Liên bang Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Xô Viết, hay còn gọi là Liên Xô (USSR), là một trong những quốc gia có ảnh hưởng mạnh mẽ nhất trong thế kỷ 20. Sự hình thành của Liên bang Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Xô Viết không chỉ là một sự kiện mang tính chất lịch sử quan trọng đối với chính trị và kinh tế thế giới mà còn tác động sâu sắc đến các mối quan hệ quốc tế, đặc biệt trong bối cảnh của những cuộc chiến tranh và những biến động trong thế giới hiện đại. Để hiểu rõ về sự hình thành của Liên Xô, cần phải nhìn nhận dưới nhiều khía cạnh, từ lý thuyết cách mạng, sự phát triển của các phong trào cộng sản, cho đến những yếu tố chính trị và chiến lược quốc gia.
Trước khi Liên bang Xô Viết ra đời, khu vực rộng lớn này đã trải qua nhiều biến động lớn về chính trị và xã hội. Vào cuối thế kỷ 19 và đầu thế kỷ 20, Nga là một đế quốc rộng lớn với các vấn đề xã hội, chính trị và kinh tế nghiêm trọng. Vào thời điểm đó, đế quốc Nga dưới sự lãnh đạo của Sa hoàng Nicholas II gặp phải nhiều khủng hoảng trong nội bộ, từ việc thiếu cải cách chính trị đến những bất bình đẳng xã hội nghiêm trọng. Những cuộc khởi nghĩa, nổi dậy và phong trào công nhân đã diễn ra trong suốt nửa cuối thế kỷ 19, trong đó có cuộc Cách mạng năm 1905, cho thấy rõ sự bức xúc của quần chúng trước chính quyền Sa hoàng.
Điều này dẫn đến sự phát triển mạnh mẽ của các phong trào chính trị trái ngược với chính quyền Sa hoàng. Đặc biệt, phong trào xã hội chủ nghĩa ngày càng trở nên mạnh mẽ và tổ chức thành các đảng phái lớn. Đảng Lao động xã hội chủ nghĩa Nga (RSDLP), một trong những đảng phái chính của phong trào, chia thành hai nhánh lớn: Menshevik (Thiểu số) và Bolshevik (Đa số). Trong đó, đảng Bolshevik do Vladimir Lenin lãnh đạo có sự ảnh hưởng mạnh mẽ hơn, vì đảng này tập trung vào việc thực hiện cách mạng ngay lập tức, thay vì đợi một giai đoạn cách mạng dài lâu như những gì mà các nhóm khác đề xuất.
Cuộc cách mạng tháng Mười năm 1917 là sự kiện đánh dấu bước ngoặt trong việc hình thành Liên bang Xô Viết. Sau khi sa hoàng Nicholas II bị lật đổ trong cuộc Cách mạng tháng Hai, một chính phủ lâm thời do Alexander Kerensky lãnh đạo đã lên nắm quyền, nhưng không đủ khả năng giải quyết các vấn đề mà đất nước đang đối mặt. Trong khi đó, các lãnh đạo Bolshevik như Lenin và Leon Trotsky đã tận dụng tình hình bất ổn để tiến hành cuộc cách mạng. Ngày 7 tháng 11 năm 1917, cuộc Cách mạng Tháng Mười thành công, các lực lượng Bolshevik giành được quyền lực, và Lenin trở thành người lãnh đạo của chính phủ mới.
Sau cuộc cách mạng, một loạt các biện pháp đã được thực hiện để củng cố quyền lực của Bolshevik, trong đó có việc ký kết hòa ước Brest-Litovsk với Đức, chấm dứt sự tham gia của Nga trong Chiến tranh Thế giới thứ nhất, và thực hiện các chính sách quốc hữu hóa tài sản và đất đai. Tuy nhiên, sự chuyển đổi này không diễn ra suôn sẻ mà gặp phải nhiều khó khăn, đặc biệt là cuộc Nội chiến Nga (1917-1923). Cuộc nội chiến này là một cuộc đối đầu giữa các lực lượng Bolshevik và các lực lượng chống đối, bao gồm những người ủng hộ Sa hoàng, các đảng phái cánh hữu, và các lực lượng quân sự do các quốc gia phương Tây hỗ trợ. Tuy nhiên, với sự lãnh đạo quyết đoán của Lenin và chiến lược quân sự hiệu quả của Trotsky, các lực lượng Bolshevik cuối cùng đã giành chiến thắng vào năm 1923.
Sau khi giành được chiến thắng trong cuộc nội chiến, Liên Xô được chính thức thành lập vào năm 1922. Liên bang Xô Viết được thành lập với sự hợp nhất của các nước cộng hòa xã hội chủ nghĩa, bao gồm Cộng hòa Xã hội Chủ nghĩa Xô viết Nga, Ukraine, Belarus và Transcaucasia. Đây là bước đi quan trọng trong việc xây dựng một nhà nước cộng sản với mục tiêu thống nhất các quốc gia thuộc Liên Xô dưới một chính phủ trung ương duy nhất. Bản Hiến pháp Liên Xô năm 1924 xác định chính thức tên gọi Liên bang Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Xô Viết và khẳng định sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản trong mọi hoạt động của nhà nước.
Sau khi Liên Xô ra đời, một loạt các cải cách kinh tế và xã hội được triển khai, trong đó có chính sách tập thể hóa nông nghiệp và công nghiệp hóa nhanh chóng. Những chính sách này tuy có những thành công nhất định trong việc phát triển công nghiệp, nhưng cũng gây ra nhiều hệ lụy tiêu cực, như tình trạng thiếu lương thực và sự mất mát lớn về nhân mạng trong cuộc Cải cách nông nghiệp (1930). Thời kỳ này cũng chứng kiến sự phát triển mạnh mẽ của các cơ quan mật vụ, đặc biệt là NKVD, trong việc kiểm soát và đàn áp những đối tượng bị coi là kẻ thù của nhà nước.
Sự phát triển của Liên bang Xô Viết trong những thập kỷ sau đó đã tạo nên một cường quốc đối đầu trực tiếp với các quốc gia phương Tây, đặc biệt là Hoa Kỳ, trong chiến tranh Lạnh. Mặc dù Liên Xô trở thành một siêu cường với sự kiểm soát mạnh mẽ về quân sự và kinh tế, nhưng sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản và những biến cố chính trị như sự thanh trừng của Stalin, sự can thiệp quân sự vào các quốc gia khác như Cộng hòa Dân chủ Đức, Hungary, và Tiệp Khắc, đã tạo ra nhiều tranh cãi và đối kháng quốc tế. Tuy nhiên, sự sụp đổ của Liên Xô vào năm 1991, sau những cải cách của Mikhail Gorbachev, đánh dấu sự kết thúc của một thời kỳ dài trong lịch sử thế giới, để lại những hệ quả sâu rộng không chỉ đối với các quốc gia trong Liên bang, mà còn đối với cấu trúc địa chính trị toàn cầu.
Tóm lại, sự hình thành Liên bang Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Xô Viết là một quá trình phức tạp, diễn ra trong bối cảnh của một xã hội đang chịu áp lực từ các vấn đề chính trị, xã hội và kinh tế. Cách mạng Tháng Mười và sự ra đời của Liên Xô đã mở ra một chương mới trong lịch sử thế giới, với những thành công và thất bại không thể tách rời, đóng góp vào những biến động lớn của thế kỷ 20.
Trước khi Liên bang Xô Viết ra đời, khu vực rộng lớn này đã trải qua nhiều biến động lớn về chính trị và xã hội. Vào cuối thế kỷ 19 và đầu thế kỷ 20, Nga là một đế quốc rộng lớn với các vấn đề xã hội, chính trị và kinh tế nghiêm trọng. Vào thời điểm đó, đế quốc Nga dưới sự lãnh đạo của Sa hoàng Nicholas II gặp phải nhiều khủng hoảng trong nội bộ, từ việc thiếu cải cách chính trị đến những bất bình đẳng xã hội nghiêm trọng. Những cuộc khởi nghĩa, nổi dậy và phong trào công nhân đã diễn ra trong suốt nửa cuối thế kỷ 19, trong đó có cuộc Cách mạng năm 1905, cho thấy rõ sự bức xúc của quần chúng trước chính quyền Sa hoàng.
Điều này dẫn đến sự phát triển mạnh mẽ của các phong trào chính trị trái ngược với chính quyền Sa hoàng. Đặc biệt, phong trào xã hội chủ nghĩa ngày càng trở nên mạnh mẽ và tổ chức thành các đảng phái lớn. Đảng Lao động xã hội chủ nghĩa Nga (RSDLP), một trong những đảng phái chính của phong trào, chia thành hai nhánh lớn: Menshevik (Thiểu số) và Bolshevik (Đa số). Trong đó, đảng Bolshevik do Vladimir Lenin lãnh đạo có sự ảnh hưởng mạnh mẽ hơn, vì đảng này tập trung vào việc thực hiện cách mạng ngay lập tức, thay vì đợi một giai đoạn cách mạng dài lâu như những gì mà các nhóm khác đề xuất.