Tư tưởng nhân đạo trong truyện "Tắt đèn" của Ngô Tất Tố
Ngô Tất Tố là một trong những nhà văn hiện thực xuất sắc nhất của văn học Việt Nam giai đoạn trước Cách mạng tháng Tám năm 1945. Với tác phẩm Tắt đèn, ông đã dựng lên bức tranh chân thực và đầy ám ảnh về cuộc sống nghèo khổ, bất công của nông dân Việt Nam dưới ách thống trị của thực dân phong kiến. Tác phẩm không chỉ phản ánh hiện thực tàn khốc mà còn chứa đựng tư tưởng nhân đạo sâu sắc, thể hiện sự cảm thông, yêu thương và trân trọng đối với những con người khốn khổ, cùng cực trong xã hội.
Tư tưởng nhân đạo trong Tắt đèn trước hết thể hiện ở sự cảm thông sâu sắc của Ngô Tất Tố đối với số phận của người nông dân. Nhân vật chị Dậu, đại diện tiêu biểu cho tầng lớp nông dân nghèo, đã phải đối mặt với muôn vàn đau khổ, bất công. Chỉ vì không có tiền nộp sưu, gia đình chị rơi vào cảnh tan cửa nát nhà. Chồng chị, anh Dậu, ốm yếu nhưng vẫn bị bọn cường hào bắt bớ, hành hạ. Để cứu chồng, chị Dậu buộc phải bán cả đàn chó, bán luôn đứa con gái mà chị yêu thương nhất. Những chi tiết này khắc họa rõ nét nỗi khổ cực, đau đớn của người phụ nữ nông dân trong xã hội phong kiến. Qua ngòi bút của Ngô Tất Tố, nỗi đau ấy được miêu tả bằng những câu văn chân thực, đầy cảm xúc, khiến người đọc không khỏi xót xa, đồng cảm.
Tư tưởng nhân đạo trong tác phẩm còn bộc lộ ở sự trân trọng, đề cao vẻ đẹp tâm hồn và phẩm chất của người nông dân. Mặc dù sống trong cảnh bần cùng, chị Dậu vẫn hiện lên với hình ảnh của một người phụ nữ mạnh mẽ, giàu lòng yêu thương và đức hy sinh. Tình yêu thương của chị dành cho chồng con là một nét đẹp nổi bật. Khi anh Dậu bị tra tấn dã man, chị không quản khó khăn, gian khổ để cứu chồng. Đặc biệt, ở cảnh chị Dậu quyết liệt chống trả lại tên cai lệ và người nhà lý trưởng khi chúng xông vào bắt anh Dậu, ta thấy được sự vùng lên mãnh liệt của một người phụ nữ dám đấu tranh vì quyền sống, vì gia đình. Hành động ấy không chỉ thể hiện sự phản kháng trước áp bức mà còn là minh chứng cho sức sống mãnh liệt của người nông dân.
Ngô Tất Tố không chỉ dừng lại ở việc miêu tả hiện thực đau thương mà còn thể hiện khát vọng thay đổi cuộc sống của con người. Trong Tắt đèn, sự phản kháng của chị Dậu là một tiếng nói mạnh mẽ, biểu tượng cho tinh thần bất khuất, không cam chịu trước cường quyền. Đây chính là dấu hiệu cho thấy niềm tin của nhà văn vào khả năng đấu tranh, tự giải phóng của người nông dân. Qua đó, tác phẩm gửi gắm khát vọng về một xã hội công bằng, nơi con người được sống một cuộc đời tự do, hạnh phúc.
Một khía cạnh quan trọng khác của tư tưởng nhân đạo trong Tắt đèn là sự lên án mạnh mẽ những thế lực áp bức, bóc lột. Ngô Tất Tố không chỉ tố cáo sự tàn bạo của bọn cường hào, lý trưởng mà còn phơi bày bản chất bất công của chế độ thực dân phong kiến. Hình ảnh bọn cai lệ, lý trưởng, chánh tổng hiện lên với đầy đủ sự tàn nhẫn, độc ác, là hiện thân của sự áp bức phi nhân tính. Thông qua đó, nhà văn gián tiếp vạch trần hệ thống xã hội mục ruỗng, nơi quyền lực và đồng tiền thống trị, đẩy người nông dân vào con đường cùng quẫn. Từ sự tố cáo này, Ngô Tất Tố khơi gợi lòng trắc ẩn, ý thức phản kháng của độc giả, đồng thời góp phần kêu gọi sự thay đổi xã hội.
Điểm đặc biệt trong tư tưởng nhân đạo của Tắt đèn là cách Ngô Tất Tố xây dựng nhân vật chị Dậu không chỉ như một người mẹ, người vợ mà còn như biểu tượng của tầng lớp nông dân. Những đau khổ mà chị Dậu phải chịu đựng cũng chính là nỗi đau chung của cả một tầng lớp. Qua nhân vật này, nhà văn muốn khẳng định giá trị và nhân phẩm của những con người bị xã hội khinh miệt, chà đạp. Họ tuy nghèo khổ nhưng luôn giữ vững nhân cách, lòng tự trọng và ý chí đấu tranh.
Không chỉ dừng lại ở nhân vật chính, tư tưởng nhân đạo của Ngô Tất Tố còn thể hiện qua cách ông miêu tả các nhân vật phụ. Những người nông dân xung quanh chị Dậu, dù ít đất diễn, nhưng đều toát lên vẻ chân chất, hiền lành, gắn bó với ruộng đồng. Sự đoàn kết, đùm bọc giữa họ với nhau, dù không đủ sức thay đổi thực tại, vẫn là minh chứng cho tình người, cho ánh sáng nhân đạo le lói trong cảnh đời tăm tối.
Nhìn chung, tư tưởng nhân đạo trong Tắt đèn của Ngô Tất Tố là một nét đặc sắc, làm nên giá trị trường tồn của tác phẩm. Tác phẩm không chỉ là tiếng nói tố cáo xã hội bất công mà còn là bài ca ca ngợi phẩm chất tốt đẹp của người nông dân. Ngô Tất Tố đã dùng ngòi bút của mình để lên án, phản kháng, đồng thời khơi gợi hy vọng, niềm tin vào sức mạnh con người. Chính vì thế, Tắt đèn không chỉ là một tác phẩm hiện thực xuất sắc mà còn là một tuyên ngôn nhân đạo, gửi gắm tâm tư và khát vọng cao đẹp của nhà văn.
Tư tưởng nhân đạo của Tắt đèn không chỉ có ý nghĩa trong bối cảnh xã hội lúc bấy giờ mà còn là bài học quý giá cho hôm nay. Trong thời đại hiện đại, khi nhiều vấn đề xã hội vẫn tồn tại, những giá trị nhân văn mà Ngô Tất Tố truyền tải vẫn còn nguyên vẹn ý nghĩa. Tác phẩm là lời nhắc nhở chúng ta về trách nhiệm với cộng đồng, về lòng nhân ái và sự cảm thông với những con người kém may mắn. Qua đó, Tắt đèn mãi mãi là một viên ngọc sáng trong kho tàng văn học Việt Nam, không chỉ vì giá trị nghệ thuật mà còn vì tinh thần nhân đạo sâu sắc mà nó mang lại.
