Ngô Tất Tố, một trong những nhà văn hiện thực phê phán xuất sắc nhất của văn học Việt Nam, đã để lại dấu ấn sâu đậm qua tác phẩm “Tắt đèn”. Tác phẩm này không chỉ phản ánh một cách chân thực hiện thực xã hội phong kiến nửa thuộc địa mà còn tạo nên sức hút đặc biệt nhờ sự giao thoa tinh tế giữa giá trị cổ điển và hiện đại. Chính sự kết hợp ấy đã làm nên một kiệt tác vượt thời gian, chạm tới chiều sâu tâm hồn và tư duy của bao thế hệ độc giả.
Trước hết, giá trị cổ điển trong “Tắt đèn” được thể hiện rõ nét qua cách xây dựng nhân vật và bối cảnh. Nhân vật chị Dậu, người phụ nữ nông dân nghèo khổ, hiện lên như biểu tượng điển hình của phụ nữ Việt Nam trong xã hội truyền thống: chịu thương, chịu khó, giàu đức hy sinh. Hình ảnh chị tất bật, tảo tần lo bữa ăn, bán chó, bán con để cứu chồng là hiện thân của lòng nhân hậu, đức hy sinh cao cả mà cũng đầy bi kịch. Tuy nhiên, như một “bà Trưng, bà Triệu” trong lòng xã hội phong kiến, chị không hoàn toàn cam chịu. Khi bị tên cai lệ áp bức, chị đã vùng lên: “Mày trói ngay chồng bà đi, bà cho mày biết tay!” – một hành động quyết liệt, mạnh mẽ, phản ánh tinh thần tự vệ hiếm thấy trong hình ảnh người phụ nữ xưa. Hơn thế nữa, bối cảnh làng Đông Xá, với những căn nhà tranh lụp xụp, con đường đất lầy lội, và những con người lam lũ, khắc khổ, cũng là một bức tranh nông thôn quen thuộc từng xuất hiện trong văn chương trung đại của Nguyễn Khuyến, Tú Xương hay trong ca dao, tục ngữ. Qua đó, Ngô Tất Tố đã gợi nên một không gian thấm đẫm tinh thần dân gian truyền thống, như một lời nhắc nhở về sự bền bỉ, chịu đựng của tầng lớp lao động Việt Nam qua bao thế hệ.
Tuy nhiên, “Tắt đèn” không chỉ dừng lại ở việc tái hiện một xã hội nông thôn thuần túy cổ điển. Tác phẩm còn chứa đựng những giá trị hiện đại mang tính đột phá trong tư duy và nghệ thuật thể hiện. Một trong những yếu tố hiện đại nổi bật nhất là tinh thần phản kháng mạnh mẽ của nhân vật. Chị Dậu không chỉ là người phụ nữ hy sinh mà còn là biểu tượng của sức mạnh đấu tranh. Lời tuyên bố “Thà ngồi tù. Để cho chúng nó làm tình làm tội mãi thế, tôi không chịu được!” không chỉ là sự bùng nổ của nỗi đau cá nhân mà còn là tiếng nói phản kháng của cả một tầng lớp bị áp bức, đòi quyền sống và tự do. Đây là bước tiến trong cách nhìn nhận con người: từ một cá nhân thụ động trở thành người chủ động đấu tranh, phá bỏ vòng kim cô của số phận.
Tư tưởng nhân đạo và hiện thực phê phán của Ngô Tất Tố cũng là những điểm nhấn mang đậm tính hiện đại. Thay vì chỉ miêu tả sự khốn khổ của tầng lớp nông dân, ông đã khéo léo lột trần bản chất thối nát, bất công của xã hội phong kiến. Những tên cai lệ hung hãn, những chức sắc tham lam, vô cảm được khắc họa trần trụi: “Thằng cai lệ mặt đỏ gay, cái roi song trong tay múa may” – hình ảnh này không chỉ tố cáo sự tàn bạo của bộ máy cầm quyền mà còn khắc sâu bi kịch của con người bị đè nén đến tận cùng. Nhưng ẩn sau đó, tác phẩm vẫn ngời lên ánh sáng của niềm tin vào giá trị con người, khát vọng sống mãnh liệt, và sức mạnh tiềm tàng của người lao động.
Phong cách viết của Ngô Tất Tố trong “Tắt đèn” cũng mang tính hiện đại rõ nét. Ông đã từ bỏ lối viết khoa trương, điêu luyện của văn học trung đại để tiếp cận bằng giọng văn tự nhiên, đời thường. Ngôn ngữ đậm chất dân gian, gần gũi với lời ăn tiếng nói của người nông dân, khiến tác phẩm như sống động hơn, chân thực hơn. Những câu thoại sắc bén, những tình huống kịch tính được xây dựng với nhịp điệu nhanh, giàu sức gợi, tạo nên một bức tranh hiện thực vừa đau xót vừa cuốn hút.
Sự giao thoa giữa yếu tố cổ điển và hiện đại trong “Tắt đèn” đã làm nên sức hút đặc biệt của tác phẩm. Nếu giá trị cổ điển giúp bức tranh hiện thực trở nên gần gũi, gắn bó với truyền thống văn hóa Việt Nam, thì giá trị hiện đại thổi vào đó tinh thần đổi mới, tư duy tiến bộ. Chính sự kết hợp này đã làm cho “Tắt đèn” không chỉ là một tác phẩm văn học hiện thực phê phán xuất sắc mà còn là tiếng nói nhân văn vượt thời đại, là biểu tượng của sự kiên cường, khát vọng tự do, và quyền sống của con người.
Như một ngọn đèn không bao giờ tắt, tác phẩm của Ngô Tất Tố vẫn tiếp tục soi sáng tâm hồn và tư duy của độc giả qua nhiều thế hệ. Trong xã hội hiện đại, những giá trị mà “Tắt đèn” mang lại không chỉ là bài học về sự đồng cảm và chia sẻ mà còn là lời nhắc nhở về trách nhiệm xây dựng một xã hội công bằng, nhân ái, nơi con người được sống đúng với giá trị và phẩm cách của mình. Tác phẩm xứng đáng được tôn vinh là đỉnh cao của văn học Việt Nam, là minh chứng cho sự bất diệt của những giá trị chân – thiện – mỹ trong văn chương và cuộc sống.
