Câu hỏi mục 1 trang 53 SGK Địa lí 10 Kết nối tri thức - KNTT
Trình bày khái niệm, biểu hiện, ý nghĩa thực tiễn của quy luật địa đới.
Khái niệm quy luật địa đới:
Quy luật địa đới là quy luật quy định sự phân hóa các đặc điểm khí hậu, cảnh quan, sinh vật và điều kiện sống của con người theo vĩ độ địa lý. Quy luật này thể hiện rõ ràng qua sự thay đổi nhiệt độ và các yếu tố khí hậu theo vĩ độ, từ vùng cực đến vùng xích đạo. Các đặc điểm khí hậu, cảnh quan và sinh vật ở các vĩ độ khác nhau có sự phân hóa rõ rệt, được xác định chủ yếu bởi lượng bức xạ mặt trời mà từng khu vực nhận được. Quy luật địa đới này là kết quả của sự tương tác giữa các yếu tố vĩ độ và vị trí của Trái Đất đối với ánh sáng mặt trời.
Biểu hiện của quy luật địa đới:
Quy luật địa đới được thể hiện rõ qua sự phân bố khí hậu trên bề mặt Trái Đất. Sự phân chia này không chỉ dựa trên vĩ độ mà còn chịu tác động của các yếu tố khác như độ cao, độ dốc địa hình, và sự hiện diện của các đại dương. Dưới đây là một số biểu hiện rõ rệt của quy luật địa đới:
Khí hậu nhiệt đới ở vùng xích đạo:
Vùng xích đạo nhận được ánh sáng mặt trời trực tiếp quanh năm, khiến cho nhiệt độ trung bình ở đây rất cao và ổn định. Đây là khu vực có khí hậu nóng quanh năm, với mùa mưa kéo dài, tạo điều kiện cho sự phát triển của các rừng nhiệt đới xanh quanh năm.
Khí hậu ôn đới ở vĩ độ trung bình:
Ở các vĩ độ trung bình, khí hậu biến đổi rõ rệt theo mùa. Mùa hè nóng và mùa đông lạnh, có sự phân chia mùa rõ rệt. Tại đây, cảnh quan rừng lá rộng và rừng lá kim phổ biến, đồng thời có sự xuất hiện của các vùng đồng cỏ.
Khí hậu cực và cận cực:
Ở các vùng cực, do nhận được ít ánh sáng mặt trời, nhiệt độ thấp, tạo thành khí hậu lạnh quanh năm. Cảnh quan chủ yếu là băng giá và các loài động vật thích nghi với điều kiện lạnh giá, như hải cẩu, gấu Bắc Cực.
Ý nghĩa thực tiễn của quy luật địa đới:
Quy luật địa đới có ý nghĩa lớn trong việc giải thích các hiện tượng tự nhiên, khí hậu và sinh vật. Quy luật này không chỉ giúp chúng ta hiểu rõ sự phân bố của các khu vực sinh thái, mà còn có tầm quan trọng trong việc phát triển nông nghiệp và các ngành công nghiệp. Sự hiểu biết về quy luật địa đới giúp con người lựa chọn địa điểm thích hợp để sinh sống, phát triển sản xuất nông nghiệp, du lịch, và khai thác tài nguyên thiên nhiên. Đặc biệt, việc áp dụng quy luật địa đới giúp xây dựng các chiến lược phát triển bền vững, bảo vệ môi trường và ứng phó với biến đổi khí hậu.
Câu hỏi mục 2 trang 54 SGK Địa lí 10 Kết nối tri thức - KNTT
Trình bày khái niệm, biểu hiện và ý nghĩa thực tiễn của quy luật phi địa đới.
Khái niệm quy luật phi địa đới:
Quy luật phi địa đới là quy luật thể hiện sự phân hóa của các yếu tố khí hậu và cảnh quan không chỉ dựa vào vĩ độ mà còn chịu sự tác động mạnh mẽ của các yếu tố khác như độ cao, hướng gió, vị trí của đại dương và các yếu tố địa lý địa phương. Quy luật này giải thích tại sao một số khu vực có khí hậu và cảnh quan khác biệt so với những khu vực cùng vĩ độ. Các yếu tố như độ cao, sự hiện diện của biển hoặc các dãy núi lớn, gió mùa, và các dòng hải lưu có thể ảnh hưởng mạnh mẽ đến các đặc điểm tự nhiên của khu vực đó.
Biểu hiện của quy luật phi địa đới:
Quy luật phi địa đới thể hiện rõ qua một số hiện tượng tự nhiên, trong đó các yếu tố như địa hình và sự hiện diện của đại dương đóng vai trò quan trọng:
Ảnh hưởng của độ cao:
Ở các vùng núi cao, dù nằm trong khu vực nhiệt đới, khí hậu vẫn có thể lạnh, với cảnh quan bao phủ bởi tuyết và băng. Ví dụ, ở dãy Himalaya, dù nằm trong khu vực nhiệt đới, nhưng do độ cao lớn, khí hậu ở đây rất lạnh và có tuyết phủ quanh năm.
Ảnh hưởng của đại dương và gió:
Những khu vực ven biển có khí hậu ôn hòa hơn so với các khu vực nội địa, do đại dương có khả năng điều hòa nhiệt độ. Ví dụ, các khu vực ven biển của Tây Âu, như Anh và Pháp, có khí hậu ấm áp hơn so với các khu vực cùng vĩ độ ở nội địa châu Á. Gió mùa cũng là một yếu tố quan trọng tạo ra sự khác biệt lớn trong khí hậu và mùa vụ, như ở các nước Nam Á.
Ảnh hưởng của các dãy núi:
Các dãy núi có thể tạo ra sự phân hóa khí hậu mạnh mẽ giữa hai phía của núi. Phía đón gió của dãy núi có thể có lượng mưa lớn và khí hậu ẩm ướt, trong khi phía kia lại là vùng khô hạn, với khí hậu sa mạc. Một ví dụ điển hình là dãy Andes ở Nam Mỹ.
Ý nghĩa thực tiễn của quy luật phi địa đới:
Quy luật phi địa đới giúp giải thích các đặc điểm khí hậu và cảnh quan mà quy luật địa đới không thể giải thích hết được. Việc hiểu rõ quy luật này rất quan trọng trong việc xác định các vùng sinh thái, phát triển nông nghiệp và xây dựng các chiến lược bảo vệ môi trường. Nó cũng có ảnh hưởng lớn trong việc nghiên cứu sự phân bố dân cư và các ngành công nghiệp, đặc biệt là các ngành như du lịch, nông nghiệp và năng lượng tái tạo. Quy luật phi địa đới cũng giúp con người hiểu rõ hơn về sự biến đổi khí hậu, đặc biệt là trong bối cảnh biến đổi khí hậu toàn cầu hiện nay.
Luyện tập trang 54 SGK Địa lí 10 Kết nối tri thức - KNTT
Nêu sự khác nhau về biểu hiện của quy luật địa đới và quy luật phi địa đới.
Quy luật địa đới và quy luật phi địa đới đều giải thích sự phân hóa về khí hậu và cảnh quan, nhưng chúng khác nhau về các yếu tố tác động. Quy luật địa đới chủ yếu dựa vào vĩ độ để giải thích sự phân hóa khí hậu và cảnh quan, trong khi quy luật phi địa đới dựa vào các yếu tố khác như độ cao, sự hiện diện của đại dương, và các dãy núi. Sự phân bố các khu vực khí hậu theo vĩ độ rất rõ ràng trong quy luật địa đới, ví dụ như vùng xích đạo có khí hậu nóng quanh năm, còn các vùng cực lại có khí hậu lạnh. Ngược lại, quy luật phi địa đới giải thích tại sao những khu vực nằm gần nhau, thậm chí có cùng vĩ độ, nhưng lại có khí hậu và cảnh quan khác biệt, do sự tác động của các yếu tố như đại dương, gió và địa hình.
Vận dụng trang 54 SGK Địa lí 10 Kết nối tri thức - KNTT
Hãy tìm hiểu thông tin để giải thích vì sao miền Bắc nước ta nằm trong vùng nhiệt đới nhưng lại có một mùa đông lạnh?
Miền Bắc nước ta nằm trong vùng nhiệt đới, nhưng khí hậu nơi đây lại có mùa đông lạnh. Nguyên nhân chính là do sự ảnh hưởng của quy luật phi địa đới. Mặc dù miền Bắc nằm trong vùng nhiệt đới, nhưng đặc điểm địa lý và khí hậu ở đây chịu tác động mạnh mẽ của gió mùa Đông Bắc từ Trung Quốc. Gió mùa này mang theo không khí lạnh từ các vùng lục địa, khiến cho nhiệt độ giảm mạnh trong mùa đông. Thêm vào đó, miền Bắc Việt Nam có địa hình núi cao và các dãy núi lớn như dãy Hoàng Liên Sơn, điều này làm cho khí hậu tại đây bị phân hóa mạnh mẽ, với những nơi lạnh hơn so với những nơi khác cùng vĩ độ. Chính sự kết hợp giữa các yếu tố khí hậu và địa hình đã tạo ra hiện tượng mùa đông lạnh ở miền Bắc nước ta, dù nằm trong vùng nhiệt đới.
