Giải BT SGK môn Địa lý 10 Kết nối tri thức Bài 28: Vai trò, đặc điểm, cơ cấu ngành công nghiệp, các nhân tố ảnh hưởng tới sự phát triển và phân bố công nghiệp
Bài 28: Vai trò, đặc điểm, cơ cấu ngành công nghiệp, các nhân tố ảnh hưởng tới sự phát triển và phân bố công nghiệp
Mở đầu trang 79 SGK Địa lí 10 Kết nối tri thức - KNTT
Vậy công nghiệp có vai trò như thế nào đối với nền kinh tế? Công nghiệp có những đặc điểm gì nổi bật? Sự phát triển và phân bố công nghiệp chịu ảnh hưởng của những nhân tố nào?
Công nghiệp là một trong những ngành quan trọng nhất trong nền kinh tế của một quốc gia. Công nghiệp không chỉ tạo ra sản phẩm phục vụ cho đời sống con người mà còn đóng vai trò trong việc phát triển nền kinh tế, tạo ra việc làm, thúc đẩy chuyển dịch cơ cấu nền kinh tế, cải thiện thu nhập và nâng cao chất lượng cuộc sống. Công nghiệp còn có tác động lớn đến các ngành khác trong nền kinh tế, đặc biệt là trong việc cung cấp nguyên liệu cho các ngành công nghiệp chế biến, cũng như thúc đẩy các lĩnh vực nghiên cứu và phát triển (R&D). Một đặc điểm nổi bật của ngành công nghiệp là tính tập trung và chuyên môn hóa cao, giúp tăng năng suất và hiệu quả kinh tế.
Sự phát triển và phân bố công nghiệp chịu ảnh hưởng của nhiều nhân tố, trong đó có các yếu tố tự nhiên như tài nguyên thiên nhiên, điều kiện khí hậu, đất đai, nguồn nước, cũng như các yếu tố kinh tế - xã hội như thị trường tiêu thụ, lao động, vốn đầu tư và chính sách của nhà nước. Các yếu tố này có thể thúc đẩy hoặc cản trở sự phát triển công nghiệp tại một khu vực.
Câu hỏi mục 1a trang 79 SGK Địa lí 10 Kết nối tri thức - KNTT
Dựa vào thông tin trong mục a, hãy trình bày vai trò của ngành công nghiệp.
Ngành công nghiệp đóng vai trò hết sức quan trọng trong nền kinh tế của các quốc gia hiện đại. Vai trò của ngành công nghiệp có thể được phân tích từ nhiều khía cạnh khác nhau:
Tạo ra sản phẩm và hàng hóa cho xã hội: Ngành công nghiệp sản xuất ra những sản phẩm phục vụ nhu cầu tiêu dùng và sản xuất. Các ngành công nghiệp chế biến cung cấp thực phẩm, đồ uống, dệt may, giày dép, xe cộ, máy móc, điện tử và rất nhiều sản phẩm thiết yếu khác. Công nghiệp cũng cung cấp nguyên liệu cho các ngành sản xuất khác như công nghiệp chế biến gỗ, chế biến thực phẩm, hoặc các vật liệu xây dựng.
Thúc đẩy phát triển kinh tế: Ngành công nghiệp đóng góp lớn vào GDP của các quốc gia. Trong các nền kinh tế phát triển, tỷ trọng của công nghiệp trong GDP chiếm một phần lớn, đặc biệt là công nghiệp chế biến và công nghiệp điện tử, ô tô. Ngoài ra, công nghiệp còn giúp thúc đẩy các ngành dịch vụ như vận tải, bảo hiểm, tài chính, và dịch vụ bán lẻ.
Tạo ra việc làm: Ngành công nghiệp tạo ra hàng triệu việc làm, từ các công nhân lao động trong các nhà máy đến các chuyên gia kỹ thuật và quản lý trong các lĩnh vực sản xuất, thiết kế và phát triển sản phẩm. Công nghiệp đóng góp vào việc giải quyết vấn đề thất nghiệp, đặc biệt là ở các quốc gia đang phát triển.
Thúc đẩy đổi mới sáng tạo và công nghệ: Ngành công nghiệp đóng vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy nghiên cứu và phát triển (R&D). Các công ty trong ngành công nghiệp liên tục nghiên cứu và phát triển công nghệ mới để cải tiến quy trình sản xuất, nâng cao chất lượng sản phẩm và tối ưu hóa chi phí. Công nghiệp chế biến và công nghiệp điện tử là các ngành điển hình trong việc thúc đẩy đổi mới sáng tạo.
Góp phần vào xuất khẩu và thu ngoại tệ: Các sản phẩm công nghiệp, đặc biệt là các sản phẩm chế biến, có vai trò quan trọng trong việc xuất khẩu và tạo ra nguồn thu ngoại tệ cho quốc gia. Ví dụ, các quốc gia như Trung Quốc, Hàn Quốc, Nhật Bản có ngành công nghiệp mạnh mẽ, đặc biệt trong sản xuất điện tử, ô tô, và máy móc, xuất khẩu sản phẩm công nghiệp đi khắp thế giới.
Cải thiện cơ sở hạ tầng và nâng cao chất lượng cuộc sống: Sự phát triển của ngành công nghiệp giúp cải thiện cơ sở hạ tầng, từ giao thông, điện lực đến hệ thống viễn thông. Ngoài ra, ngành công nghiệp cũng có tác động đến chất lượng cuộc sống, thông qua việc tạo ra các sản phẩm tiêu dùng tiện ích, từ thực phẩm, thiết bị gia dụng đến các phương tiện giao thông.
Câu hỏi mục 1b trang 79 SGK Địa lí 10 Kết nối tri thức - KNTT
Dựa vào thông tin trong mục b, hãy nêu đặc điểm của ngành công nghiệp.
Ngành công nghiệp có những đặc điểm nổi bật sau đây:
Tính tập trung cao: Ngành công nghiệp thường có tính tập trung cao trong sản xuất, với các nhà máy, xí nghiệp được xây dựng ở các khu vực có lợi thế về tài nguyên, giao thông, và thị trường tiêu thụ. Các ngành công nghiệp như công nghiệp chế biến thực phẩm, dệt may, sản xuất điện tử thường có các khu vực sản xuất tập trung ở một số quốc gia hoặc khu vực.
Tính chuyên môn hóa: Ngành công nghiệp có sự chuyên môn hóa cao, với mỗi ngành sản xuất các sản phẩm đặc thù. Các nhà máy, xí nghiệp, và công ty sản xuất thường chuyên sâu vào một loại sản phẩm hoặc dịch vụ, giúp nâng cao năng suất và chất lượng sản phẩm. Ví dụ, trong ngành công nghiệp điện tử, một công ty có thể chỉ chuyên sản xuất điện thoại di động, trong khi công ty khác chuyên sản xuất vi mạch.
Tính ứng dụng công nghệ cao: Ngành công nghiệp, đặc biệt là các ngành như công nghiệp chế biến, công nghiệp điện tử, công nghiệp ô tô, sử dụng nhiều công nghệ cao trong quy trình sản xuất. Các công nghệ tiên tiến giúp nâng cao năng suất lao động, giảm thiểu chi phí, và tối ưu hóa quy trình sản xuất. Công nghiệp điện tử và sản xuất máy móc là những ngành sử dụng công nghệ tiên tiến, với các hệ thống tự động hóa, robot, và trí tuệ nhân tạo (AI).
Tính phát triển bền vững: Trong bối cảnh hiện đại, ngành công nghiệp cũng phải đối mặt với thách thức bảo vệ môi trường và phát triển bền vững. Các quy trình sản xuất hiện đại ngày càng chú trọng đến việc giảm thiểu tác động tiêu cực lên môi trường, sử dụng năng lượng tái tạo, và tái chế các vật liệu. Công nghiệp ô tô và công nghiệp chế biến thực phẩm là những ngành đã bắt đầu triển khai các phương thức sản xuất thân thiện với môi trường.
Tính liên kết với các ngành khác: Ngành công nghiệp có sự liên kết chặt chẽ với các ngành khác trong nền kinh tế, như ngành nông nghiệp, dịch vụ, và thương mại. Các nguyên liệu nông sản như gạo, ngô, dầu thực vật được sử dụng trong công nghiệp chế biến thực phẩm. Công nghiệp ô tô, công nghiệp điện tử, và công nghiệp chế biến thực phẩm đều có mối quan hệ mật thiết với nhau, giúp thúc đẩy sự phát triển chung của nền kinh tế.
Câu hỏi mục 1c trang 80 SGK Địa lí 10 Kết nối tri thức - KNTT
1. Dựa vào thông tin trong mục c, hãy trình bày cơ cấu ngành công nghiệp.
Cơ cấu ngành công nghiệp bao gồm hai nhóm chính: công nghiệp khai thác và công nghiệp chế biến. Cơ cấu này được phân chia dựa trên các hoạt động chính của mỗi ngành trong việc khai thác tài nguyên thiên nhiên và sản xuất hàng hóa từ các nguyên liệu cơ bản.
Công nghiệp khai thác: Đây là ngành sản xuất liên quan đến việc khai thác tài nguyên thiên nhiên từ lòng đất, biển, hoặc bề mặt đất. Các ngành công nghiệp khai thác bao gồm khai thác than, khai thác dầu khí, khai thác khoáng sản, và khai thác gỗ. Công nghiệp khai thác cung cấp nguyên liệu cho các ngành công nghiệp chế biến và tạo ra nguồn thu lớn cho quốc gia.
Công nghiệp chế biến: Công nghiệp chế biến bao gồm các ngành sản xuất sử dụng nguyên liệu thô để chế biến thành các sản phẩm hoàn chỉnh hoặc bán thành phẩm. Công nghiệp chế biến bao gồm công nghiệp chế biến thực phẩm, sản xuất đồ uống, sản xuất giày dép, dệt may, chế tạo máy móc, sản xuất ô tô, điện tử và nhiều ngành khác. Công nghiệp chế biến đóng vai trò quan trọng trong việc gia tăng giá trị sản phẩm và xuất khẩu.
2. Hãy sắp xếp các ngành công nghiệp dưới đây vào hai nhóm (công nghiệp khai thác và công nghiệp chế biến), sao cho phù hợp: công nghiệp điện lực, công nghiệp khai thác than, công nghiệp thực phẩm, công nghiệp sản xuất hàng tiêu dùng, công nghiệp khai thác dầu khí, công nghiệp điện tử - tin học.
Công nghiệp khai thác:
Công nghiệp khai thác than
Công nghiệp khai thác dầu khí
Công nghiệp chế biến:
Công nghiệp điện lực
Công nghiệp thực phẩm
Công nghiệp sản xuất hàng tiêu dùng
Công nghiệp điện tử - tin học
Câu hỏi mục 2 trang 80 SGK Địa lí 10 Kết nối tri thức - KNTT
Dựa vào thông tin trong mục 2, hãy phân tích vai trò của các nhân tố ảnh hưởng tới sự phát triển và phân bố công nghiệp.
Sự phát triển và phân bố công nghiệp chịu ảnh hưởng của nhiều nhân tố, bao gồm:
Tài nguyên thiên nhiên: Các ngành công nghiệp khai thác như khai thác than, dầu khí, khoáng sản phụ thuộc vào sự phân bố tài nguyên thiên nhiên trong lòng đất. Những khu vực có tài nguyên thiên nhiên phong phú sẽ thu hút các ngành công nghiệp khai thác. Ví dụ, các khu vực như Trung Đông có nhiều mỏ dầu khí, trong khi các quốc gia như Australia, Canada có nhiều khoáng sản, thúc đẩy sự phát triển công nghiệp khai thác.
Vị trí địa lý: Vị trí của một khu vực có thể ảnh hưởng đến khả năng phát triển công nghiệp, đặc biệt là các khu vực gần các nguồn tài nguyên hoặc các trung tâm tiêu thụ sản phẩm. Các quốc gia ven biển có lợi thế về giao thông vận tải và xuất khẩu, giúp phát triển công nghiệp chế biến và xuất khẩu hàng hóa.
Lao động: Công nghiệp phát triển mạnh mẽ tại các khu vực có nguồn lao động dồi dào và có tay nghề cao. Ví dụ, các khu công nghiệp ở Trung Quốc, Ấn Độ phát triển nhờ vào lao động rẻ và dồi dào. Công nghiệp điện tử, dệt may là những ngành sử dụng nhiều lao động trong sản xuất.
Cơ sở hạ tầng và công nghệ: Các cơ sở hạ tầng như giao thông, hệ thống điện, nước, và công nghệ đóng vai trò quan trọng trong việc phát triển công nghiệp. Các khu vực có cơ sở hạ tầng hiện đại và công nghệ tiên tiến sẽ thu hút các ngành công nghiệp chế biến, chế tạo.
Chính sách nhà nước: Chính sách của nhà nước, bao gồm các biện pháp hỗ trợ công nghiệp như thuế, ưu đãi đầu tư, chính sách bảo vệ môi trường, và các hỗ trợ về đào tạo lao động, sẽ ảnh hưởng trực tiếp đến sự phát triển và phân bố công nghiệp. Các chính sách phát triển công nghiệp và thu hút đầu tư nước ngoài có thể giúp một khu vực phát triển mạnh mẽ trong công nghiệp chế biến, chế tạo.
Luyện tập trang 80 SGK Địa lí 10 Kết nối tri thức - KNTT
Hãy thể hiện các nhân tố ảnh hưởng tới sự phát triển và phân bố công nghiệp bằng một sơ đồ. Nêu ví dụ cụ thể về ảnh hưởng của một nhân tố đến sự phát triển và phân bố công nghiệp.
Dưới đây là sơ đồ các nhân tố ảnh hưởng đến sự phát triển và phân bố công nghiệp. Các yếu tố như tài nguyên thiên nhiên, vị trí địa lý, lao động, cơ sở hạ tầng và chính sách nhà nước đều có ảnh hưởng trực tiếp đến sự phát triển của ngành công nghiệp, từ đó quyết định đến sự phân bố của các ngành công nghiệp trên toàn cầu.
Ví dụ cụ thể về ảnh hưởng của một nhân tố đến sự phát triển và phân bố công nghiệp:
Tài nguyên thiên nhiên: Một ví dụ cụ thể về ảnh hưởng của tài nguyên thiên nhiên đối với sự phát triển và phân bố công nghiệp là ngành công nghiệp khai thác dầu khí tại khu vực Trung Đông. Trung Đông là khu vực có trữ lượng dầu khí rất lớn, điều này đã thúc đẩy sự phát triển mạnh mẽ của ngành công nghiệp khai thác dầu khí tại đây. Các quốc gia như Saudi Arabia, Iran, và Kuwait phát triển ngành công nghiệp khai thác dầu khí và trở thành những nhà xuất khẩu dầu lớn nhất thế giới. Nhờ vào tài nguyên thiên nhiên này, các quốc gia này có thể phát triển mạnh mẽ ngành công nghiệp chế biến, hóa dầu và các ngành công nghiệp liên quan, đồng thời tăng trưởng mạnh về thu nhập quốc gia và ảnh hưởng kinh tế toàn cầu.
Vận dụng trang 80 SGK Địa lí 10 Kết nối tri thức - KNTT
Hãy tìm hiểu về một cơ sở công nghiệp ở địa phương (vị trí của cơ sở, chủ đầu tư, sản phẩm, thị trường tiêu thụ sản phẩm,...) và ý nghĩa của cơ sở đó với kinh tế - xã hội địa phương.
Ví dụ, Cơ sở công nghiệp sản xuất giày dép ở Việt Nam (ví dụ: công ty PouYuen):
Vị trí: Cơ sở này tọa lạc tại TP. Hồ Chí Minh, nơi có lợi thế về cảng biển và cơ sở hạ tầng giao thông.
Chủ đầu tư: Công ty PouYuen là chủ đầu tư với vốn đầu tư nước ngoài.
Sản phẩm: Sản xuất giày dép xuất khẩu chủ yếu, phục vụ các thương hiệu lớn như Nike, Adidas, Reebok.
Thị trường tiêu thụ: Sản phẩm được xuất khẩu đi các quốc gia như Mỹ, châu Âu, Nhật Bản, Hàn Quốc.
Ý nghĩa với kinh tế - xã hội địa phương: Cơ sở này đóng góp vào nền kinh tế địa phương qua việc tạo ra hàng nghìn việc làm cho lao động, đặc biệt là lao động nữ, và thúc đẩy sự phát triển của ngành công nghiệp xuất khẩu tại Việt Nam.
