Quan sát hình 11.1 cho biết rễ cây mọc hướng về phía nào? Vì sao?
Khi quan sát hình 11.1 trong sách giáo khoa Sinh học 11 Cánh Diều, chúng ta thấy rằng rễ cây mọc theo hướng của nguồn nước hoặc độ ẩm cao. Hiện tượng này được gọi là cảm ứng hướng. Cảm ứng hướng là sự thay đổi hướng mọc của các cơ quan sinh trưởng như rễ cây, lá, hoa, tùy thuộc vào một kích thích nào đó từ môi trường. Trong trường hợp này, rễ cây phản ứng với kích thích là độ ẩm, mọc về phía có độ ẩm cao hơn, vì mục đích của cây là tìm kiếm nước để duy trì sự sống và phát triển. Đây là một ví dụ điển hình của sự cảm ứng ở thực vật, thể hiện khả năng sinh vật có thể cảm nhận và phản ứng lại với những thay đổi trong môi trường sống của chúng.
Giải Câu hỏi 1 trang 75 SGK Sinh học 11 Cánh diều - CD
Quan sát hình 11.2, mô tả hiện tượng cảm ứng ở thực vật, động vật và con người.
Hình 11.2 trong sách giáo khoa Sinh học 11 Cánh Diều mô tả hiện tượng cảm ứng ở ba nhóm sinh vật: thực vật, động vật và con người. Cảm ứng là quá trình sinh vật cảm nhận và phản ứng lại với các kích thích từ môi trường bên ngoài.
Ở thực vật, một ví dụ điển hình là sự cảm ứng ánh sáng của cây. Khi cây cảm nhận được ánh sáng, các lá hoặc chồi cây sẽ mọc về phía có ánh sáng mạnh hơn. Hiện tượng này giúp cây tiếp nhận ánh sáng để thực hiện quá trình quang hợp. Một ví dụ khác là cảm ứng của rễ cây đối với độ ẩm trong đất. Rễ sẽ mọc về phía có độ ẩm cao hơn, từ đó giúp cây hút nước để nuôi dưỡng cơ thể.
Ở động vật, cảm ứng là sự phản ứng của các cơ thể động vật trước các yếu tố như ánh sáng, âm thanh, nhiệt độ và các yếu tố kích thích khác từ môi trường. Ví dụ, một con vật như con cuốn chiếu sẽ cuộn mình lại khi cảm nhận được sự xâm nhập của một vật thể lạ vào cơ thể. Một ví dụ khác là phản xạ của động vật đối với ánh sáng: khi một con chuột gặp ánh sáng mạnh, nó sẽ quay đầu và di chuyển ra xa.
Ở con người, cảm ứng thể hiện qua các giác quan, bao gồm thị giác, thính giác, xúc giác, vị giác và khứu giác. Khi chúng ta cảm nhận một tín hiệu, như ánh sáng từ một vật chiếu vào mắt, cơ thể sẽ phản ứng lại bằng cách điều chỉnh hành vi. Ví dụ, khi một vật thể di chuyển nhanh về phía chúng ta, chúng ta có thể cảm thấy sợ hãi và phản ứng bằng cách lùi lại hoặc tránh né.
Luyện tập 1 trang 75 SGK Sinh học 11 Cánh diều - CD
Lấy thêm ví dụ về cảm ứng ở thực vật và động vật.
Một ví dụ khác về cảm ứng ở thực vật là sự nở hoa của cây vào buổi sáng. Cây cảm nhận sự thay đổi của ánh sáng mặt trời và sẽ mở các cánh hoa để thu hút các loài thụ phấn như ong và bướm. Sự nở hoa này là một phản ứng có điều kiện của cây đối với sự thay đổi ánh sáng và giúp cây sinh sản.
Ở động vật, một ví dụ khác về cảm ứng là phản ứng của một con côn trùng như ruồi đối với ánh sáng. Ruồi sẽ bay đến nguồn ánh sáng vì nó bị thu hút bởi ánh sáng, điều này là một dạng cảm ứng hướng ánh sáng. Phản ứng của côn trùng đối với ánh sáng giúp chúng tìm kiếm thức ăn hoặc chỗ sinh sống.
Giải Câu hỏi 2 trang 76 SGK Sinh học 11 Cánh diều - CD
Quan sát hình 11.3, cho biết cây cà chua và con cuốn chiếu phản ứng với những thay đổi của môi trường như thế nào?
Hình 11.3 trong sách giáo khoa Sinh học 11 Cánh Diều mô tả sự phản ứng của cây cà chua và con cuốn chiếu với những thay đổi trong môi trường. Cả hai đều thể hiện những phản ứng cảm ứng đặc trưng.
Cây cà chua phản ứng với ánh sáng, khi ánh sáng thay đổi, cây sẽ thay đổi hướng phát triển của chồi và lá để tối ưu hóa khả năng quang hợp. Cây cà chua hướng các lá và chồi của mình về phía có ánh sáng mạnh hơn để đảm bảo rằng nó có thể thu nhận đủ năng lượng từ ánh sáng mặt trời.
Con cuốn chiếu phản ứng lại với những thay đổi trong môi trường bằng cách cuộn tròn cơ thể lại khi bị kích thích. Khi có một yếu tố nguy hiểm hoặc có sự thay đổi bất thường trong môi trường, con cuốn chiếu sẽ cuộn tròn lại để bảo vệ cơ thể khỏi các mối đe dọa. Đây là một phản ứng cảm ứng bảo vệ giúp sinh vật tránh khỏi sự tấn công của kẻ thù.
Luyện tập 2 trang 76 SGK Sinh học 11 Cánh diều - CD
Điều gì xảy ra khi ánh sáng từ một vật phản chiếu vào mắt người?
Khi ánh sáng từ một vật phản chiếu vào mắt người, ánh sáng sẽ đi qua giác mạc, thủy tinh thể và đi đến võng mạc, nơi có các tế bào nhạy cảm với ánh sáng gọi là tế bào hình que và tế bào hình nón. Các tế bào này sẽ chuyển đổi ánh sáng thành tín hiệu điện, tín hiệu này sẽ được truyền qua các dây thần kinh thị giác đến não bộ để xử lý và hình thành hình ảnh mà chúng ta nhìn thấy. Quá trình này diễn ra rất nhanh, giúp chúng ta nhận diện được các vật thể và phản ứng kịp thời với môi trường xung quanh.
Luyện tập 3 trang 77 SGK Sinh học 11 Cánh diều - CD
Nêu ví dụ minh họa về sự tự điều chỉnh của cơ thể sinh vật.
Sự tự điều chỉnh của cơ thể sinh vật là khả năng của cơ thể để duy trì sự ổn định nội môi mặc dù có sự thay đổi trong môi trường. Một ví dụ minh họa về sự tự điều chỉnh của cơ thể là việc điều hòa nhiệt độ trong cơ thể con người. Khi nhiệt độ môi trường thay đổi, cơ thể sẽ có các phản ứng tự điều chỉnh như đổ mồ hôi khi trời nóng hoặc run khi trời lạnh để duy trì nhiệt độ cơ thể ở mức ổn định khoảng 37°C. Đây là một cơ chế quan trọng giúp cơ thể hoạt động hiệu quả và tránh những tác động xấu từ sự thay đổi của môi trường.
Vận dụng trang 77 SGK Sinh học 11 Cánh diều - CD
Nêu một số ứng dụng hiểu biết về cảm ứng của sinh vật trong đời sống.
Hiểu biết về cảm ứng của sinh vật có thể ứng dụng trong nhiều lĩnh vực trong đời sống. Ví dụ, trong nông nghiệp, việc nghiên cứu cảm ứng của thực vật giúp các nhà khoa học phát triển các kỹ thuật canh tác như việc sử dụng ánh sáng nhân tạo để thúc đẩy quá trình quang hợp và tăng trưởng của cây trồng.
Trong y học, hiểu về cảm ứng của con người giúp các bác sĩ và nhà khoa học phát triển các phương pháp điều trị bệnh liên quan đến hệ thần kinh và giác quan. Chẳng hạn, nghiên cứu về phản xạ có điều kiện đã giúp phát triển các liệu pháp vật lý trị liệu cho bệnh nhân phục hồi sau chấn thương.
Trong công nghệ, cảm ứng của động vật và thực vật có thể ứng dụng trong việc thiết kế các robot tự động có khả năng phản ứng với môi trường giống như sinh vật thực. Những công nghệ này ngày càng được ứng dụng rộng rãi trong sản xuất và trong các lĩnh vực nghiên cứu khoa học.
