Bài 9: Văn học và cuộc đời – Soạn văn lớp 12
1. Văn học là sự phản ánh cuộc đời
Văn học có một đặc điểm cơ bản là phản ánh những sự kiện, hiện tượng và con người trong đời sống xã hội. Thông qua các tác phẩm văn học, chúng ta có thể thấy được bức tranh đa dạng của cuộc sống, từ những vấn đề lớn lao như chiến tranh, xã hội, chính trị, đến những vấn đề nhỏ nhặt nhưng cũng không kém phần quan trọng như tình yêu, tình bạn, gia đình và những cảm xúc nội tâm của con người.
1.1. Văn học phản ánh hiện thực xã hội
Văn học, nhất là những tác phẩm thuộc thể loại hiện thực, luôn có mối quan hệ mật thiết với xã hội. Các nhà văn, khi viết, không chỉ phản ánh những sự kiện, con người trong cuộc sống mà còn thông qua những sự kiện đó, bày tỏ quan điểm, tư tưởng của mình về xã hội. Ví dụ, trong các tác phẩm của Ngô Tất Tố, Nam Cao, hoặc trong các tác phẩm của nhà văn Lỗ Tấn, chúng ta thấy rõ sự phản ánh sâu sắc những bất công trong xã hội, những vấn đề của con người trong thời kỳ đó.
Những tác phẩm này không chỉ mang lại cho người đọc những cảm nhận về xã hội mà còn kích thích họ suy nghĩ và hành động, từ đó góp phần vào việc thay đổi xã hội. Chẳng hạn, khi đọc “Chí Phèo” của Nam Cao, người đọc không chỉ hiểu về cuộc đời của nhân vật Chí Phèo mà còn cảm nhận được nỗi đau của con người bị xã hội bỏ rơi, bị áp bức.
1.2. Văn học phản ánh cuộc sống con người
Không chỉ phản ánh xã hội, văn học còn phản ánh đời sống cá nhân, đặc biệt là cảm xúc, tâm lý và những xung đột nội tâm của con người. Những tác phẩm văn học đi sâu vào miêu tả tâm trạng, cảm xúc của nhân vật giúp người đọc hiểu hơn về chính bản thân mình, về những cảm xúc, suy nghĩ mà mình có thể gặp phải trong cuộc sống. Ví dụ, trong các tác phẩm của Fyodor Dostoevsky như "Anh em nhà Karamazov" hay "Tội ác và hình phạt", tác giả đã khắc họa rõ nét những mâu thuẫn trong tâm lý con người, những đấu tranh giữa cái thiện và cái ác, giữa lương tâm và tội lỗi.
Văn học không chỉ phản ánh cuộc sống một cách trung thực mà còn làm nổi bật các khía cạnh tinh tế của đời sống nội tâm con người, giúp người đọc hiểu rõ hơn về chính mình và thế giới xung quanh.
2. Cuộc đời làm phong phú thêm văn học
Ngược lại, văn học cũng không chỉ là sự phản ánh cuộc đời mà còn là một yếu tố quan trọng làm phong phú thêm đời sống. Văn học có thể dẫn dắt con người đi vào những miền tưởng tượng, giúp họ nhìn nhận cuộc sống một cách mới mẻ, đa chiều hơn. Những câu chuyện, những hình tượng trong văn học không chỉ phản ánh thực tại mà còn mở rộng tư tưởng, khiến con người có cái nhìn sâu sắc và đầy đủ hơn về cuộc sống.
2.1. Văn học làm phong phú đời sống tinh thần
Văn học cung cấp cho con người những giá trị tinh thần vô giá, giúp nâng cao đời sống tâm hồn. Những tác phẩm văn học, từ cổ điển đến hiện đại, đều mang lại cho người đọc những bài học sâu sắc về tình yêu, lòng kiên trì, về cuộc sống và cái chết. Chúng không chỉ làm phong phú thêm kiến thức mà còn kích thích sự phát triển của tâm hồn. Các tác phẩm văn học như "Đoàn kết" của Tố Hữu, "Chí Phèo" của Nam Cao hay "Giông tố" của Vũ Trọng Phụng đều chứa đựng những giá trị nhân văn lớn lao, khiến người đọc suy ngẫm về những khía cạnh quan trọng trong cuộc sống, từ đó góp phần làm phong phú thêm đời sống tinh thần.
2.2. Văn học là phương tiện giao tiếp giữa các thế hệ
Văn học có vai trò là cầu nối giữa các thế hệ, giúp thế hệ sau hiểu về lịch sử, văn hóa của các thế hệ trước. Thông qua các tác phẩm văn học, những câu chuyện của quá khứ không chỉ được ghi lại mà còn được truyền tải đến các thế hệ sau một cách sống động, đầy cảm xúc. Chính vì thế, văn học không chỉ giúp bảo tồn lịch sử mà còn tạo ra những sự kết nối mạnh mẽ giữa quá khứ, hiện tại và tương lai.
Chẳng hạn, qua những tác phẩm của nhà văn Nguyễn Tuân như "Sông Đà" hay "Vang bóng một thời", người đọc không chỉ hiểu thêm về cuộc sống của con người Việt Nam trong thời kỳ xưa mà còn cảm nhận được vẻ đẹp của thiên nhiên, của con người trong một thời kỳ đầy biến động.
3. Mối quan hệ tương tác giữa văn học và cuộc đời
Mối quan hệ giữa văn học và cuộc đời không phải là một chiều mà là sự tương tác qua lại giữa hai yếu tố này. Văn học không chỉ phản ánh cuộc sống mà còn có khả năng ảnh hưởng, tác động lại lên đời sống con người. Những tác phẩm văn học nổi tiếng, những câu chuyện xúc động có thể thay đổi nhận thức, quan điểm sống và hành động của con người.
3.1. Văn học thay đổi nhận thức và hành động
Văn học có khả năng thay đổi nhận thức và hành động của con người. Những tác phẩm văn học lớn có thể làm thay đổi cách nhìn nhận của người đọc về một vấn đề, một sự kiện trong xã hội. Ví dụ, khi đọc “1984” của George Orwell, người đọc có thể nhận thức rõ hơn về sự nguy hiểm của chế độ độc tài và các vấn đề của xã hội hiện đại. Hoặc khi đọc những tác phẩm của Nguyễn Ái Quốc như “Bản án chế độ thực dân Pháp”, người đọc sẽ thấy được sự cần thiết của cuộc cách mạng giải phóng dân tộc.
Bên cạnh đó, văn học còn có thể kích thích người đọc hành động, đấu tranh cho các lý tưởng cao đẹp như tự do, công bằng, nhân quyền. Những tác phẩm như “Cái nhìn của người cầm bút” của Tô Hoài hay “Đoàn kết” của Tố Hữu đều truyền tải những thông điệp mạnh mẽ về tình yêu quê hương, đất nước và trách nhiệm của con người đối với cộng đồng.
3.2. Cuộc đời tác động đến sáng tạo văn học
Cuộc đời cũng chính là nguồn cảm hứng bất tận cho sự sáng tạo trong văn học. Những sự kiện lịch sử, xã hội, những trải nghiệm cá nhân của tác giả đều là nguyên liệu cho văn học. Các tác phẩm văn học, do đó, không chỉ mang tính phản ánh mà còn là sự sáng tạo vô tận của tác giả, dựa trên những gì họ trải nghiệm và chứng kiến trong cuộc sống.
Các nhà văn như Tolstoy, Dostoevsky, Nguyễn Du hay Nguyễn Trãi đều tạo ra những tác phẩm kiệt xuất nhờ sự thấu hiểu sâu sắc về cuộc đời, về những đau khổ, khát vọng của con người. Cuộc đời, qua lăng kính của văn học, được tái hiện một cách sinh động, hấp dẫn và đầy tính nghệ thuật.
