Soạn bài Người lái đò sông Đà | Ngữ văn 12 (Kết nối tri thức)

Soạn bài Người lái đò sông Đà | Ngữ văn 12 (Kết nối tri thức)

A. Giới thiệu chung

• Tác giả: Nguyễn Tuân (1910 - 1987) là một nhà văn lớn của nền văn học hiện đại Việt Nam, nổi tiếng với phong cách tài hoa, uyên bác và độc đáo. Ông am hiểu sâu sắc về nhiều lĩnh vực văn hóa, nghệ thuật, lịch sử và luôn tìm kiếm, khám phá cái đẹp, nhất là cái đẹp ẩn chứa trong những điều phi thường, kì vĩ.
• Tác phẩm: "Người lái đò sông Đà" trích từ tập tùy bút "Sông Đà" (1960), là kết quả của chuyến đi thực tế lên Tây Bắc của Nguyễn Tuân sau năm 1954.
• Thể loại: Tùy bút.
• Phong cách ngôn ngữ: Nghệ thuật, giàu hình ảnh, đậm chất trữ tình và cá tính sáng tạo.
• Giá trị nội dung:
  • Tác phẩm ca ngợi vẻ đẹp hùng vĩ, dữ dội mà cũng rất thơ mộng của thiên nhiên Tây Bắc, đặc biệt là sông Đà.
  • Khắc họa hình tượng người lái đò sông Đà với tài năng, kinh nghiệm, bản lĩnh kiên cường, trí thông minh và tâm hồn phóng khoáng, yêu đời.
• Giá trị nghệ thuật:
  • Ngôn ngữ giàu hình ảnh, độc đáo, tinh tế.
  • Bút pháp tài hoa, uyên bác.
  • Sử dụng nhiều thủ pháp nghệ thuật: so sánh, nhân hóa, ẩn dụ, liệt kê,...

B. Phân tích chi tiết

1. Vẻ đẹp hùng vĩ và dữ dội của sông Đà

• Dòng sông hung bạo:

  • Nguyễn Tuân sử dụng nhiều hình ảnh so sánh độc đáo để khắc họa sự nguy hiểm của sông Đà: "như một áng tóc trữ tình", "như một cái bản đồ", "như hang vực long lay gió dữ",...
  • Hình ảnh những hút nước xoáy tít, những thác nước ầm ầm, những ghềnh đá hiểm trở,... tạo nên ấn tượng về một dòng sông đầy thử thách.
  • Âm thanh của sông Đà cũng được miêu tả sống động: "réo gần mãi lại réo to mãi lên", "tiếng nước réo hàm ếch ra khắp quanh núi trời", "oán trả người lái đò sông Đà",...

• Dòng sông trữ tình:

  • Bên cạnh vẻ dữ dội, sông Đà còn hiện lên với vẻ đẹp thơ mộng, trữ tình: "con sông Đà tuôn dài tuôn dài như một áng tóc trữ tình, đầu tóc chân tóc ẩn hiện trong mây trời Tây Bắc bung nở hoa ban hoa gạo tháng hai và cuồn cuộn mù khói núi Mèo đốt nương xuân."1
  • Màu sắc của dòng sông thay đổi theo mùa: "màu xanh ngọc bích", "màu lục lam", "màu da người",...
  • Không gian sông Đà rộng lớn, khoáng đạt, hùng vĩ: "Ngồi trong khoang đò... tôi thấy mình bé nhỏ lại... Con sông Đà tuôn dài tuôn dài như một áng tóc trữ tình,... mây trời Tây Bắc bung nở hoa ban hoa gạo tháng hai và cuồn cuộn mù khói núi Mèo đốt nương xuân."

2. Hình tượng người lái đò sông Đà

• Bản lĩnh kiên cường, kinh nghiệm dày dặn:

  • Người lái đò am hiểu từng con thác, ghềnh đá trên sông Đà: "Trên sông Đà, ông xuôi lên ấy, chưa phải là chúa tể của sông Đà, mà chỉ là một tay thạo nước trên sông Đà. Ông đã nắm chắc bắt quả tang sông Đà ở hầu hết khúc quanh hẹp nào, cua tay áo nào,... thạch trận nào của lũ đá trên sông giăng ra."
  • Ông bình tĩnh, tự tin trước mọi thử thách: "Cưỡi trên sóng gió, phóng xuống đáy hút nước xoáy tít, nhưng lái miết một chuyến đò từ quãng Tây Tiến đến An Khê trên sông Đà, trong chừng ấy nước xô đá, đá xô sóng, sóng xô gió, cuối cùng đò lại cũng cập bến An Khê."

• Tài năng lái đò điêu luyện:

  • So sánh người lái đò với người nghệ sĩ tài hoa: "Ông lái đò như một tay chèo đò tài ba, trong nghệ thuật trình diễn nước trên sông nước."
  • Hình ảnh người lái đò "đánh thuận tay, miết mũi đò cắt sóng", "ghì chặt tay chèo, rướn thân về phía trước", "phóng nhảy vọt ra giữa dòng nước xoáy",... cho thấy sự nhanh nhẹn, khéo léo, chính xác.

• Tâm hồn phóng khoáng, yêu đời:

  • Người lái đò yêu thiên nhiên, gắn bó với sông Đà: "Ông lái đò này quả lạ thật! Tôi càng hùng hồn với thiên nhiên càng thấy ông lái đò càng tài hoa."
  • Ông có tâm hồn nghệ sĩ, biết thưởng thức cái đẹp: "Ông lái đò còn là một người tinh tế trong việc thưởng thức cái đẹp."

C. Mở rộng

• Bút pháp lãng mạn: Nguyễn Tuân sử dụng ngôn ngữ giàu hình ảnh, giàu cảm xúc, để miêu tả thiên nhiên và con người. Ông thường so sánh, nhân hóa để làm tăng sức gợi hình, gợi cảm.
• Sức hấp dẫn của tác phẩm: "Người lái đò sông Đà" thu hút người đọc bởi vẻ đẹp của thiên nhiên Tây Bắc, bởi hình tượng người lái đò tài hoa, và bởi phong cách nghệ thuật độc đáo của Nguyễn Tuân.
• Thông điệp: Tác phẩm khẳng định sức sống mãnh liệt, bản lĩnh phi thường của con người trong cuộc sống và ca ngợi tài năng, trí tuệ của người lao động.

D. Tổng kết

"Người lái đò sông Đà" là một tác phẩm tiêu biểu cho phong cách nghệ thuật của Nguyễn Tuân. Tác phẩm gây ấn tượng mạnh với người đọc bởi vẻ đẹp hùng vĩ, dữ dội của thiên nhiên Tây Bắc, hình tượng người lái đò tài hoa và bản lĩnh kiên cường.

E. Luyện tập

1. Phân tích hình ảnh con sông Đà trong tác phẩm.
2. Anh/chị có suy nghĩ gì về vẻ đẹp của người lái đò sông Đà?
3. Nêu những nét đặc sắc trong phong cách nghệ thuật của Nguyễn Tuân qua tác phẩm "Người lái đò sông Đà".