Trong suốt chiều dài lịch sử hàng ngàn năm dựng nước và giữ nước, dân tộc Việt Nam đã xây dựng nên các truyền thống văn hoá tốt đẹp. Cùng với thời gian, những truyền thống đó đã được kế thừa, phát triển và trở thành niềm tự hào của các thế hệ người Việt. Trong bài hát “Hào khí Việt Nam” sáng tác của nhạc sĩ Vũ Quốc Thắng có đoạn:
Việt Nam ơi, giống hùng thiêng, ngàn năm lưu danh sử sách
Mẹ Âu Cơ, bố Lạc Long Quân, cùng trăm con, xây cơ đồ.
......
Nhà Nam ta, đất với trời bao la, tuyệt nhiên thiên thư còn đó.
Giặc bao phen, khiếp vía chùn tâm can, đất nước ngoan cường, một dải gấm hoa.
Sông Hát, hồn thiêng ơi, ngàn sau cháu con ghi lòng.
Sóng lớn Bạch Đằng giang ơi, vùi thây bao quân xâm lấn.
Lớp lớp người chung tay, dựng xây gấm son san hà.
Cho nước Việt Nam ta, ngàn đời ngút cao hùng thiêng.
.........
Em hãy tìm trong đoạn trích trên những ca từ thể hiện niềm tự hào về truyền thống của dân tộc Việt Nam.
KHÁM PHÁ
1. Truyền thống của dân tộc Việt Nam.
Em hãy đọc thông tin và trả lời câu hỏi
Thông tin 1. Tôi khuyên đồng bào đoàn kết chặt chẽ và rộng rãi. Năm ngón tay cũng có ngón vắn ngón dài. Nhưng vắn dài đều họp nhau lại nơi bàn tay. Trong mấy triệu người, cũng có người thế này thế khác, nhưng thế này hay thế khác đều dòng dõi của tổ tiên ta. Vậy nên ta phải khoan hồng đại độ. Ta phải nhận rằng đã là con Lạc cháu Hồng thì ai cũng có ít hay nhiều lòng ái quốc. Đối với những đồng bào lạc lối lầm đường, ta phải lấy tình thân ái mà cảm hoá họ. Có như thế mới thành đại đoàn kết, có đại đoàn kết thì tương lai chắc sẽ vẻ vang.
(Theo Thư gửi đồng bào Nam Bộ, Hồ Chí Minh toàn tập (2011), tập 4, NXB Chính trị quốc gia, tr.280-281)
Thông tin 2. Văn Miếu – Quốc Tử Giám nằm giữa Thủ đô Hà Nội, là biểu tượng muôn đời của văn hiến và trí tuệ Việt. Vườn bia tiến sĩ trong Văn Miếu – Quốc Tử Giám là biểu tượng lưu dấu quá trình hình thành và phát triển của tầng lớp trí thức Nho học Việt Nam, những người đã tiếp thu và phát huy xuất sắc tinh hoa của các nền văn minh phương Đông để sáng tạo ra cả kho tàng văn hiến Hán Nôm giàu tinh thần yêu nước và bản sắc dân tộc. Bia tiến sĩ Văn Miếu còn là bức tranh sinh động về việc tuyển dụng và đào tạo nhân tài, thể hiện ở tư tưởng coi “hiền tài là nguyên khí quốc gia”, là nguồn gốc sự hưng thịnh của đất nước. Ngày nay, Văn Miếu – Quốc Tử Giám là nơi Nhà nước tổ chức trao học hàm, học vị cho những trí thức tiêu biểu, khen tặng cho học sinh, sinh viên xuất sắc và tổ chức hội thơ hàng năm vào Rằm tháng Giêng.
(Lược theo Đoàn Thị Thanh Thuý, Di sản văn hoá Văn Miếu – Quốc Tử Giám với giá trị lịch sử, Tạp chí Văn hoá nghệ thuật số 409, tháng 7-2018, tr.25-28)
a) Em hãy cho biết những truyền thống nào của dân tộc Việt Nam được nói đến trong các thông tin trên?
b) Hãy chia sẻ về những truyền thống khác của dân tộc Việt Nam mà em biết?
c) Theo em, truyền thống của dân tộc Việt Nam có giá trị như thế nào đối với cá nhân, gia đình, quê hương, đất nước?
2. Biểu hiện của lòng tự hào về truyền thống của dân tộc Việt Nam.
Em hãy quan sát hình ảnh và trả lời câu hỏi
a) Em hãy mô tả những hành động, việc làm của các nhân vật trong mỗi hình ảnh trên. Những hành động, việc làm đó đã thể hiện lòng tự hào về truyền thống dân tộc Việt Nam như thế nào?
b) Hãy kể tên những biểu hiện khác của lòng tự hào về truyền thống dân tộc Việt Nam mà em biết.
3. Giữ gìn và phát huy truyền thống của dân tộc Việt Nam.
Em hãy đọc trường hợp và trả lời câu hỏi
Trường hợp 1. Cô giáo Đoàn Thị Liệp, nguyên giáo viên Ngữ văn Trường Trung học phổ thông Nguyễn Hữu Huân, quận Thủ Đức, Thành phố Hồ Chí Minh, hơn nửa đời người gắn bó với bục giảng, mong ước của cô chỉ đơn giản là: “Tôi mong các em chịu học văn, trong văn có đạo đức làm người và sẽ làm xã hội mình tốt đẹp hơn”. Thực hiện mong ước đó, Cô giáo Liệp đã biến chiếc áo dài trên lớp thành những bài giảng Ngữ văn trực quan sinh động, thấm đẫm tình yêu đất nước. Với bài Rừng xà nu, cô lên ý tưởng vẽ rừng cây vươn lên cao vút như mũi tên đón nắng, có sức sống mãnh liệt dưới bom đạn, bên cạnh là ngôi nhà đặc trưng Tây Nguyên. Với “Sóng” của Xuân Quỳnh là tà áo dài xanh nước biển với con sóng tung bọt trắng xoá . “Vợ nhặt” là chiếc áo dài có nhiều mảnh vá tái hiện người vợ nghèo của Tràng. Có học trò đã kể: “Con nhớ đến chiếc áo dài của cô, nhớ đến dòng sông Đà xanh màu ngọc bích, rồi từ đó, từng lời giảng của cô cứ tuôn ra trong đầu con và con viết theo”.
(Theo VTV3, Điều ước thứ 7, ngày 29/8/2015)
Trường hợp 2. Hưởng ứng cuộc thi viết về “Truyền thống dân tộc trong đời sống thế hệ trẻ” do Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh huyện X tổ chức, bạn Minh quyết định lựa chọn viết về truyền thống tôn sư trọng đạo của dân tộc Việt Nam. Với Minh, đây là một trong những truyền thống tiêu biểu, quý báu của dân tộc Việt Nam rất cần được giữ gìn và lan toả.
a) Trong trường hợp 1, cô giáo Đoàn Thị Liệp đã thể hiện lòng tự hào về truyền thống của dân tộc như thế nào?
b) Em hãy nhận xét suy nghĩ và hành động của Minh trong trường hợp 2.
c) Em học được điều gì từ việc làm của cô giáo Liệp và bạn Minh?
LUYỆN TẬP
CH1: Em đồng ý hay không đồng ý với nhận định nào dưới đây? Vì sao?
A. Giữ nước từ sớm, từ xa, từ khi nước chưa nguy là truyền thống của dân tộc Việt Nam.
B. Những hoạt động văn hoá, nghệ thuật, lễ hội truyền thống của quê hương là một phần của truyền thống dân tộc Việt Nam.
C. Tự hào về tổ tiên, dòng họ, gia đình của mình chính là tự hào về truyền thống dân tộc Việt Nam.
D. Truyền thống của dân tộc Việt Nam là vô cùng quý giá nên cần phải giữ gìn cẩn thận và hạn chế việc tuyên truyền, quảng bá.
CH2: Em hãy nêu những việc em đã làm được, những việc em chưa làm được và khắc phục để giữ gìn, phát huy truyền thống của dân tộc Việt Nam theo gợi ý sau:
Tên truyền thống
Việc đã làm được
Việc chưa làm được và cách khắc phục
CH3: Em hãy xử lí các tình huống sau:
a. Khi đọc thông tin, năm 2014 đại diện Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hoá của Liên hợp quốc (UNESCO) đã trao Bằng vinh danh Nghệ thuật Đờn ca tài tử Nam Bộ, là di sản văn hoá phi vật thể thứ 8 của Việt Nam được UNESCO công nhận là Di sản văn hoá đại diện của nhân loại và được bảo vệ ở cấp độ quốc tế, bạn Q cho rằng Đờn ca tài tử Nam Bộ là một loại hình nghệ thuật dân tộc của địa phương được vinh danh chứ không phải là truyền thống của dân tộc Việt Nam.
Em có đồng tình với ý kiến của Q không? Vì sao?
b. Sau hai lần đạt giải cao trong cuộc thi Tin học văn phòng thế giới dành cho học sinh, sinh viên ở độ tuổi từ 13 đến 22, bạn Giang đã chia sẻ với các bạn trong lớp “Mỗi lần tham gia dự thi ở nước ngoài, khi Việt Nam được nêu tên trên trường quốc tế, mình rất tự hào vì đã góp phần phát huy truyền thống của dân tộc Việt Nam”. Nghe Giang chia sẻ, nhiều bạn băn khoăn không biết việc Giang đạt giải quốc tế thì liên quan gì đến truyền thống của dân tộc.
Em nhận xét như thế nào về ý kiến của các bạn trong lớp của Giang?
VẬN DỤNG
CH1: Em hãy vẽ tranh hoặc sáng tác thơ, viết truyện, viết kịch,... về chủ đề: Việt Nam trong trái tim em.
CH2: Em hãy tham gia một hoạt động giới thiệu về truyền thống dân tộc Việt Nam do nhà trường, địa phương tổ chức và ghi lại cảm xúc, bài học rút ra cho bản thân từ hoạt động đó.
PHẦN II: LỜI GIẢI
MỞ ĐẦU
Trong suốt chiều dài lịch sử hàng ngàn năm dựng nước và giữ nước, dân tộc Việt Nam đã xây dựng nên các truyền thống văn hoá tốt đẹp. Cùng với thời gian, những truyền thống đó đã được kế thừa, phát triển và trở thành niềm tự hào của các thế hệ người Việt. Trong bài hát “Hào khí Việt Nam” sáng tác của nhạc sĩ Vũ Quốc Thắng có đoạn:
Việt Nam ơi, giống hùng thiêng, ngàn năm lưu danh sử sách
Mẹ Âu Cơ, bố Lạc Long Quân, cùng trăm con, xây cơ đồ.
......
Nhà Nam ta, đất với trời bao la, tuyệt nhiên thiên thư còn đó.
Giặc bao phen, khiếp vía chùn tâm can, đất nước ngoan cường, một dải gấm hoa.
Sông Hát, hồn thiêng ơi, ngàn sau cháu con ghi lòng.
Sóng lớn Bạch Đằng giang ơi, vùi thây bao quân xâm lấn.
Lớp lớp người chung tay, dựng xây gấm son san hà.
Cho nước Việt Nam ta, ngàn đời ngút cao hùng thiêng.
.........
Em hãy tìm trong đoạn trích trên những ca từ thể hiện niềm tự hào về truyền thống của dân tộc Việt Nam.
Trả lời:
Những ca từ thể hiện niềm tự hào về truyền thống của dân tộc Việt Nam trong đoạn trích trên gồm:
"Việt Nam ơi, giống hùng thiêng, ngàn năm lưu danh sử sách" "Mẹ Âu Cơ, bố Lạc Long Quân, cùng trăm con, xây cơ đồ" "Giặc bao phen, khiếp vía chùn tâm can, đất nước ngoan cường, một dải gấm hoa" "Sông Hát, hồn thiêng ơi, ngàn sau cháu con ghi lòng" "Sóng lớn Bạch Đằng giang ơi, vùi thây bao quân xâm lấn" "Lớp lớp người chung tay, dựng xây gấm son san hà"
Những câu này thể hiện niềm tự hào sâu sắc đối với lịch sử, truyền thống văn hóa, và sức mạnh dân tộc Việt Nam trong cuộc đấu tranh bảo vệ đất nước qua các thế hệ.
KHÁM PHÁ
Truyền thống của dân tộc Việt Nam
Em hãy đọc thông tin và trả lời câu hỏi
Thông tin 1: Tôi khuyên đồng bào đoàn kết chặt chẽ và rộng rãi. Năm ngón tay cũng có ngón vắn ngón dài. Nhưng vắn dài đều họp nhau lại nơi bàn tay. Trong mấy triệu người, cũng có người thế này thế khác, nhưng thế này hay thế khác đều dòng dõi của tổ tiên ta. Vậy nên ta phải khoan hồng đại độ. Ta phải nhận rằng đã là con Lạc cháu Hồng thì ai cũng có ít hay nhiều lòng ái quốc. Đối với những đồng bào lạc lối lầm đường, ta phải lấy tình thân ái mà cảm hoá họ. Có như thế mới thành đại đoàn kết, có đại đoàn kết thì tương lai chắc sẽ vẻ vang. (Theo Thư gửi đồng bào Nam Bộ, Hồ Chí Minh toàn tập (2011), tập 4, NXB Chính trị quốc gia, tr.280-281)
Thông tin 2: Văn Miếu – Quốc Tử Giám nằm giữa Thủ đô Hà Nội, là biểu tượng muôn đời của văn hiến và trí tuệ Việt. Vườn bia tiến sĩ trong Văn Miếu – Quốc Tử Giám là biểu tượng lưu dấu quá trình hình thành và phát triển của tầng lớp trí thức Nho học Việt Nam, những người đã tiếp thu và phát huy xuất sắc tinh hoa của các nền văn minh phương Đông để sáng tạo ra cả kho tàng văn hiến Hán Nôm giàu tinh thần yêu nước và bản sắc dân tộc. Bia tiến sĩ Văn Miếu còn là bức tranh sinh động về việc tuyển dụng và đào tạo nhân tài, thể hiện ở tư tưởng coi “hiền tài là nguyên khí quốc gia”, là nguồn gốc sự hưng thịnh của đất nước. Ngày nay, Văn Miếu – Quốc Tử Giám là nơi Nhà nước tổ chức trao học hàm, học vị cho những trí thức tiêu biểu, khen tặng cho học sinh, sinh viên xuất sắc và tổ chức hội thơ hàng năm vào Rằm tháng Giêng. (Lược theo Đoàn Thị Thanh Thuý, Di sản văn hoá Văn Miếu – Quốc Tử Giám với giá trị lịch sử, Tạp chí Văn hoá nghệ thuật số 409, tháng 7-2018, tr.25-28)
a) Em hãy cho biết những truyền thống nào của dân tộc Việt Nam được nói đến trong các thông tin trên?
Trả lời:
Trong thông tin 1, truyền thống được nói đến là sự đoàn kết, lòng ái quốc, và khoan hồng đại độ của dân tộc Việt Nam. Chủ tịch Hồ Chí Minh khuyên mọi người đoàn kết và thương yêu lẫn nhau, dù có khác biệt về hoàn cảnh hay điều kiện sống, và luôn đặt lòng yêu nước lên trên hết, điều này thể hiện một truyền thống đoàn kết bền chặt của dân tộc.
Trong thông tin 2, truyền thống hiếu học và tôn trọng trí thức của dân tộc Việt Nam được nhắc đến. Văn Miếu – Quốc Tử Giám là biểu tượng của nền giáo dục Việt Nam, ghi dấu quá trình phát triển và tôn vinh tầng lớp trí thức, những người đóng góp cho sự nghiệp xây dựng đất nước. Truyền thống coi trọng học hành, tri thức và nhân tài cũng chính là truyền thống quý báu của dân tộc Việt Nam.
b) Hãy chia sẻ về những truyền thống khác của dân tộc Việt Nam mà em biết?
Trả lời:
Ngoài những truyền thống đoàn kết và hiếu học đã nêu, dân tộc Việt Nam còn có nhiều truyền thống quý báu khác như:
Truyền thống tôn sư trọng đạo: Người Việt Nam luôn coi trọng giáo dục và kính trọng thầy cô, người dạy dỗ.
Truyền thống nhân nghĩa: Người Việt luôn đề cao sự hòa thuận, giúp đỡ lẫn nhau trong cộng đồng.
Truyền thống hiếu thảo: Coi trọng tình cảm gia đình, biết ơn tổ tiên và chăm sóc cha mẹ.
Truyền thống bất khuất chống giặc ngoại xâm: Lịch sử Việt Nam đã ghi nhận những trận đánh khốc liệt và tinh thần bất khuất trong suốt hàng nghìn năm.
c) Theo em, truyền thống của dân tộc Việt Nam có giá trị như thế nào đối với cá nhân, gia đình, quê hương, đất nước?
Trả lời:
Truyền thống của dân tộc Việt Nam có giá trị vô cùng quan trọng đối với mỗi cá nhân, gia đình, quê hương và đất nước. Đối với cá nhân, những truyền thống này giúp hình thành nhân cách và tạo nền tảng đạo đức vững chắc. Đối với gia đình, truyền thống hiếu thảo, tôn trọng, yêu thương là yếu tố quyết định sự hòa thuận và hạnh phúc. Đối với quê hương, đất nước, các truyền thống đoàn kết, yêu nước, bảo vệ Tổ quốc đã giúp dân tộc Việt Nam vượt qua mọi thử thách, phát triển mạnh mẽ trong lịch sử.
Biểu hiện của lòng tự hào về truyền thống của dân tộc Việt Nam.
Em hãy quan sát hình ảnh và trả lời câu hỏi
a) Em hãy mô tả những hành động, việc làm của các nhân vật trong mỗi hình ảnh trên. Những hành động, việc làm đó đã thể hiện lòng tự hào về truyền thống dân tộc Việt Nam như thế nào?
Trả lời:
Hình ảnh 1: Công dân Việt Nam sáng tạo và biểu diễn các tác phẩm nghệ thuật về truyền thống "Uống nước nhớ nguồn". Hành động này thể hiện lòng tự hào về truyền thống tôn trọng và biết ơn những người đã hy sinh cho đất nước.
Hình ảnh 2: Thanh niên sẵn sàng tham gia và thực hiện nghĩa vụ bảo vệ Tổ quốc. Đây là biểu hiện của lòng tự hào đối với truyền thống bảo vệ đất nước, thể hiện trách nhiệm của mỗi cá nhân đối với sự trường tồn của dân tộc.
Hình ảnh 3: Đội cứu hộ cứu nạn giúp đỡ những người dân bị thiệt hại do thiên tai. Hành động này thể hiện tinh thần tương thân tương ái, một trong những truyền thống cao đẹp của dân tộc.
Hình ảnh 4: Đội tình nguyện đắp đường đá ở suối giúp người dân đi lại thuận tiện hơn. Hành động này thể hiện sự cống hiến và lòng tự hào về truyền thống giúp đỡ lẫn nhau trong cộng đồng.
b) Hãy kể tên những biểu hiện khác của lòng tự hào về truyền thống dân tộc Việt Nam mà em biết.
Trả lời:
Ngoài những hành động đã mô tả, những biểu hiện khác của lòng tự hào về truyền thống dân tộc Việt Nam bao gồm việc tích cực học tập, sáng tạo trong lao động sản xuất, tham gia các hoạt động cộng đồng, bảo vệ các di sản văn hóa của dân tộc, và gìn giữ bản sắc văn hóa qua các lễ hội truyền thống.
Giữ gìn và phát huy truyền thống của dân tộc Việt Nam.
a) Cô giáo Đoàn Thị Liệp đã thể hiện lòng tự hào về truyền thống của dân tộc như thế nào?
Trả lời:
Cô giáo Đoàn Thị Liệp thể hiện lòng tự hào về truyền thống của dân tộc qua việc sáng tạo các bài giảng Ngữ văn gắn liền với các truyền thống văn hóa, lịch sử của Việt Nam. Cô sử dụng chiếc áo dài để minh họa các bài giảng, giúp học sinh cảm nhận được tình yêu đất nước thông qua văn học. Những bài giảng như "Rừng xà nu", "Sóng", "Vợ nhặt" không chỉ là những bài học văn hóa mà còn là những bài học về lòng yêu nước, sự hy sinh, và tinh thần kiên cường của dân tộc.
b) Em hãy nhận xét suy nghĩ và hành động của Minh trong trường hợp 2.
Trả lời:
Minh trong trường hợp này đã thể hiện sự tự hào sâu sắc về truyền thống tôn sư trọng đạo của dân tộc Việt Nam. Minh chọn viết về truyền thống này trong cuộc thi, thể hiện ý thức trách nhiệm và sự trân trọng đối với giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc. Đây là một hành động đáng khen ngợi và cần được phát huy trong cộng đồng.
c) Em học được điều gì từ việc làm của cô giáo Liệp và bạn Minh?
Trả lời:
Từ cô giáo Liệp, em học được cách sáng tạo trong việc kết hợp giáo dục với việc giữ gìn và phát huy truyền thống văn hóa. Cô đã sử dụng những hình thức trực quan sinh động để truyền đạt tình yêu đất nước và truyền thống dân tộc. Từ bạn Minh, em học được rằng mỗi cá nhân có thể đóng góp vào việc bảo vệ và phát huy truyền thống văn hóa của dân tộc qua những hành động thiết thực, như viết về các giá trị truyền thống trong cuộc thi, từ đó giúp lan tỏa tinh thần tự hào dân tộc.
LUYỆN TẬP
CH1: Em đồng ý với các nhận định A, B, C. Vì giữ nước, những hoạt động văn hóa nghệ thuật, lễ hội và tự hào về tổ tiên, dòng họ, gia đình đều là biểu hiện của truyền thống của dân tộc Việt Nam.
Em không đồng ý với nhận định D. Vì để giữ gìn và phát huy truyền thống của dân tộc Việt Nam cần phải đi đôi với việc tuyên truyền và quảng bá các giá trị văn hóa, lịch sử của dân tộc.
CH2:
CH3:
a. Em không đồng ý với ý kiến của Q. Bởi vì, bạn Q không có lòng tự hào về truyền thống dân tộc và bạn không hiểu về truyền thống dân tộc. Truyền thống dân tộc bắt nguồn từ cả truyền thống của gia đình, dòng họ và của cả địa phương.
b. Ý kiến của các bạn trong lớp của Giang không đúng. Bởi vì việc Giang đạt giải cao trong cuộc thi Tin học Văn phòng là phát huy truyền thống hiếu học tốt đẹp của dân tộc Việt Nam.
VẬN DỤNG
CH1:
CH2:
Học sinh tham gia các hoạt động do nhà trường hoặc địa phương tổ chức.
Ghi lại cảm xúc:
Tự hào, hãnh diện về các truyền thống tốt đẹp của dân tộc Việt Nam.
Rút ra bài học cho bản thân: cần nỗ lực phấn đấu, rèn luyện để có thể giữ gìn và tiếp nối những truyền thống tốt đẹp của dân tộc.
