Song thất lục bát là một thể thơ độc đáo trong kho tàng văn học Việt Nam, mang trong mình những giá trị nghệ thuật và tư tưởng sâu sắc. Trong số các tác phẩm được sáng tác bằng thể thơ này, “Cung oán ngâm khúc” của Nguyễn Gia Thiều là một kiệt tác tiêu biểu. Bài thơ không chỉ là lời tự sự đầy đau đớn của một cung nữ lâm vào cảnh cô đơn, lạc lõng, mà còn là bức tranh phản ánh xã hội phong kiến bất công, nơi thân phận con người bị rẻ rúng. Qua việc phân tích tác phẩm, ta không chỉ hiểu thêm về giá trị nghệ thuật của thể thơ song thất lục bát mà còn cảm nhận được tâm hồn và tài năng của Nguyễn Gia Thiều.
Mở đầu tác phẩm, Nguyễn Gia Thiều sử dụng thể thơ song thất lục bát để khắc họa tâm trạng cô đơn, chua xót của người cung nữ. Hai câu thất đầu tiên mở ra không gian trống trải, lạnh lẽo, biểu thị nỗi buồn vô tận của nhân vật: “Trăm năm trong cõi người ta / Chữ tài chữ mệnh khéo là ghét nhau.” Cấu trúc câu thơ dài ngắn xen kẽ tạo nên nhịp điệu buồn bã, như lời than thở kéo dài trong đêm tối. Thể thơ song thất lục bát không chỉ là phương tiện biểu đạt mà còn góp phần khơi gợi cảm xúc, đưa người đọc vào thế giới nội tâm đầy giằng xé của nhân vật.
Nguyễn Gia Thiều không chỉ tập trung vào cảm xúc cá nhân mà còn mở rộng phạm vi phản ánh xã hội. Qua hình ảnh cung nữ, ông tố cáo chế độ phong kiến hà khắc, nơi con người bị đẩy vào cảnh sống tủi nhục, mất tự do. “Cung oán ngâm khúc” không chỉ là tiếng khóc của một cá nhân mà còn là tiếng kêu thương của cả một tầng lớp bị áp bức. Lời thơ mang tính triết lý sâu sắc, thể hiện sự chiêm nghiệm về cuộc đời và số phận. Những câu thơ như “Trải vách quế gió vàng hiu hắt / Mảnh vũ y lạnh ngắt như đồng” không chỉ miêu tả cảnh vật mà còn phản ánh tâm trạng bế tắc, tuyệt vọng của con người.
Về nghệ thuật, “Cung oán ngâm khúc” là minh chứng cho sự linh hoạt và sáng tạo trong cách sử dụng thể thơ song thất lục bát. Sự kết hợp giữa hai câu thất bảy chữ với một cặp lục bát tạo nên âm hưởng vừa uyển chuyển, vừa chặt chẽ. Cách gieo vần tài tình, nhịp điệu hài hòa giúp tác phẩm dễ đi vào lòng người, để lại ấn tượng sâu sắc. Ngôn ngữ thơ vừa trang nhã, trau chuốt, vừa giàu hình ảnh và cảm xúc. Nguyễn Gia Thiều đã thành công trong việc kết hợp yếu tố tự sự và trữ tình, khiến tác phẩm không chỉ là một câu chuyện mà còn là một bài học đạo đức, một lời cảnh tỉnh về giá trị nhân sinh.
“Cung oán ngâm khúc” không chỉ dừng lại ở giá trị văn học mà còn mang ý nghĩa lịch sử và nhân văn sâu sắc. Qua câu chuyện của người cung nữ, Nguyễn Gia Thiều muốn gửi gắm một thông điệp vượt thời gian về sự trân trọng giá trị con người, về khát vọng tự do và hạnh phúc. Tác phẩm không chỉ là tiếng nói của một thời đại mà còn là bài học ý nghĩa cho mọi thế hệ. Với nghệ thuật tinh tế và nội dung sâu sắc, “Cung oán ngâm khúc” xứng đáng là một tác phẩm tiêu biểu của thể thơ song thất lục bát và của văn học trung đại Việt Nam.
