“Cây diêm cuối cùng” là một tác phẩm nổi bật của nhà văn Nguyễn Minh Châu, được viết trong những năm cuối thập kỷ 70 của thế kỷ XX, vào giai đoạn đất nước sau chiến tranh đang tìm kiếm sự ổn định. Nguyễn Minh Châu, một trong những cây bút tiêu biểu của văn học Việt Nam hiện đại, với các tác phẩm phản ánh sâu sắc những vấn đề nhân sinh, tâm lý con người và sự thay đổi của xã hội sau chiến tranh. “Cây diêm cuối cùng” được xem như một tác phẩm có tầm ảnh hưởng lớn, bởi lẽ nó không chỉ phản ánh hiện thực mà còn mở ra những suy ngẫm về tình cảm, số phận, sự sống và cái chết.
Tác phẩm này được viết theo thể loại truyện ngắn, với cách kể chuyện đầy ám ảnh, các nhân vật trong tác phẩm không chỉ phải đối mặt với hoàn cảnh sống nghèo khó mà còn đấu tranh với chính bản thân, tìm kiếm sự sống trong những tình huống bi kịch.
1. Cốt truyện và tóm tắt
“Cây diêm cuối cùng” là câu chuyện về một cô gái trẻ tên Thủy, là nhân vật chính trong tác phẩm. Cô sống trong một gia đình nghèo, trong thời kỳ hậu chiến tranh khi đất nước còn nhiều khó khăn, thiếu thốn. Thủy có một người cha đã hy sinh trong chiến tranh, và một người mẹ mù lòa, chỉ có thể sống bằng việc làm nghề bán diêm để nuôi sống gia đình.
Mở đầu câu chuyện, Thủy đang trên con đường trở về nhà, một mình chống chọi với những cơn đói, khát và những hoàn cảnh khắc nghiệt của xã hội sau chiến tranh. Trong khi Thủy đang cảm thấy tuyệt vọng về cuộc sống, cô nhận được sự giúp đỡ từ một người lạ, một ông lão ăn xin đang bị bệnh nặng. Người đàn ông này, dù là một người bần cùng, đã chia sẻ với Thủy một cây diêm cuối cùng – thứ duy nhất ông ta còn giữ được. Cây diêm này chính là biểu tượng của hy vọng, của sự sống trong hoàn cảnh tăm tối, khi mà tất cả mọi thứ dường như đã tắt ngấm.
Với cây diêm cuối cùng, Thủy như được thắp lên niềm tin vào một tương lai tươi sáng hơn. Tuy nhiên, khi cây diêm bị thổi tắt, Thủy cũng nhận ra rằng, trong cuộc sống này, không phải tất cả đều có thể cứu vớt được, và sự sống có thể tắt bất cứ lúc nào.
2. Chủ đề và ý nghĩa tác phẩm
“Cây diêm cuối cùng” có nhiều tầng nghĩa, không chỉ là câu chuyện về một con người nghèo khó sống trong bối cảnh hậu chiến, mà còn là câu chuyện về sự chiến đấu kiên cường của con người trước những nghịch cảnh. Tác phẩm không chỉ phản ánh hiện thực xã hội đầy khó khăn, mà còn phản ánh những khía cạnh tâm lý sâu sắc của nhân vật.
Chủ đề của tác phẩm chủ yếu xoay quanh những vấn đề liên quan đến sự sống và cái chết, những mất mát và hy vọng, cũng như việc tìm kiếm ý nghĩa trong cuộc sống. Trong đó, cây diêm cuối cùng chính là hình ảnh ẩn dụ cho hy vọng và niềm tin trong những khoảnh khắc tuyệt vọng.
a) Sự sống và cái chết: Tác phẩm đặt ra câu hỏi về giá trị của sự sống khi con người không có đủ điều kiện sống một cách đầy đủ, an lành. Thủy và người cha, người mẹ đều là những nhân vật sống trong nghèo đói, thiếu thốn, nhưng họ vẫn tìm kiếm sự sống trong những điều kiện nghèo nàn ấy. Sự sống được miêu tả trong “Cây diêm cuối cùng” không chỉ là sự tồn tại vật chất mà còn là sự tồn tại tinh thần, niềm hy vọng, ý chí sống.
Sự sống và cái chết cũng thể hiện qua hình ảnh cây diêm cuối cùng. Cây diêm là thứ duy nhất có thể thắp sáng, giúp người sống nhìn thấy hi vọng. Tuy nhiên, khi diêm tắt, cái chết cũng đến gần. Cái chết trong tác phẩm không phải là một kết thúc bi thảm mà là sự chấp nhận thực tế rằng cuộc sống không phải lúc nào cũng thuận lợi, và không phải ai cũng có thể chiến thắng được nghịch cảnh.
b) Hy vọng và tuyệt vọng: Hy vọng là một trong những chủ đề xuyên suốt trong tác phẩm. Cây diêm cuối cùng không chỉ là một vật dụng đơn thuần mà là biểu tượng của hy vọng, dù hy vọng ấy mong manh, dễ bị tắt lịm. Tuy nhiên, trong cái mong manh ấy, con người vẫn tìm thấy sức mạnh để tiếp tục sống, để tìm kiếm một tương lai sáng lạn hơn.
3. Nhân vật trong tác phẩm
Nhân vật chính trong “Cây diêm cuối cùng” là Thủy, một cô gái trẻ sống trong hoàn cảnh khó khăn, phải lo lắng cho cả gia đình. Thủy không chỉ là hình ảnh của sự thiếu thốn vật chất mà còn là sự thiếu thốn về tinh thần. Cô gái này thể hiện một tính cách mạnh mẽ, kiên cường nhưng cũng rất dễ bị tổn thương trước nghịch cảnh.
Ngoài Thủy, người cha và người mẹ của cô cũng là những nhân vật quan trọng. Người cha đã hi sinh trong chiến tranh, người mẹ tuy mù lòa nhưng vẫn không ngừng đấu tranh với số phận để nuôi con. Cả hai nhân vật này thể hiện rõ sự tần tảo, hi sinh của người phụ nữ Việt Nam trong thời kỳ chiến tranh và hậu chiến.
Nhân vật ông lão ăn xin trong tác phẩm cũng rất đáng chú ý. Dù sống trong cảnh nghèo khổ, bệnh tật, ông vẫn tìm thấy một cách để giúp đỡ người khác, truyền cho Thủy niềm hy vọng dù là mong manh. Ông lão như một biểu tượng của sự từ bi, của tình yêu thương trong xã hội đen tối.
4. Tính chất nghệ thuật và phong cách viết của Nguyễn Minh Châu
Nguyễn Minh Châu là một tác giả nổi bật với phong cách viết sâu sắc và tinh tế. Tác phẩm “Cây diêm cuối cùng” thể hiện rõ sự tài năng của ông trong việc xây dựng cốt truyện giản dị nhưng đầy ý nghĩa. Câu chuyện được kể theo một cách rất tự nhiên, không có sự rườm rà mà lại rất cô đọng, khiến người đọc dễ dàng cảm nhận được những tầng nghĩa sâu sắc đằng sau mỗi chi tiết nhỏ.
Nguyễn Minh Châu sử dụng lối viết giản dị nhưng giàu tính triết lý, khiến mỗi chi tiết, hình ảnh trong truyện đều trở thành những biểu tượng mạnh mẽ. Cây diêm không chỉ là vật dụng để thắp sáng, mà còn là một ẩn dụ về hy vọng trong cuộc sống con người.
5. Đánh giá tác phẩm
Tác phẩm “Cây diêm cuối cùng” của Nguyễn Minh Châu là một tác phẩm đậm chất nhân văn, phản ánh những vấn đề thời sự sâu sắc. Nó không chỉ là một câu chuyện cảm động về tình người, mà còn là một bài học về sự sống, cái chết, hy vọng và tuyệt vọng. Cây diêm cuối cùng là biểu tượng của những ước mơ, dù mỏng manh, của con người trong một xã hội đầy khó khăn.
Thông qua tác phẩm này, Nguyễn Minh Châu đã gửi gắm một thông điệp lớn về sự kiên cường trong cuộc sống, về việc không từ bỏ hy vọng dù trong hoàn cảnh khó khăn nhất. Mặc dù cây diêm cuối cùng có thể tắt, nhưng sự sống trong lòng mỗi người vẫn tiếp tục, và chúng ta vẫn có thể tìm thấy những nguồn sáng dù là yếu ớt, để tiếp tục con đường phía trước.
Kết luận
“Cây diêm cuối cùng” là một tác phẩm có giá trị nhân văn sâu sắc, phản ánh nỗi đau của con người trong hoàn cảnh chiến tranh và hậu chiến. Tuy ngắn gọn về cốt truyện, nhưng tác phẩm mang đến cho người đọc nhiều suy ngẫm về sự sống, cái chết, hy vọng và tuyệt vọng. Cây diêm cuối cùng không chỉ là một vật dụng thắp sáng trong đêm tối, mà còn là biểu tượng của sức mạnh tinh thần, của nghị lực sống trong một thế giới đầy khó khăn và thử thách.
Tài liệu tham khảo thêm các tài liệu học tập văn học 11 Tại đây
