Bài luận Bàn về đọc sách của Francis Bacon, một trong những tác phẩm nổi bật trong triết lý văn hóa phương Tây, không chỉ phản ánh một quan niệm về giá trị của sách mà còn là sự kết hợp tuyệt vời giữa yếu tố cổ điển và hiện đại, với những suy ngẫm sâu sắc về mối quan hệ giữa con người và tri thức. Bacon đã khéo léo chỉ ra rằng sách không chỉ là phương tiện truyền tải tri thức mà còn là công cụ giúp con người mở rộng tầm nhìn, khám phá bản thân và hiểu biết sâu sắc hơn về thế giới xung quanh. Tuy nhiên, không phải tất cả mọi sách đều có giá trị ngang nhau, và việc đọc sách phải được thực hiện một cách có chọn lọc, có phương pháp và mục đích rõ ràng. Chính nhờ những luận điểm này, bài viết của Bacon đã trở thành một tác phẩm kinh điển, tiếp tục có giá trị không chỉ trong quá khứ mà còn trong bối cảnh hiện đại.
Mở đầu bài luận, Bacon ca ngợi sức mạnh của sách như một công cụ giúp con người vượt qua giới hạn thời gian và không gian, là nguồn tài nguyên vô giá cho sự phát triển trí tuệ và đạo đức. Ông cho rằng, “Sách là sự kết tinh của tri thức nhân loại, là kho báu không có chủ, là bảo vật mà ai cũng có thể khai thác”. Từ đó, ông định nghĩa sách không chỉ là nguồn kiến thức mà còn là nguồn cảm hứng vô tận. Bằng cách này, Bacon mở ra một tầm nhìn sâu rộng về vai trò của sách trong việc phát triển tư duy và nhân cách của con người. Đọc sách, đối với Bacon, là một hành động cần thiết để người đọc trở nên sáng suốt hơn, tự hiểu rõ về bản thân và thế giới xung quanh.
Đặc biệt, trong một xã hội hiện đại đầy rẫy thông tin và sự xao nhãng, quan điểm của Bacon vẫn giữ nguyên giá trị. Thực tế ngày nay cho thấy, với sự bùng nổ của công nghệ thông tin, con người dễ dàng tiếp cận vô số nguồn tài liệu, nhưng chính vì thế mà việc chọn lọc và sử dụng thông tin trở nên quan trọng hơn bao giờ hết. Sách vẫn giữ vững vị trí của mình như một phương tiện để con người không chỉ tiếp thu tri thức mà còn học hỏi những bài học quý báu về đạo đức và nhân văn. Với Bacon, sách không chỉ là một phương tiện giải trí mà là cầu nối giữa quá khứ và hiện tại, là nguồn sống cho tinh thần và trí thức.
Mặc dù ca ngợi sách, Bacon không bỏ qua một điểm quan trọng: việc đọc sách thiếu chọn lọc có thể dẫn đến những tác động tiêu cực đến tư duy và hành động của con người. Ông khẳng định rằng “Không phải tất cả sách đều đem lại lợi ích, nhiều khi nó chỉ là những thông tin vô bổ làm xao nhãng tâm trí con người”. Đọc sách mà không có mục đích rõ ràng, không có sự phân loại cẩn thận có thể khiến người đọc rơi vào trạng thái hỗn loạn về nhận thức, không biết phân biệt đâu là tri thức chân chính, đâu là thông tin vô giá trị. Bacon cho rằng, trong vô vàn sách vở, không phải tất cả đều mang lại giá trị thực sự. Thậm chí, ông còn ví việc đọc sách không có chọn lọc như việc ăn uống mà không biết chọn lọc thực phẩm, điều này có thể dẫn đến sự phát triển lệch lạc về tư duy và hành vi.
Bacon cũng cảnh báo rằng việc đọc sách quá nhiều mà không có sự kiểm soát có thể khiến con người trở nên hời hợt, thiếu chiều sâu trong suy nghĩ. Những cuốn sách không mang lại giá trị thực sự sẽ làm tổn hại đến khả năng phân tích và đánh giá vấn đề một cách sâu sắc. Vì vậy, việc đọc sách không chỉ đòi hỏi thời gian, mà còn phải có phương pháp và một trí tuệ sáng suốt để lựa chọn những tác phẩm có giá trị thực sự.
Bacon đã đề xuất một phương pháp đọc sách có chọn lọc và có mục đích rõ ràng để đạt hiệu quả cao nhất. Ông khuyên người đọc nên phân loại sách thành những nhóm sách có giá trị, không phải tất cả các cuốn sách đều có cùng mức độ quan trọng. Sách cần được chọn lọc một cách kỹ lưỡng, tập trung vào những tác phẩm có giá trị lâu dài và phù hợp với mục đích học hỏi của người đọc. Ngoài ra, việc đọc sách cũng cần phải đi đôi với sự suy ngẫm và áp dụng kiến thức vào thực tế. Việc đọc sách không nên chỉ là hành động tiếp nhận thụ động, mà phải kết hợp với việc phân tích, suy luận và tạo dựng các quan điểm cá nhân dựa trên những gì đã học được.
Một trong những điểm đáng chú ý trong bài viết của Bacon là sự nhấn mạnh vào vai trò của việc đọc sách trong việc hình thành nhân cách và đạo đức của con người. Đọc sách, đối với Bacon, không chỉ là sự tiếp nhận tri thức mà còn là quá trình rèn luyện bản thân, giúp con người trở nên thông thái, nhân hậu và có khả năng đưa ra những quyết định sáng suốt. Ông cho rằng, “Những người đọc sách không phải là những người chỉ biết tiếp thu kiến thức, mà là những người biết áp dụng nó một cách khôn ngoan và sáng suốt vào trong cuộc sống”.
Tác phẩm Bàn về đọc sách của Francis Bacon, qua những luận điểm sắc sảo về giá trị và tác dụng của sách, đã để lại những bài học quan trọng về việc đọc sách một cách có chọn lọc, có phương pháp. Bài luận này không chỉ có giá trị đối với thế hệ người đọc của Bacon mà còn là bài học quý giá cho con người hiện đại, khi mà sách vẫn là nguồn tri thức vô tận và việc lựa chọn đọc sách đúng cách ngày càng trở nên quan trọng hơn bao giờ hết. Bacon, với cái nhìn tinh tế và sâu sắc, đã chỉ ra rằng đọc sách là một quá trình không chỉ giúp phát triển trí tuệ mà còn là phương tiện giúp con người hoàn thiện bản thân và sống một cuộc sống có ý nghĩa hơn.
