Tại sao thanh niên cần phải có trách nhiệm trong việc gìn giữ và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc? Đây là câu hỏi không chỉ dành riêng cho thế hệ trẻ mà còn mang tính chất cấp thiết đối với sự phát triển của mỗi quốc gia. Văn hóa là hồn cốt của dân tộc, là tài sản vô giá được bồi đắp qua hàng nghìn năm lịch sử. Trong bối cảnh toàn cầu hóa mạnh mẽ như hiện nay, thanh niên, với vai trò là lực lượng nòng cốt của xã hội, cần nhận thức rõ trách nhiệm của mình trong việc bảo tồn và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc.
Trước tiên, cần hiểu rõ bản sắc văn hóa dân tộc là gì. Đây là những giá trị độc đáo, đặc trưng riêng của mỗi dân tộc, bao gồm ngôn ngữ, phong tục, tập quán, tín ngưỡng, nghệ thuật, văn học và tri thức dân gian. Những yếu tố này không chỉ định hình nên bản sắc của một dân tộc mà còn tạo nên sự đa dạng, phong phú cho nền văn hóa thế giới. Một dân tộc có bản sắc riêng là một dân tộc có sức mạnh và sự tự tin trên trường quốc tế. Thanh niên, với tư duy hiện đại và năng lực sáng tạo, chính là người tiếp nối và phát triển những giá trị này.
Trách nhiệm của thanh niên trong việc gìn giữ và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc trước hết xuất phát từ ý thức tự tôn dân tộc. Một đất nước chỉ có thể phát triển bền vững khi người dân biết trân trọng và gìn giữ giá trị của chính mình. Lịch sử Việt Nam đã chứng minh rằng văn hóa là nguồn sức mạnh tinh thần to lớn giúp dân tộc ta vượt qua mọi thử thách. Trong các cuộc kháng chiến chống giặc ngoại xâm, những làn điệu dân ca, câu hò, câu ví hay phong tục thờ cúng tổ tiên đã trở thành nguồn động viên tinh thần, gắn kết nhân dân. Nếu thế hệ trẻ không ý thức được giá trị của những điều này, văn hóa dân tộc sẽ bị mai một, và khi đó, cội nguồn của chúng ta sẽ bị lãng quên.
Bên cạnh đó, thanh niên cần có trách nhiệm với văn hóa dân tộc vì họ là cầu nối giữa truyền thống và hiện đại. Thế giới ngày nay đang thay đổi nhanh chóng dưới sự tác động của khoa học công nghệ và toàn cầu hóa. Những trào lưu văn hóa ngoại lai đang ồ ạt xâm nhập vào đời sống, tạo ra nguy cơ đồng hóa, làm phai nhạt bản sắc dân tộc. Thanh niên, với vai trò là người tiêu dùng chính của các sản phẩm văn hóa, cần có sự chọn lọc, tiếp thu có chọn lọc những giá trị mới mẻ từ bên ngoài nhưng không quên giữ gìn những giá trị truyền thống của quê hương. Chẳng hạn, trong lĩnh vực âm nhạc, các bạn trẻ có thể học hỏi những phong cách hiện đại từ quốc tế nhưng vẫn giữ gìn và phát huy các loại hình nghệ thuật dân tộc như hát quan họ, đờn ca tài tử hay cải lương.
Một minh chứng rõ ràng cho vai trò của thanh niên trong việc gìn giữ và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc là sự hồi sinh của áo dài Việt Nam trong các sự kiện văn hóa lớn. Áo dài, một biểu tượng của văn hóa Việt, từng có thời gian bị lãng quên trong đời sống thường nhật. Tuy nhiên, nhờ những nỗ lực không ngừng của giới trẻ, đặc biệt là các nhà thiết kế trẻ, áo dài đã trở lại với diện mạo mới, kết hợp giữa nét truyền thống và hiện đại. Nhiều bạn trẻ ngày nay tự hào mặc áo dài trong các dịp lễ hội, ngày kỷ niệm hay thậm chí trong đời sống thường nhật. Điều này không chỉ khẳng định giá trị văn hóa của áo dài mà còn cho thấy sức mạnh của thanh niên trong việc lan tỏa bản sắc dân tộc.
Hơn nữa, thanh niên còn đóng vai trò quan trọng trong việc bảo tồn các di sản văn hóa phi vật thể. Theo thống kê của UNESCO, Việt Nam hiện có nhiều di sản văn hóa phi vật thể được công nhận, từ Nhã nhạc cung đình Huế đến Dân ca ví, giặm Nghệ Tĩnh. Tuy nhiên, nhiều loại hình nghệ thuật dân gian đang dần bị mai một do thiếu sự quan tâm và gìn giữ. Trong bối cảnh đó, các câu lạc bộ văn hóa do thanh niên tổ chức đã trở thành nơi bảo tồn và phát huy các giá trị này. Tại Hà Nội, câu lạc bộ Đình làng Việt đã thu hút hàng trăm bạn trẻ tham gia với mục tiêu gìn giữ các giá trị truyền thống thông qua các hoạt động thực tiễn như tổ chức lễ hội, phục dựng các nghi lễ cổ xưa.
Không dừng lại ở việc bảo tồn, thanh niên còn có trách nhiệm sáng tạo để phát huy bản sắc văn hóa dân tộc trong thời đại mới. Sáng tạo không có nghĩa là làm mất đi tính nguyên bản của văn hóa, mà là làm cho văn hóa trở nên sống động và phù hợp với thời đại. Một ví dụ tiêu biểu là việc sử dụng công nghệ số để quảng bá văn hóa Việt Nam ra thế giới. Các bạn trẻ ngày nay đã tạo ra những video, hình ảnh, câu chuyện hấp dẫn về ẩm thực, du lịch và nghệ thuật Việt Nam trên các nền tảng mạng xã hội như YouTube, TikTok. Những hình thức truyền thông này không chỉ giúp người nước ngoài hiểu hơn về Việt Nam mà còn khơi dậy niềm tự hào dân tộc trong lòng mỗi người Việt.
Tuy nhiên, để thanh niên thực sự đảm nhận tốt trách nhiệm gìn giữ và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc, cần có sự hỗ trợ từ nhiều phía. Gia đình, nhà trường và xã hội đóng vai trò quan trọng trong việc giáo dục và định hướng thế hệ trẻ. Cha mẹ cần tạo điều kiện để con em mình tiếp xúc với văn hóa truyền thống từ nhỏ, chẳng hạn qua những câu chuyện dân gian, các trò chơi dân gian hay những món ăn truyền thống. Nhà trường cần lồng ghép các nội dung giáo dục văn hóa vào chương trình học, tổ chức các hoạt động ngoại khóa như tham quan bảo tàng, tham gia lễ hội. Chính phủ cần có các chính sách khuyến khích và hỗ trợ thanh niên trong các hoạt động bảo tồn và phát huy văn hóa, chẳng hạn như cấp học bổng cho các dự án nghiên cứu về văn hóa dân gian hoặc tổ chức các cuộc thi sáng tạo về văn hóa.
Bên cạnh đó, chính bản thân thanh niên cần chủ động nâng cao nhận thức về văn hóa dân tộc. Điều này đòi hỏi họ phải học hỏi, tìm hiểu sâu hơn về lịch sử, truyền thống của đất nước. Chỉ khi hiểu rõ giá trị của văn hóa, họ mới có thể yêu quý và tự hào về nó. Đồng thời, thanh niên cần có thái độ tích cực và sáng tạo trong việc quảng bá văn hóa. Thay vì chỉ tiếp thu một cách thụ động, họ cần biết cách biến văn hóa dân tộc thành nguồn cảm hứng để sáng tạo ra những giá trị mới, góp phần đưa Việt Nam ra thế giới.
Trách nhiệm của thanh niên trong việc gìn giữ và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc không chỉ là nhiệm vụ của hiện tại mà còn là sứ mệnh đối với tương lai. Văn hóa là linh hồn của dân tộc, là tài sản không thể thay thế. Một dân tộc mất đi văn hóa của mình cũng giống như một cây cổ thụ bị mất đi bộ rễ. Vì vậy, việc bảo tồn và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc không chỉ là trách nhiệm của riêng thế hệ nào mà là trách nhiệm chung của cả xã hội, trong đó thanh niên giữ vai trò chủ đạo. Hy vọng rằng, với sự nhiệt huyết và sáng tạo, thế hệ trẻ Việt Nam sẽ tiếp tục kế thừa và phát triển những giá trị văn hóa cao đẹp của dân tộc, làm rạng danh đất nước trên trường quốc tế.
