Bài soạn: Tính đa nghĩa trong bài thơ "Bánh trôi nước"
Bài thơ "Bánh trôi nước" của Hồ Xuân Hương là một tác phẩm tiêu biểu của văn học trung đại Việt Nam, thể hiện tài năng sáng tạo và tư tưởng sâu sắc của bà. Với hình thức thơ Nôm ngắn gọn, bài thơ không chỉ miêu tả vẻ đẹp của bánh trôi nước mà còn hàm chứa ý nghĩa sâu sắc về thân phận con người, đặc biệt là số phận người phụ nữ trong xã hội phong kiến.
Mở đầu bài thơ, hình ảnh bánh trôi nước được miêu tả với những đặc trưng về hình dáng và quá trình chế biến. Tác giả viết: "Thân em vừa trắng lại vừa tròn" Đây là một câu thơ đơn giản nhưng mang tính tượng trưng cao. Trên bề mặt, câu thơ gợi lên hình ảnh chiếc bánh trôi với màu trắng tinh khiết và hình dáng tròn trịa, đẹp mắt. Tuy nhiên, ẩn sau đó là hình tượng người phụ nữ với vẻ đẹp dịu dàng, đằm thắm, nhưng cũng hết sức mỏng manh.
Hình ảnh "vừa trắng lại vừa tròn" không chỉ miêu tả vẻ đẹp ngoại hình mà còn gợi liên tưởng đến đức hạnh và phẩm chất của người phụ nữ. Màu trắng tượng trưng cho sự trong sạch, thuần khiết, còn hình dáng tròn là biểu tượng của sự viên mãn, hoàn thiện. Đây chính là cách Hồ Xuân Hương dùng hình ảnh bánh trôi để tôn vinh vẻ đẹp và phẩm giá của người phụ nữ.
Câu thơ tiếp theo, "Bảy nổi ba chìm với nước non", chuyển từ hình ảnh tĩnh sang động, phản ánh quá trình chế biến bánh trôi. Câu thơ gợi lên hình ảnh chiếc bánh trôi trong nồi nước sôi, lúc chìm lúc nổi theo dòng nước. Nhưng ẩn sâu trong câu thơ là một tầng ý nghĩa khác, biểu thị số phận gian truân, bấp bênh của người phụ nữ trong xã hội phong kiến. "Bảy nổi ba chìm" là thành ngữ quen thuộc, biểu thị sự long đong, vất vả, phải đối mặt với nhiều sóng gió trong cuộc sống.
Tuy nhiên, dù chịu đựng bao nhiêu khó khăn, người phụ nữ vẫn giữ vững phẩm giá và bản lĩnh của mình. Điều này được thể hiện rõ qua câu thơ: "Rắn nát mặc dầu tay kẻ nặn" Số phận của chiếc bánh phụ thuộc vào đôi bàn tay người nặn, giống như số phận của người phụ nữ phụ thuộc vào các yếu tố xã hội, gia đình hay chế độ. Nhưng dù "rắn" hay "nát", phẩm chất bên trong của chiếc bánh vẫn không thay đổi, cũng như phẩm giá và sự kiên cường của người phụ nữ không bị đánh mất bởi những tác động ngoại cảnh.
Kết thúc bài thơ, Hồ Xuân Hương khẳng định: "Mà em vẫn giữ tấm lòng son." Hình ảnh "tấm lòng son" là biểu tượng cho sự thủy chung, son sắt và lòng trung thành của người phụ nữ. Đây là lời khẳng định mạnh mẽ của tác giả về vẻ đẹp tâm hồn của người phụ nữ, dù phải đối mặt với bao sóng gió cuộc đời.
Từ hình ảnh bánh trôi nước, Hồ Xuân Hương đã tạo nên một bài thơ ngắn gọn nhưng giàu ý nghĩa. Bài thơ không chỉ là sự miêu tả món ăn dân gian mà còn chứa đựng những tầng ý nghĩa sâu sắc về thân phận con người. Thông qua đó, bà không chỉ phản ánh thực trạng xã hội phong kiến mà còn bày tỏ niềm thương cảm, sự trân trọng đối với những người phụ nữ luôn phải sống trong hoàn cảnh khó khăn, bị áp bức.
Tính đa nghĩa trong bài thơ "Bánh trôi nước" chính là yếu tố làm nên sức hấp dẫn và giá trị trường tồn của tác phẩm. Với ngôn ngữ giản dị nhưng giàu hình ảnh và cảm xúc, bài thơ đã vượt qua ranh giới của thời gian để chạm đến trái tim người đọc nhiều thế hệ. Đây không chỉ là một bài thơ trữ tình mà còn là một lời tri ân sâu sắc đối với vẻ đẹp và giá trị của người phụ nữ Việt Nam.
