Du hành vào "Những thế giới thơ" - Bài học thứ hai của Ngữ Văn 12 (Kết nối tri thức)

Bài học "Những thế giới thơ" được thiết kế xoay quanh việc tìm hiểu ba tác phẩm thơ tiêu biểu, đại diện cho ba "thế giới" thơ khác nhau:

• "Cảm hoài" (Đặng Dung): Thế giới thơ mang đậm dấu ấn thời đại, thể hiện nỗi niềm u hoài, bi tráng của người anh hùng thất thế trước thời cuộc.
• "Tây Tiến" (Quang Dũng): Thế giới thơ lãng mạn, hào hùng, khắc họa vẻ đẹp bi tráng của người lính Tây Tiến trong cuộc kháng chiến chống Pháp.
• "Đàn ghi ta của Lor-ca" (Thanh Thảo): Thế giới thơ hiện đại, giàu tính triết lý, suy tư về thân phận con người và nghệ thuật.

Thông qua việc phân tích ba tác phẩm này, bài học hướng đến việc giúp học sinh:

1. Nắm bắt những đặc trưng cơ bản của thơ:

• Tính hình tượng: Thơ sử dụng ngôn ngữ giàu hình ảnh, gợi cảm xúc, tạo ấn tượng mạnh mẽ cho người đọc.
• Tính nhạc điệu: Thơ có nhịp điệu, vần điệu, tạo nên sự hài hòa, cân đối, góp phần thể hiện nội dung và cảm xúc.
• Tính hàm súc: Thơ cô đọng, súc tích, mỗi từ ngữ mang nhiều tầng ý nghĩa.
• Tính biểu cảm: Thơ là tiếng nói của tình cảm, thể hiện những rung động, cảm xúc chân thành của nhà thơ.

2. Khám phá "thế giới" riêng trong mỗi tác phẩm thơ:

• Cảm xúc chủ đạo: Xác định cảm xúc chủ đạo được thể hiện trong mỗi bài thơ (nỗi buồn, niềm vui, sự tiếc nuối, lòng yêu nước, khát vọng tự do...).
• Giọng điệu thơ: Nhận biết giọng điệu thơ (trầm lắng, hào hùng, bi tráng, lãng mạn, suy tư...) và tác dụng của giọng điệu trong việc thể hiện nội dung, cảm xúc.
• Ngôn ngữ thơ: Phân tích những đặc sắc về ngôn ngữ (từ ngữ, hình ảnh, biện pháp tu từ...) và tác dụng của chúng trong việc tạo nên giá trị nghệ thuật của tác phẩm.
• Hình ảnh thơ: Tìm hiểu ý nghĩa biểu trưng của các hình ảnh thơ, cách thức xây dựng hình ảnh thơ (hình ảnh thực, hình ảnh ẩn dụ, hình ảnh tượng trưng...).

3. Nhận diện cái tôi trữ tình và cách thể hiện cái tôi:

• Cái tôi trữ tình: Là hình ảnh chủ thể trữ tình được nhà thơ gửi gắm trong tác phẩm, thể hiện quan niệm, tư tưởng, tình cảm của nhà thơ về thế giới và con người.
• Cách thể hiện cái tôi: Phân tích cách thức nhà thơ bộc lộ cái tôi trữ tình (trực tiếp hay gián tiếp), mối quan hệ giữa cái tôi trữ tình với các yếu tố khác trong bài thơ (đối tượng trữ tình, không gian, thời gian...).

Phân tích chi tiết ba tác phẩm thơ

1. "Cảm hoài" (Đặng Dung):

• Cảm xúc chủ đạo: Nỗi đau xót, tủi hổ của người anh hùng khi đất nước rơi vào tay giặc, bản thân bị giam cầm, không thể tiếp tục chiến đấu.
• Giọng điệu thơ: Bi tráng,慷慨激昂, xen lẫn sự uất ức, phẫn uất.
• Ngôn ngữ thơ: Sử dụng nhiều điển tích, điển cố, hình ảnh ước lệ, góp phần tạo nên không khí cổ kính, trang trọng.
• Hình ảnh thơ: Hình ảnh con hổ bị nhốt trong cũi ("Hùm thiêng khi đã sa cơ cũng hèn"), hình ảnh người anh hùng cô đơn, bất lực ("Gậm một khối căm hờn trong cũi sắt").
• Cái tôi trữ tình: Hình ảnh người anh hùng kiêu hãnh, bất khuất, dù trong hoàn cảnh nào cũng không chịu khuất phục trước số phận.

2. "Tây Tiến" (Quang Dũng):

• Cảm xúc chủ đạo: Lòng yêu nước, tinh thần chiến đấu kiên cường, bất khuất của người lính Tây Tiến, hòa quyện với nỗi nhớ thương da diết về miền Tây Bắc hùng vĩ.
• Giọng điệu thơ: Hào hùng, lãng mạn, pha chút bi tráng.
• Ngôn ngữ thơ: Sử dụng nhiều từ ngữ gợi hình, gợi cảm, giàu nhạc tính.
• Hình ảnh thơ: Hình ảnh người lính Tây Tiến ("Tây Tiến đoàn binh không mọc tóc"), hình ảnh thiên nhiên miền Tây ("Sông Mã gầm lên khúc độc hành"), hình ảnh cái chết ("Áo bào thay chiếu anh về đất").
• Cái tôi trữ tình: Hình ảnh người lính trẻ trung, yêu đời, lãng mạn, sẵn sàng hy sinh vì Tổ quốc.

3. "Đàn ghi ta của Lor-ca" (Thanh Thảo):

• Cảm xúc chủ đạo: Sự tiếc thương, xót xa trước cái chết của Lor-ca, đồng thời suy tư về thân phận con người và nghệ thuật.
• Giọng điệu thơ: Trầm lắng, suy tư, giàu chất triết lý.
• Ngôn ngữ thơ: Sử dụng nhiều hình ảnh tượng trưng, ẩn dụ, giàu tính gợi.
• Hình ảnh thơ: Hình ảnh "đàn ghi ta" (biểu tượng cho nghệ thuật), hình ảnh "con chim báo bão" (biểu tượng cho Lor-ca), hình ảnh "tiếng đàn bọt nước" (biểu tượng cho sự mong manh, dễ vỡ của cuộc sống).
• Cái tôi trữ tình: Hình ảnh người nghệ sĩ nhạy cảm, giàu lòng trắc ẩn, luôn khát khao tìm kiếm sự thật, cái đẹp.