Bài thơ Hỏi Trăng của Hồ Xuân Hương là một kiệt tác mang đậm nét đặc sắc của thơ ca cổ điển Việt Nam, nhưng lại không thiếu những yếu tố hiện đại trong cách nhìn nhận về cuộc sống, xã hội và con người. Thông qua việc sử dụng hình ảnh vầng trăng, một biểu tượng quen thuộc trong thi ca, Hồ Xuân Hương đã khéo léo lồng ghép vào đó những suy tư sâu sắc về thân phận người phụ nữ và những khát vọng tự do, công lý trong xã hội phong kiến.
Mở đầu bài thơ, tác giả không chỉ miêu tả trăng mà còn mượn trăng để đặt ra những câu hỏi mang tính triết lý sâu sắc: "Trăng có khi tròn, khi khuyết". Ở đây, trăng không còn là một hình ảnh lý tưởng, đẹp đẽ và bất biến mà trở thành biểu tượng của sự biến đổi, sự vô thường trong cuộc sống. Trăng tròn là hình ảnh của sự đầy đủ, của những khoảnh khắc viên mãn, nhưng khi khuyết lại gợi lên sự thiếu thốn, mất mát. Điều này giống như cuộc đời con người, luôn phải đối mặt với những thăng trầm, những khó khăn và bất công. Chính sự thay đổi của trăng nhắc nhở ta rằng không có gì trong cuộc sống là vĩnh hằng, và mọi điều đều có thể thay đổi, dù là những điều tưởng chừng bất biến nhất.
Nhưng sự thay đổi của trăng không phải là sự thất bại hay sự thiếu sót. Trái lại, đó là một phần của chu kỳ tự nhiên, phản ánh quy luật của cuộc sống: có lúc tròn đầy, có lúc khuyết thiếu, và sự khuyết thiếu ấy chính là tiền đề để sự trọn vẹn quay lại. Đối với con người, sự thiếu thốn, mất mát là điều không thể tránh khỏi, nhưng cũng chính từ đó mà con người học cách chấp nhận và vươn lên, để tìm lại sự đầy đủ và hạnh phúc.
Cuộc đối thoại giữa Hồ Xuân Hương và vầng trăng trong bài thơ còn là một phương tiện để tác giả phản ánh những bức xúc, những suy nghĩ về xã hội. Câu thơ "Trăng ơi, sao ngươi vẫn vẩn vơ?" là một câu hỏi thể hiện sự bức bối, sự thắc mắc của người thi sĩ về bản chất của trăng, nhưng cũng là sự đối thoại với chính cuộc đời mình, với những bất công mà tác giả đang phải đối diện. Trăng trong bài thơ không chỉ là một đối tượng thiên nhiên mà là một hình ảnh để Hồ Xuân Hương "hỏi" về cuộc sống, về những khát vọng tự do và công lý chưa thể đạt được trong xã hội phong kiến.
Câu thơ “Trăng chẳng hay, có phải chăng trăng đã quên!” là một đỉnh cao của sự phản kháng trong bài thơ. Ở đây, trăng không còn là hình ảnh thuần túy của thiên nhiên mà đã trở thành một biểu tượng cho sự thiếu sót, cho sự bất công mà con người phải chịu đựng. Hồ Xuân Hương như đang phê phán một xã hội, một thế giới mà trong đó khát vọng tự do, công lý của con người, đặc biệt là của người phụ nữ, luôn bị quên lãng. Đây là lời tố cáo mạnh mẽ đối với một xã hội phong kiến khắc nghiệt, nơi mà phụ nữ không có quyền tự quyết, không được sống đúng với bản thân mình. Câu hỏi về việc trăng "quên" không chỉ là sự thất vọng về trăng mà còn là sự phản ánh về một xã hội đầy rẫy những nghịch lý và bất công.
Đặc biệt, bài thơ không chỉ thể hiện sự phong phú trong hình ảnh và biểu tượng mà còn thể hiện một chiều sâu triết lý về đời sống và thân phận con người. Trăng, với tất cả vẻ đẹp huyền bí và hoàn hảo của nó, lại không thể trả lời được những câu hỏi đầy khắc khoải của con người. Trăng không thể lý giải được những khó khăn, những mất mát mà người phụ nữ trong xã hội phong kiến phải đối mặt. Vì thế, câu hỏi “Trăng chẳng hay, có phải chăng trăng đã quên!” là một sự thách thức, một sự đòi hỏi sự công nhận và sự bình đẳng cho những khát vọng và quyền lợi của con người.
Bài thơ không chỉ là một tác phẩm mang đậm dấu ấn của thi ca cổ điển mà còn là sự giao thoa giữa yếu tố cổ điển và hiện đại. Hồ Xuân Hương đã sử dụng hình ảnh trăng một cách khéo léo để tạo ra những lớp nghĩa sâu sắc, vừa phản ánh vẻ đẹp của thiên nhiên, vừa phản ánh những mâu thuẫn trong xã hội phong kiến. Trăng, trong bài thơ này, là một biểu tượng không chỉ của cái đẹp thuần khiết mà còn của sự thiếu thốn, của khát vọng tự do và công lý chưa thể đạt được.
Một trong những câu nói nổi bật trong bài thơ là "Trăng chẳng hay, có phải chăng trăng đã quên!", thể hiện sự khát khao thay đổi, sự bức xúc trước những bất công trong xã hội. Câu thơ này không chỉ là lời trách móc đối với trăng mà còn là sự kêu gọi về một xã hội công bằng hơn, nơi mà mỗi con người đều có thể tìm thấy sự công nhận và giá trị đích thực của mình.
Từ hình ảnh trăng – một biểu tượng bất hủ trong thơ ca cổ điển – Hồ Xuân Hương đã tạo ra một tác phẩm vừa mang tính chất triết lý, vừa thể hiện sự phản kháng mạnh mẽ đối với những bất công trong xã hội. Bài thơ thể hiện sự kết hợp hoàn hảo giữa yếu tố cổ điển và hiện đại, giữa cái đẹp thiên nhiên và cái đẹp của khát vọng tự do, công lý. Hồ Xuân Hương không chỉ hỏi trăng, mà cũng là một lời tự vấn về xã hội, về con người, về sự công bằng, và về một khát vọng thay đổi sâu sắc.
Bài thơ không chỉ đẹp về mặt hình thức, mà còn sâu sắc về nội dung tư tưởng, khiến người đọc phải suy ngẫm về những giá trị nhân văn, về sự hoàn thiện của con người trong cuộc sống này. Câu hỏi mà Hồ Xuân Hương đặt ra không chỉ là lời tự hỏi về trăng, mà là một lời kêu gọi về sự thay đổi, sự thức tỉnh của con người trong xã hội phong kiến, và trong cả xã hội hiện đại.
