Bài 1: Sự khác biệt về trình độ phát triển kinh tế - xã hội của các nhóm nước
Mở đầu trang 5 SGK Địa lí 11 Kết nối tri thức - KNTT
Trên thế giới hiện nay có 200 quốc gia và vùng lãnh thổ được phân chia thành các nhóm nước khác nhau. Vậy chỉ tiêu nào dùng để phân chia các nhóm nước? Các nhóm nước khác nhau có sự khác biệt như thế nào về trình độ phát triển kinh tế - xã hội?
Trên thế giới hiện nay, việc phân chia các quốc gia và vùng lãnh thổ thành các nhóm nước được thực hiện chủ yếu dựa vào các chỉ tiêu kinh tế và xã hội. Các chỉ tiêu chủ yếu được sử dụng bao gồm: GNI/người, cơ cấu kinh tế và HDI (Chỉ số phát triển con người). Những chỉ tiêu này giúp phân biệt sự khác biệt trong trình độ phát triển kinh tế - xã hội của các quốc gia, từ đó xác định các nhóm nước phát triển và các nhóm nước đang phát triển.
GNI/người (Tổng thu nhập quốc dân trên đầu người): Đây là chỉ tiêu dùng để đánh giá tổng thu nhập mà một quốc gia tạo ra trong một năm, chia cho số dân. Chỉ tiêu này phản ánh mức sống của người dân trong mỗi quốc gia. Những quốc gia có GNI/người cao thường là các quốc gia phát triển, còn các quốc gia có GNI/người thấp hoặc trung bình thường thuộc nhóm nước đang phát triển.
Cơ cấu kinh tế: Cơ cấu kinh tế cho thấy sự phân bổ lao động và sản xuất trong các ngành của nền kinh tế. Các nước phát triển thường có cơ cấu kinh tế dịch vụ chiếm ưu thế, trong khi các nước đang phát triển có tỷ lệ lao động lớn trong ngành nông nghiệp và công nghiệp.
HDI (Chỉ số phát triển con người): Đây là một chỉ số tổng hợp dùng để đánh giá mức độ phát triển xã hội của các quốc gia, bao gồm các yếu tố như tuổi thọ trung bình, trình độ học vấn và mức sống. Chỉ số HDI giúp phản ánh không chỉ sự phát triển kinh tế mà còn sự tiến bộ trong các lĩnh vực xã hội của quốc gia. Những quốc gia có HDI cao thường là những quốc gia phát triển, trong khi những quốc gia có HDI thấp thường là những quốc gia đang phát triển hoặc kém phát triển.
Sự khác biệt về trình độ phát triển kinh tế - xã hội của các nhóm nước:
Các nhóm nước trên thế giới có sự khác biệt rõ rệt về trình độ phát triển kinh tế - xã hội. Các quốc gia phát triển như Đức, Hoa Kỳ, Nhật Bản có GNI/người cao, cơ cấu kinh tế chủ yếu dựa vào các ngành dịch vụ, và HDI cao. Ngược lại, các quốc gia đang phát triển như Bra-xin, Cộng hòa Nam Phi, Việt Nam có GNI/người thấp hơn, cơ cấu kinh tế còn phụ thuộc vào nông nghiệp và công nghiệp, và HDI ở mức trung bình hoặc thấp hơn so với các quốc gia phát triển.
Giải Câu hỏi trang 6 SGK Địa lí 11 Kết nối tri thức - KNTT
Dựa vào nội dung mục I, hãy phân biệt các nước phát triển (Đức, Hoa Kỳ, Nhật Bản) và các nước đang phát triển (Bra-xin, Cộng hòa Nam Phi, Việt Nam) về các chỉ tiêu GNI/người, cơ cấu kinh tế và HDI.
GNI/người:
Các nước phát triển (Đức, Hoa Kỳ, Nhật Bản): Những quốc gia này có GNI/người rất cao. Ví dụ, Hoa Kỳ có GNI/người vượt qua 60.000 USD, Nhật Bản và Đức cũng có GNI/người trên 40.000 USD. Sự cao có này cho thấy mức sống cao và nền kinh tế phát triển mạnh mẽ.
Các nước đang phát triển (Bra-xin, Cộng hòa Nam Phi, Việt Nam): GNI/người của các nước này thấp hơn nhiều so với các nước phát triển. Bra-xin và Cộng hòa Nam Phi có GNI/người từ 10.000 USD đến 15.000 USD, trong khi Việt Nam có GNI/người khoảng 3.000 USD, phản ánh mức sống thấp và nền kinh tế chưa phát triển mạnh.
Cơ cấu kinh tế:
Các nước phát triển: Các quốc gia này chủ yếu có nền kinh tế dịch vụ, với phần lớn lao động và sản xuất tập trung vào các ngành tài chính, dịch vụ, công nghệ cao và sản xuất hàng tiêu dùng. Ví dụ, Hoa Kỳ, Nhật Bản, và Đức có nền công nghiệp và dịch vụ phát triển mạnh mẽ, trong khi nông nghiệp đóng góp rất ít vào GDP.
Các nước đang phát triển: Các quốc gia này vẫn có một phần lớn lao động làm việc trong ngành nông nghiệp và công nghiệp. Bra-xin, Cộng hòa Nam Phi, và Việt Nam có nền kinh tế vẫn phụ thuộc vào nông nghiệp, khai thác tài nguyên thiên nhiên và sản xuất công nghiệp. Nền công nghiệp và dịch vụ ở các quốc gia này chưa phát triển mạnh bằng các quốc gia phát triển.
HDI (Chỉ số phát triển con người):
Các nước phát triển: Những quốc gia này có HDI rất cao, trên 0,9. Chỉ số HDI cao này phản ánh chất lượng cuộc sống cao, hệ thống giáo dục và y tế phát triển, tuổi thọ cao và môi trường sống tốt. Đức, Hoa Kỳ và Nhật Bản đều có HDI cao, cho thấy mức sống cao và xã hội phát triển tốt.
Các nước đang phát triển: Các quốc gia này có HDI thấp hơn, dao động từ 0,6 đến 0,8. HDI thấp cho thấy rằng chất lượng sống và các dịch vụ xã hội ở những quốc gia này còn nhiều thiếu sót. Trong khi Bra-xin và Cộng hòa Nam Phi có HDI ở mức trung bình, Việt Nam có HDI thấp hơn, phản ánh chất lượng sống và giáo dục y tế chưa đạt tiêu chuẩn cao như các quốc gia phát triển.
Giải Câu hỏi trang 8 SGK Địa lí 11 Kết nối tri thức - KNTT
Dựa vào nội dung mục II, hãy trình bày sự khác biệt về kinh tế và xã hội giữa nhóm nước phát triển và nhóm nước đang phát triển.
Sự khác biệt về kinh tế và xã hội giữa nhóm nước phát triển và nhóm nước đang phát triển rất rõ rệt và có ảnh hưởng sâu rộng đến các lĩnh vực khác nhau trong cuộc sống con người. Cụ thể:
Sự khác biệt về kinh tế:
Các nước phát triển: Các quốc gia phát triển có nền kinh tế mạnh mẽ, chủ yếu dựa vào các ngành công nghiệp chế biến, dịch vụ và công nghệ cao. Các quốc gia này có mức thu nhập cao, tỷ lệ thất nghiệp thấp và phần lớn dân cư tham gia vào các hoạt động dịch vụ, tài chính và công nghiệp.
Các nước đang phát triển: Các quốc gia đang phát triển có nền kinh tế chủ yếu dựa vào nông nghiệp và khai thác tài nguyên thiên nhiên. Mức thu nhập thấp hơn nhiều so với các quốc gia phát triển, và tỷ lệ thất nghiệp thường cao hơn. Các ngành dịch vụ và công nghiệp trong những quốc gia này vẫn chưa phát triển mạnh mẽ, dẫn đến sự phân hóa giàu nghèo và sự thiếu thốn trong cơ sở hạ tầng.
Sự khác biệt về xã hội:
Các nước phát triển: Các quốc gia phát triển có hệ thống giáo dục, y tế, và các dịch vụ công cộng phát triển tốt. Mọi người đều có cơ hội tiếp cận với dịch vụ y tế chất lượng cao, giáo dục tiên tiến, và các dịch vụ xã hội khác. Các quốc gia này cũng có tuổi thọ trung bình cao và chất lượng sống tốt hơn.
Các nước đang phát triển: Mặc dù các quốc gia đang phát triển cũng đang có những cải thiện về giáo dục và y tế, nhưng hệ thống giáo dục và y tế ở các quốc gia này vẫn còn nhiều thiếu sót, không phải ai cũng có thể tiếp cận được dịch vụ chất lượng cao. Sự phân hóa xã hội giữa các khu vực thành thị và nông thôn cũng là một vấn đề lớn, với sự thiếu hụt các dịch vụ cơ bản tại các vùng nông thôn và các khu vực khó khăn.
Luyện tập trang 8 SGK Địa lí 11 Kết nối tri thức - KNTT
Dựa vào hình 1.1, hãy xác định chỉ tiêu GNI/người cơ cấu GDP và HDI của ít nhất 2 nước phát triển và đang phát triển?
Nước phát triển:
Hoa Kỳ:
GNI/người: Hơn 60.000 USD.
Cơ cấu GDP: Dịch vụ chiếm phần lớn GDP (khoảng 80%), công nghiệp chiếm khoảng 19%, và nông nghiệp chỉ chiếm khoảng 1%.
HDI: Hơn 0,9, phản ánh chất lượng sống cao, hệ thống giáo dục và y tế tốt.
Nước đang phát triển:
Việt Nam:
GNI/người: Khoảng 3.000 USD.
Cơ cấu GDP: Nông nghiệp chiếm khoảng 15%, công nghiệp chiếm khoảng 35%, và dịch vụ chiếm khoảng 50%.
HDI: Khoảng 0,7, cho thấy chất lượng sống và các dịch vụ xã hội chưa đạt được mức cao như các quốc gia phát triển.
Vận dụng trang 8 SGK Địa lí 11 Kết nối tri thức - KNTT
Sưu tầm một thông tin kinh tế xã hội về một nước đang phát triển hoặc phát triển mà bản thân em quan tâm?
Ví dụ về Việt Nam:
Kinh tế: Việt Nam có tốc độ tăng trưởng GDP khá cao trong những năm gần đây, đạt khoảng 6-7% mỗi năm. Nền kinh tế chủ yếu dựa vào nông nghiệp, công nghiệp chế biến và dịch vụ. Tuy nhiên, Việt Nam vẫn đối mặt với các thách thức về sự phân hóa giàu nghèo và thiếu hụt cơ sở hạ tầng ở vùng nông thôn.
Xã hội: Việt Nam có một hệ thống giáo dục khá phát triển, với tỷ lệ biết chữ cao. Tuy nhiên, chất lượng giáo dục và y tế vẫn còn nhiều bất cập, đặc biệt là tại các vùng nông thôn và miền núi. Mặc dù có sự cải thiện về mức sống, nhưng vẫn còn khoảng cách lớn giữa thành thị và nông thôn.
