những biểu tượng nổi bật đặc sắc của văn minh Chăm-pa là kiến trúc tháp và đền thờ. Các tháp như tháp Mỹ Sơn, tháp Po Nagar Nha Trang hay tháp Po Klong Garai đều được xây dựng với kỹ thuật đặc biệt, sử dụng gạch nung được loại khít mà không cần đến chất kết cấu. Những người hoa văn trang trí trên các tháp này thường mang tính biểu tượng cao, phản ánh tín ngưỡng và tôn giáo của người Chăm. Các bức tượng thần Shiva, Vishnu và nữ thần Devi đã được giải tinh thần, thể hiện kỹ thuật điêu khắc vượt trội và nghệ thuật thẩm mỹ cao cấp.
Kinh tế của người Chăm chủ yếu dựa vào nông nghiệp lúa nước, đánh bắt hải sản và buôn bán. Nhờ vị trí địa lý nằm trên đường thương mại biển quốc tế, Chăm-pa phát triển mạnh mẽ lĩnh vực thương mại và trở thành một trung tâm giao lưu văn hóa lớn. Các thương nhân Chăm đã giao dịch với nhiều nước như Trung Quốc, Ấn Độ, và các nước Đông Nam Á, đưa văn hóa Chăm trở thành một mắt quan trọng trong mạng lưới giao lưu khu vực.
Tín ngưỡng và tôn giáo đóng vai trò quan trọng trong đời sống người Chăm. Hindu giáo và Phật giáo là hai tôn giáo chủ đạo, với Hindu giáo sử dụng ưu thế hơn. Các nghi lễ tôn giáo gắn liền với thiên nhiên, như thờ cúng núi non, sông nước. Nữ thần Pô Inâ Nâgar, người được coi là Mẹ xứ sở, được tôn kính đặc biệt trong văn hóa Chăm. Điều này cho thấy sự kết hợp hài hòa giữa ngưỡng tín hiệu địa chỉ và tôn giáo ngoại nhập, nên tạo một biểu tượng riêng biệt.
Văn minh Phù Nam là nền văn minh cổ đại phát triển ở khu vực hạ lưu sông Mê Kông, bao gồm vùng Nam Bộ Việt Nam, Campuchia và một phần Thái Lan ngày nay. Phù Nam được biết đến như một vương quốc hùng mạnh và giàu có, nổi bật nhờ vị trí chiến lược trong giao thương quốc tế. Vương quốc này xuất hiện ở khoảng thế kỷ thứ nhất và phát triển rực rỡ vào thế kỷ thứ ba đến thế kỷ thứ sáu sau Công nguyên, trước suy tàn và là Chân Lạp thay thế.
Phù Nam có nền kinh tế phong phú, đặc biệt trong nông nghiệp và thương mại. Vị trí nằm trên tuyến đường hàng hải nối liền Ấn Độ Dương và Biển Đông, Phù Nam trở thành trung tâm giao thương quan trọng, thu hút các thương nhân từ Ấn Độ, Trung Quốc, và nhiều nước khác. Kỹ thuật nông nghiệp phát triển cao, đặc biệt là hệ thống thủy tiên tiến, đã giúp Phù Nam trở thành một vùng đất giàu có.
Nghệ thuật và kiến trúc của Phù Nam chịu ảnh hưởng lớn từ Ấn Độ, với các đền thờ thần thánh, tượng thần và các bức điêu khắc đậm phong cách văn học Hindu. Các tài liệu tham khảo cổ như Óc Eo cho thấy nền văn bản này đã đạt được trình độ phát triển cao về mặt kỹ thuật, với các công trình xây dựng phức tạp và hiện vật nghệ thuật tinh thần. Ngoài ra, chữ viết và ngôn ngữ của Phù Nam cũng phản ánh ánh sáng giao dịch văn hóa mạnh mẽ với các nền văn bản khác, đặc biệt là Ấn Độ.
Tín hiệu của người Phù Nam là sự kết hợp giữa tín ngưỡng Hindu và tín hiệu bản địa. Các vị thần như Shiva, Vishnu, và Brahma được thờ cúng, nhưng đồng thời các yếu tố thờ cúng tự nhiên như núi, sông, và cây nguy cũng có vai trò quan trọng. Điều này cho thấy sự pha trộn hài hòa giữa văn hóa du nhập và yếu tố bản địa, tạo nên một nền văn minh đa dạng và độc ý.
So sánh giữa hai nền văn bản Chăm minh-pa và Phù Nam, có thể thấy cả hai đều chịu ảnh hưởng sâu sắc từ văn hóa Ấn Độ, đặc biệt là Hindu giáo và Phật giáo. Tuy nhiên, mỗi nền văn bản lại có những đặc điểm riêng biệt. Chăm-pa nổi bật với nghệ thuật kiến trúc tháp và phát triển thương mại đường biển, trong khi Phù Nam gây ấn tượng với kỹ thuật nông nghiệp và giao thương quốc tế qua cả đường thủy hỗn hợp. Dù có sự khác biệt, cả hai nền văn minh đều góp phần làm phong phú thêm bức tranh văn hóa Đông Nam Á và để lại những dấu ấn sâu đậm trong lịch sử khu vực.
Một trong những biểu tượng nổi bật đặc sắc của văn minh Chăm-pa là kiến trúc tháp và đền thờ. Các tháp như tháp Mỹ Sơn, tháp Po Nagar Nha Trang hay tháp Po Klong Garai đều được xây dựng với kỹ thuật đặc biệt, sử dụng gạch nung được loại khít mà không cần đến chất kết cấu. Những người hoa văn trang trí trên các tháp này thường mang tính biểu tượng cao, phản ánh tín ngưỡng và tôn giáo của người Chăm. Các bức tượng thần Shiva, Vishnu và nữ thần Devi đã được giải tinh thần, thể hiện kỹ thuật điêu khắc vượt trội và nghệ thuật thẩm mỹ cao cấp.
Nghệ thuật và kiến trúc của Phù Nam chịu ảnh hưởng lớn từ Ấn Độ, với các đền thờ thần thánh, tượng thần và các bức điêu khắc đậm phong cách văn học Hindu. Các tài liệu tham khảo cổ như Óc Eo cho thấy nền văn bản này đã đạt được trình độ phát triển cao về mặt kỹ thuật, với các công trình xây dựng phức tạp và hiện vật nghệ thuật tinh thần. Ngoài ra, chữ viết và ngôn ngữ của Phù Nam cũng phản ánh ánh sáng giao dịch văn hóa mạnh mẽ với các nền văn bản khác, đặc biệt là Ấn Độ.