Nguyễn Tuân (1910–1987) là một trong những nhà văn lớn của nền văn học Việt Nam hiện đại, đặc biệt nổi bật trong giai đoạn kháng chiến chống Pháp và kháng chiến chống Mỹ. Ông được biết đến với phong cách viết tài hoa, đậm chất nghệ sĩ, chú trọng đến việc miêu tả tinh tế, súc tích, và chú trọng thể hiện cái đẹp của con người, cảnh vật, qua đó thể hiện quan điểm thẩm mỹ của mình. Sự nghiệp văn học của Nguyễn Tuân trải dài từ trước cách mạng cho đến thời kỳ sau năm 1945, với nhiều thể loại khác nhau như truyện ngắn, tiểu luận, ký sự.
Lối viết của Nguyễn Tuân mang đậm tính nghệ thuật, đầy sáng tạo, chú trọng đến cái đẹp trong từng chi tiết nhỏ, tinh tế. Ông là người có niềm đam mê sâu sắc với cái đẹp và sự hoàn mỹ, từ cảnh vật thiên nhiên đến vẻ đẹp của con người trong mọi hoàn cảnh, tình huống. Tuy nhiên, bên cạnh vẻ đẹp, ông cũng rất quan tâm đến các giá trị nhân văn, với nhiều tác phẩm đề cập đến những vấn đề lớn như tình yêu, sự hy sinh, danh dự và nhân phẩm.
Nguyễn Tuân còn là người có tinh thần yêu nước sâu sắc. Điều này thể hiện rõ qua nhiều tác phẩm của ông, trong đó có "Chữ người tử tù". Tác phẩm này không chỉ là một câu chuyện về số phận con người mà còn là một bản hùng ca về danh dự, phẩm giá và tình yêu đối với quê hương, đất nước.
Tác phẩm "Chữ người tử tù"
"Chữ người tử tù" là một trong những truyện ngắn nổi bật của Nguyễn Tuân, được sáng tác vào năm 1954, trong thời kỳ đất nước vừa giành được độc lập. Tác phẩm này được viết theo thể loại truyện ngắn, nhưng lại có chiều sâu, không chỉ ở nội dung mà còn trong cách xây dựng nhân vật, không gian, thời gian và những thông điệp mà tác giả muốn gửi gắm.
Chuyện kể về một người tử tù, bị án xử tử vì tội giết người, nhưng trong thời gian chờ đợi thi hành án, ông đã có một cuộc gặp gỡ đặc biệt với viên quản ngục. Cuộc gặp gỡ này không chỉ là một cuộc đối thoại giữa người với người mà còn là một cuộc đấu trí giữa hai người về chữ nghĩa, về cuộc sống, về cái chết và giá trị nhân phẩm.
Cốt truyện
Nhân vật chính của truyện là Huấn Cao, một người tử tù nổi tiếng với tài viết chữ đẹp, có khí phách và lòng tự trọng cao. Huấn Cao bị bắt và bị kết án tử hình vì tội giết người. Trong khi chờ đợi thi hành án, viên quản ngục, một người có lòng kính trọng Huấn Cao vì tài năng viết chữ, đã tìm cách tiếp cận ông để xin chữ. Viên quản ngục muốn được Huấn Cao ban cho một chữ đẹp, một chữ có thể đem lại sự vinh quang cho bản thân. Tuy nhiên, Huấn Cao từ chối không chỉ vì sự kiêu hãnh, mà còn vì lòng tự trọng, không muốn cúi đầu trước bất kỳ ai, ngay cả khi mình đang ở trong tình cảnh khốn cùng của một tử tù.
Cuộc gặp gỡ giữa viên quản ngục và Huấn Cao không chỉ là một cuộc đối thoại giữa hai người với hai phẩm chất đối lập mà còn thể hiện sự đấu tranh gay gắt giữa danh dự, lòng tự trọng và sự tha hóa trong xã hội. Trong khi viên quản ngục khát khao có được chữ của Huấn Cao để làm "một thứ gì đó", Huấn Cao lại muốn giữ vững nhân phẩm của mình, không để bất kỳ hoàn cảnh nào làm thay đổi giá trị của bản thân.
Phân tích nhân vật
Huấn Cao: Huấn Cao là một người tài năng, tự cao và có phẩm hạnh vững vàng. Ông sống trong một xã hội đầy rẫy bất công, nhưng vẫn luôn giữ vững khí phách của một người đàn ông tự do, không bao giờ khuất phục trước bất kỳ thế lực nào. Dù trong hoàn cảnh bị giam cầm, sắp phải chịu cái chết, Huấn Cao vẫn không chịu nhượng bộ. Lòng tự trọng của ông lớn đến mức không thể chấp nhận sự vuốt ve, lừa dối của viên quản ngục. Thông qua nhân vật Huấn Cao, Nguyễn Tuân đã khắc họa một hình mẫu người anh hùng, có tài, có đức, và luôn giữ vững lòng tự trọng trong mọi hoàn cảnh.
Viên quản ngục: Viên quản ngục là một nhân vật có tính cách trái ngược với Huấn Cao. Là người đại diện cho bộ máy cai trị, viên quản ngục bị đẩy vào tình huống tiến thoái lưỡng nan khi ông phải đối diện với Huấn Cao. Mặc dù là một viên chức trong chế độ phong kiến, viên quản ngục vẫn thể hiện sự ngưỡng mộ và kính trọng Huấn Cao. Tuy nhiên, việc ông muốn có được chữ của Huấn Cao cho thấy sự thiếu kiên định, không có một lý tưởng rõ ràng và dễ dàng bị chi phối bởi những giá trị vật chất. Trong sự mâu thuẫn giữa lòng kính trọng Huấn Cao và nhu cầu trần tục của mình, viên quản ngục không thể giữ vững phẩm hạnh của bản thân.
Ý nghĩa nhân văn
Tác phẩm "Chữ người tử tù" của Nguyễn Tuân không chỉ là một câu chuyện về một người tử tù, mà còn là một cuộc đấu tranh giữa giá trị nhân phẩm và sự tha hóa, giữa tài năng và sự vật chất. Huấn Cao không chỉ đơn thuần là một người nghệ sĩ tài ba, mà còn là hình mẫu của con người có phẩm hạnh và danh dự, những giá trị đã bị mai một trong xã hội phong kiến tàn bạo.
Câu chuyện của "Chữ người tử tù" cũng là một bài học về lòng kiên cường, sự tự trọng và phẩm giá con người trong hoàn cảnh khó khăn nhất. Mặc dù Huấn Cao phải đối mặt với cái chết cận kề, nhưng ông vẫn giữ vững được khí tiết, không cho phép mình bị khuất phục bởi bất kỳ hoàn cảnh nào. Điều này là một sự phản ánh mạnh mẽ về quan điểm thẩm mỹ và nhân văn của Nguyễn Tuân.
Nghệ thuật xây dựng tác phẩm
Miêu tả chi tiết: Nguyễn Tuân nổi tiếng với khả năng miêu tả chi tiết và sắc sảo. Trong "Chữ người tử tù", tác giả đã miêu tả rất tinh tế về tâm lý nhân vật, nhất là sự thay đổi trong tâm trạng của viên quản ngục. Cảnh Huấn Cao viết chữ cho viên quản ngục được miêu tả hết sức đặc sắc, không chỉ về vẻ đẹp của chữ mà còn về cái không khí đặc biệt, vừa căng thẳng, vừa trang nghiêm, vừa đầy cảm xúc.
Lựa chọn nhân vật: Việc lựa chọn nhân vật Huấn Cao và viên quản ngục là một sáng tạo nghệ thuật của Nguyễn Tuân. Hai nhân vật này đại diện cho hai thái cực trong xã hội phong kiến: một bên là sự cao quý, vĩ đại, một bên là sự tha hóa, tầm thường. Qua đó, Nguyễn Tuân thể hiện được cái nhìn sâu sắc của mình về xã hội và con người.
Chủ đề và tư tưởng: Tác phẩm khắc họa một cách rõ nét tư tưởng nhân văn, đặc biệt là quan điểm của Nguyễn Tuân về tự do, danh dự và nhân phẩm. "Chữ người tử tù" không chỉ là một câu chuyện về cái đẹp trong nghệ thuật chữ nghĩa mà còn là một câu chuyện lớn về những giá trị tinh thần không thể bị chà đạp, ngay cả trong hoàn cảnh tăm tối nhất của xã hội.
Kết luận
"Chữ người tử tù" không chỉ là một tác phẩm nổi bật trong sự nghiệp của Nguyễn Tuân mà còn là một tác phẩm có giá trị nhân văn sâu sắc, phản ánh những quan điểm về phẩm giá, danh dự và tự do của con người. Từ câu chuyện về một người tử tù tài hoa, tác giả đã thể hiện một cái nhìn đầy triết lý về con người và xã hội, về những giá trị tinh thần vượt qua tất cả những khổ đau và sự tăm tối của số phận.
