Tư tưởng nhân đạo trong "Chuyện người con gái Nam Xương" của Nguyễn Dữ
Tư tưởng nhân đạo luôn là một trong những giá trị cốt lõi trong văn học trung đại Việt Nam, thể hiện tinh thần yêu thương, trân trọng con người và khát vọng giải phóng họ khỏi những áp bức, bất công. Tác phẩm "Chuyện người con gái Nam Xương" của Nguyễn Dữ là một minh chứng tiêu biểu cho tư tưởng nhân đạo ấy. Qua câu chuyện về cuộc đời bất hạnh của Vũ Nương, tác phẩm không chỉ phản ánh nỗi khổ đau của người phụ nữ trong xã hội phong kiến mà còn lên án sâu sắc những bất công và bày tỏ sự đồng cảm, trân trọng vẻ đẹp tâm hồn con người.
Nguyễn Dữ, một nhà văn sống ở thế kỷ XVI, đã chọn cách gửi gắm tư tưởng nhân đạo của mình thông qua thể loại truyền kỳ. "Chuyện người con gái Nam Xương", truyện thứ 16 trong "Truyền kỳ mạn lục", là một bức tranh hiện thực sinh động về cuộc sống con người, đặc biệt là người phụ nữ trong xã hội phong kiến đầy rẫy bất công. Vũ Nương - nhân vật trung tâm của câu chuyện - là hiện thân của những phẩm chất tốt đẹp nhưng lại chịu số phận đau khổ, oan khuất. Qua số phận của nàng, tác phẩm vừa thể hiện sự tố cáo xã hội vừa bày tỏ lòng thương cảm và ngợi ca những giá trị nhân văn sâu sắc.
Tư tưởng nhân đạo trước hết được thể hiện ở sự trân trọng, ngợi ca vẻ đẹp của nhân vật Vũ Nương. Nàng là người phụ nữ dịu dàng, đức hạnh, giàu lòng vị tha và luôn hết lòng vì gia đình. Trong vai trò một người vợ, Vũ Nương luôn giữ gìn tình cảm gia đình, chăm sóc chồng chu đáo, dù Trương Sinh là người đa nghi và gia trưởng. Khi chồng đi lính, nàng một mình nuôi con, chăm sóc mẹ chồng già yếu bằng tất cả sự hiếu thảo và tận tâm. Những hành động, lời nói của nàng đều toát lên sự kiên nhẫn, cam chịu và khát vọng giữ gìn hạnh phúc gia đình. Vẻ đẹp phẩm chất của Vũ Nương không chỉ phản ánh hình ảnh lý tưởng của người phụ nữ Việt Nam thời xưa mà còn khiến người đọc cảm phục, yêu mến và trân trọng.
Tuy nhiên, bên cạnh vẻ đẹp ấy, tác phẩm còn khắc họa sâu sắc nỗi bất hạnh và oan khuất của Vũ Nương, qua đó thể hiện sự lên án mạnh mẽ đối với những bất công mà xã hội phong kiến áp đặt lên người phụ nữ. Nỗi oan của Vũ Nương bắt nguồn từ sự ghen tuông mù quáng và định kiến của Trương Sinh, nhưng sâu xa hơn, nó phản ánh sự bất công của chế độ phụ quyền. Xã hội phong kiến với quan niệm trọng nam khinh nữ, đặt người phụ nữ ở vị trí thấp kém, đã khiến họ không có tiếng nói trong gia đình và xã hội. Lời buộc tội vô căn cứ của Trương Sinh khiến Vũ Nương rơi vào tình cảnh không thể minh oan, đẩy nàng đến cái chết oan nghiệt. Qua số phận bi thảm của Vũ Nương, Nguyễn Dữ đã bày tỏ sự đồng cảm sâu sắc với nỗi khổ đau của người phụ nữ và phê phán sự bất công của xã hội.
Không dừng lại ở việc tố cáo, lên án, tư tưởng nhân đạo của Nguyễn Dữ còn thể hiện ở niềm tin vào sự phục hồi giá trị con người. Chi tiết Vũ Nương xuất hiện ở chốn thủy cung với một cuộc sống thanh thản, yên bình mang ý nghĩa biểu tượng sâu sắc. Đó không chỉ là sự giải thoát khỏi nỗi oan khuất mà còn là sự tôn vinh vẻ đẹp tâm hồn và đức hạnh của nàng. Mặc dù không thể trở về nhân gian, Vũ Nương vẫn giữ được hình ảnh trong sáng, cao đẹp, để lại ấn tượng sâu đậm trong lòng người đọc. Qua đó, tác phẩm gửi gắm thông điệp rằng, dù xã hội bất công, giá trị chân chính của con người vẫn không bị lãng quên hay vùi dập.
Ngoài ra, tư tưởng nhân đạo trong "Chuyện người con gái Nam Xương" còn được thể hiện qua nghệ thuật kể chuyện và cách xây dựng hình tượng nhân vật. Nguyễn Dữ đã lựa chọn cách kể chuyện đầy cảm xúc, với những chi tiết gợi cảm, giàu ý nghĩa. Hình ảnh Vũ Nương tự vẫn ở bến Hoàng Giang hay lời phân trần đau đớn của nàng trước khi chết đều là những chi tiết làm nổi bật nỗi oan khuất, đồng thời khơi dậy lòng trắc ẩn trong lòng người đọc. Những yếu tố kỳ ảo như sự xuất hiện của Linh Phi, chốn thủy cung hay chiếc bóng trên tường cũng góp phần làm tăng tính biểu tượng và chiều sâu nhân đạo của câu chuyện.
Tư tưởng nhân đạo trong "Chuyện người con gái Nam Xương" không chỉ giới hạn ở việc phản ánh và lên án mà còn mang giá trị giáo dục và thức tỉnh. Tác phẩm nhắc nhở người đọc về tầm quan trọng của sự thấu hiểu, lòng tin và tình yêu thương trong các mối quan hệ gia đình và xã hội. Đồng thời, nó cũng là tiếng nói bảo vệ quyền sống, quyền được tôn trọng của con người, đặc biệt là người phụ nữ - những người dễ bị tổn thương trong xã hội cũ.
"Chuyện người con gái Nam Xương" là một tác phẩm văn học có giá trị vượt thời gian, thể hiện rõ nét tư tưởng nhân đạo của Nguyễn Dữ. Qua câu chuyện về cuộc đời và số phận của Vũ Nương, tác phẩm không chỉ để lại những bài học sâu sắc về đạo đức, nhân cách mà còn là tiếng nói yêu thương, đồng cảm và trân trọng vẻ đẹp con người. Tư tưởng nhân đạo ấy không chỉ phản ánh tinh thần nhân văn của thời đại mà còn là ngọn đèn soi sáng cho lòng yêu thương, khát vọng công lý và chân lý trong mọi thời đại.
