"Vợ nhặt" là một trong những tác phẩm nổi bật của nhà văn Kim Lân, được viết trong bối cảnh xã hội Việt Nam thời kỳ nạn đói năm 1945. Tác phẩm không chỉ phản ánh được những mảnh đời bất hạnh, mà còn mang đến những giá trị hiện thực sâu sắc về cuộc sống và con người trong hoàn cảnh xã hội khó khăn. Câu chuyện xoay quanh nhân vật Tràng, một anh nông dân nghèo, sống trong làng quê nghèo đói, và cuộc gặp gỡ tình cờ giữa anh và người vợ nhặt, bà cụ Tứ, trong bối cảnh đói khổ. Từ câu chuyện này, tác giả đã khắc họa rõ nét những giá trị hiện thực trong xã hội Việt Nam thời bấy giờ, đặc biệt là về nghèo đói, tình yêu, lòng nhân ái và phẩm giá con người.
Để phân tích giá trị hiện thực trong "Vợ nhặt", trước hết chúng ta cần nhìn nhận tác phẩm dưới những góc độ về con người, xã hội và những mối quan hệ xã hội đặc biệt trong bối cảnh đói khổ, khi mà con người phải vật lộn để sinh tồn. Bằng cách sử dụng những tình huống éo le và các nhân vật với những số phận nghèo khổ, tác giả đã làm nổi bật lên hiện thực xã hội Việt Nam những năm trước cách mạng tháng Tám.
Trước tiên, giá trị hiện thực trong "Vợ nhặt" thể hiện rõ qua bức tranh nghèo đói, khổ cực của nông thôn Việt Nam trong những năm 1945. Trong tác phẩm, Kim Lân đã khắc họa một xã hội đầy rẫy nghèo đói, nơi mà con người không chỉ phải vật lộn với cái đói mà còn phải đối mặt với nỗi lo sợ về cái chết. Mở đầu câu chuyện là hình ảnh của Tràng, một chàng trai nghèo, xấu xí, lặng lẽ đi ra chợ. Hình ảnh của anh không có gì đặc biệt, chỉ là một người nông dân nghèo sống trong cảnh đói kém. Mọi thứ như đóng khung lại trong một không gian chật hẹp, với những người dân bị nạn đói hành hạ, không có một chút hy vọng về tương lai. Thực tế, Tràng không phải là người duy nhất sống trong cảnh nghèo đói, mà hầu như mọi người trong làng đều trải qua cuộc sống khốn cùng ấy.
Chính nạn đói năm 1945 là nền tảng để Kim Lân xây dựng bức tranh hiện thực này. Những con người trong tác phẩm, từ Tràng, người vợ nhặt cho đến bà cụ Tứ đều mang trong mình sự sống vất vả, bấp bênh. Nạn đói không chỉ lấy đi mạng sống của con người mà còn làm xói mòn đi phẩm giá, sự tôn nghiêm của họ. Trong tình huống của Tràng, anh ta là một người nghèo, xấu xí, thiếu thốn, nhưng anh lại có thể “nhặt” được vợ – một người phụ nữ nghèo, mồ côi, bị bỏ rơi trong hoàn cảnh khốn khó. Hành động nhặt vợ, tuy có phần bất ngờ và kỳ lạ, nhưng lại phản ánh đúng bản chất của xã hội lúc bấy giờ. Đó là thời điểm mà người ta không thể chọn lựa đối tác trong hôn nhân một cách tự do mà phải chấp nhận bất cứ điều gì có thể giúp mình sống sót qua ngày.
Tình huống “vợ nhặt” là một trong những nét đặc sắc trong tác phẩm, thể hiện sự xô đẩy của hoàn cảnh xã hội. Tràng chỉ cần một cái gì đó để cứu vớt cho chính mình, để có thể có một người ở bên cạnh trong cái nghèo đói. Trong khi đó, người phụ nữ cũng không còn lựa chọn nào khác ngoài việc đi theo Tràng, dù không biết anh là ai, chỉ vì bà ta cũng cần một nơi trú ẩn. Đó chính là hiện thực mà tác giả muốn phơi bày: con người trong xã hội này không thể sống mà không có sự đùm bọc lẫn nhau. Nghèo đói và khó khăn khiến người ta phải sống với một tinh thần cộng đồng, dù đôi khi tình thương yêu không phải là yếu tố đầu tiên trong những quyết định quan trọng.
Thứ hai, giá trị hiện thực trong tác phẩm còn được thể hiện qua những mối quan hệ giữa các nhân vật, đặc biệt là mối quan hệ giữa Tràng và bà cụ Tứ, giữa Tràng và người vợ nhặt. Cả Tràng và bà cụ Tứ đều là những người sống trong nghèo đói, nhưng họ vẫn giữ được tình cảm và lòng nhân ái trong lòng. Khi Tràng mang người vợ nhặt về nhà, bà cụ Tứ dù thương xót cho con trai, nhưng vẫn vui mừng và chấp nhận cô gái vì thấy rằng có một người phụ nữ sẽ giúp đỡ con trai mình trong cuộc sống khó khăn. Dù bà cụ không thể hiểu rõ về lý do của Tràng, nhưng tình yêu thương của một người mẹ đối với con trai vẫn mạnh mẽ và mãnh liệt. Tình cảm này thể hiện sự kiên cường của con người trong hoàn cảnh khắc nghiệt.
Mối quan hệ giữa Tràng và người vợ nhặt cũng rất đáng chú ý. Dù hai người chưa có sự hiểu biết sâu sắc về nhau, nhưng họ đều là những người khốn khổ trong xã hội, và sự gặp gỡ của họ đã tạo ra một sự kết nối đặc biệt. Chính trong cái đói khổ và nghèo nàn ấy, tình người đã được thể hiện qua hành động của Tràng và bà cụ Tứ. Cả hai người đều có những tâm tư, những lo lắng, nhưng họ không từ bỏ hy vọng mà vẫn cố gắng giúp đỡ nhau, dù hoàn cảnh nghèo đói không dễ dàng gì.
Cuối cùng, "Vợ nhặt" là tác phẩm phản ánh một bức tranh đầy bi thương về xã hội nông thôn Việt Nam trong giai đoạn khủng hoảng. Tuy nhiên, tác phẩm không chỉ dừng lại ở đó, mà nó còn phản ánh sự sống sót của con người, dù trong hoàn cảnh nghèo đói, họ vẫn có thể tìm thấy những mối quan hệ tốt đẹp, yêu thương và đùm bọc lẫn nhau. Điều này cho thấy phẩm giá con người không bị đánh mất dù trong hoàn cảnh nào. Kim Lân đã khéo léo phơi bày sự thật nghiệt ngã của xã hội, nhưng cũng đồng thời làm nổi bật lên sức sống mãnh liệt của con người, sự tồn tại của tình yêu và hy vọng.
Tổng kết lại, "Vợ nhặt" của Kim Lân là một tác phẩm đặc sắc phản ánh giá trị hiện thực của xã hội Việt Nam thời kỳ đói kém, thông qua các nhân vật và mối quan hệ giữa họ. Tác phẩm không chỉ miêu tả những nỗi thống khổ của con người trong hoàn cảnh khốn cùng mà còn khẳng định phẩm giá và sức sống mãnh liệt của họ. Những giá trị hiện thực mà Kim Lân muốn gửi gắm trong tác phẩm chính là sự phản ánh trung thực và sâu sắc về cuộc sống, con người và những mối quan hệ trong xã hội Việt Nam trước cách mạng tháng Tám.
