Phân tích triết lý sống trong bài "Bài ca ngất ngưởng"
Nguyễn Công Trứ, một trong những tác gia kiệt xuất của văn học trung đại Việt Nam, đã để lại dấu ấn sâu sắc trong lịch sử văn học bằng những tác phẩm vừa có giá trị nghệ thuật vừa chứa đựng những triết lý sống sâu sắc. "Bài ca ngất ngưởng" là một bài thơ tiêu biểu thể hiện rõ rệt tư tưởng, phong cách và triết lý sống của ông. Tác phẩm không chỉ là tiếng nói cá nhân mà còn là bài học quý giá về cách sống tự do, bản lĩnh và độc lập trong xã hội phong kiến. Triết lý sống được thể hiện trong bài thơ có giá trị vượt thời gian, trở thành tấm gương sáng cho con người mọi thời đại.
Ngất ngưởng là một hình ảnh độc đáo và mới lạ mà Nguyễn Công Trứ sử dụng để tự họa chính mình. Đây không chỉ là một lối sống mà còn là biểu tượng của sự kiêu hãnh, cá tính và sự vượt thoát khỏi những ràng buộc xã hội. Triết lý sống mà Nguyễn Công Trứ xây dựng trong bài thơ là sự hòa quyện giữa khát vọng tự do, ý thức cá nhân và trách nhiệm xã hội. Trong xã hội phong kiến, nơi mà con người thường bị trói buộc bởi lễ giáo, khuôn khổ, Nguyễn Công Trứ đã dũng cảm khẳng định cái "tôi" độc lập, không hòa tan vào số đông. Ông tự hào về tài năng và những đóng góp của mình cho đất nước, đồng thời cũng khẳng định quyền sống và thể hiện cá tính riêng của bản thân.
Ngay từ những câu thơ đầu, Nguyễn Công Trứ đã khẳng định một cách rõ ràng về sự xuất chúng và đóng góp của mình cho đất nước. "Vũ trụ nội mạc phi phận sự" nhấn mạnh quan niệm sống đầy trách nhiệm của ông. Ông xem việc đóng góp cho xã hội là một phần không thể tách rời trong cuộc sống của mình. Trong quan điểm của Nguyễn Công Trứ, sự tài năng và phẩm chất cá nhân không chỉ để tự mãn hay khoe khoang mà còn là công cụ để thực hiện lý tưởng phụng sự đất nước. Đây là triết lý sống mang tính tích cực, đề cao trách nhiệm công dân trong việc xây dựng và bảo vệ tổ quốc.
Tuy nhiên, điều làm nên sự khác biệt của Nguyễn Công Trứ là cách ông thể hiện cá tính và cái "tôi" trong cuộc sống. Khái niệm "ngất ngưởng" được nhấn mạnh trong suốt bài thơ như một biểu tượng của sự tự do, phá cách. Ông không ngại sống khác biệt, vượt lên trên những chuẩn mực thông thường của xã hội. Khi làm quan, ông "gồm thao lược đã nên tay ngất ngưởng". Lúc từ quan, ông sống tự do, phóng khoáng, "đi gõ mõ, thủng thỉnh". Những hành động tưởng như kỳ lạ đó thực chất phản ánh triết lý sống độc đáo: sống thật với chính mình, không bị ràng buộc bởi những định kiến, quy chuẩn.
Triết lý sống trong "Bài ca ngất ngưởng" còn thể hiện rõ ở sự hòa quyện giữa trách nhiệm xã hội và sự tận hưởng cuộc sống cá nhân. Nguyễn Công Trứ không phủ nhận giá trị của cuộc sống hưởng thụ. Ông yêu đời, yêu thiên nhiên, yêu cái đẹp, tận hưởng những thú vui tao nhã như ca hát, thơ phú. Đây là triết lý sống cân bằng, vừa cống hiến hết mình cho xã hội, vừa không quên tận hưởng cuộc sống cá nhân. Điều này cho thấy ông không sống trong sự bó buộc của đạo đức hay giáo điều phong kiến mà biết cách dung hòa giữa bổn phận và niềm vui.
Trong xã hội phong kiến nặng nề lễ giáo, sự "ngất ngưởng" của Nguyễn Công Trứ có thể bị xem là sự ngông cuồng, bất cần. Tuy nhiên, ông không ngại đối mặt với những định kiến đó. "Trong triều ai ngất ngưởng như ông!" là câu thơ đanh thép, khẳng định bản lĩnh sống khác biệt nhưng không hề trái đạo. Ngược lại, lối sống này chính là sự phản kháng nhẹ nhàng nhưng mạnh mẽ trước những ràng buộc vô lý của xã hội.
Một điểm đáng chú ý khác trong triết lý sống của Nguyễn Công Trứ là sự tự ý thức cao độ về giá trị cá nhân. Ông luôn ý thức rõ ràng về tài năng, phẩm chất và những đóng góp của mình. Điều này không chỉ thể hiện qua những câu thơ ca ngợi bản thân mà còn qua cách ông tự hào với những lựa chọn sống của mình. Trong bài thơ, ông không ngần ngại kể về những thành công lẫn thất bại, từ lúc làm quan đến khi về hưu. Qua đó, ông khẳng định rằng giá trị con người không phụ thuộc vào chức tước hay địa vị xã hội mà nằm ở những gì họ đã làm và cống hiến.
Triết lý sống trong "Bài ca ngất ngưởng" còn mang ý nghĩa triết học sâu sắc. Đó là sự kết hợp hài hòa giữa đạo và đời, giữa cái hữu hạn và vô hạn. Nguyễn Công Trứ không chối bỏ cuộc sống trần tục mà ngược lại, ông tìm thấy niềm vui và ý nghĩa trong từng khoảnh khắc đời thường. Ông sống một cách trọn vẹn, không để lại nuối tiếc. Đây chính là bài học quý giá cho con người hiện đại, khi mà áp lực xã hội, công việc và các mối quan hệ thường khiến con người quên đi giá trị của chính mình.
Sự "ngất ngưởng" của Nguyễn Công Trứ không chỉ là một phong cách sống mà còn là biểu tượng của một tinh thần tự do, bản lĩnh. Ông không ngại sống khác biệt, sống thật với chính mình, dù phải đối mặt với những định kiến xã hội. Tư tưởng này có ý nghĩa đặc biệt quan trọng trong bối cảnh xã hội hiện đại, khi mà nhiều người vẫn bị áp lực bởi những khuôn mẫu, quy chuẩn vô hình.
"Bài ca ngất ngưởng" không chỉ là một bài thơ ca ngợi cá tính và phong cách sống của Nguyễn Công Trứ mà còn là một tuyên ngôn về quyền tự do cá nhân, quyền được sống và thể hiện mình một cách chân thực. Triết lý sống mà ông truyền tải trong bài thơ không chỉ có giá trị đối với thời đại ông mà còn mang ý nghĩa sâu sắc cho mọi thế hệ. Đó là bài học về sự tự tin, bản lĩnh và tinh thần trách nhiệm, về cách sống hài hòa giữa cá nhân và cộng đồng, giữa bổn phận và niềm vui, giữa đạo và đời.
Nguyễn Công Trứ đã để lại một di sản văn hóa quý báu không chỉ qua những tác phẩm nghệ thuật mà còn qua chính cuộc đời và phong cách sống của ông. "Bài ca ngất ngưởng" là minh chứng hùng hồn cho tinh thần tự do, bản lĩnh và trách nhiệm của một con người xuất chúng. Triết lý sống mà ông để lại chính là ánh sáng dẫn đường, là động lực để con người hiện đại tìm thấy bản ngã và sống một cuộc đời ý nghĩa hơn.
