So sánh hai nhân vật Mị và Chí Phèo về khía cạnh nhân đạo
Mị trong truyện ngắn "Vợ chồng A Phủ" của Tô Hoài và Chí Phèo trong truyện ngắn cùng tên của Nam Cao là hai nhân vật điển hình trong văn học hiện thực Việt Nam giai đoạn 1930-1945. Hai nhân vật, tuy sống trong những hoàn cảnh khác nhau, đều đại diện cho số phận của người nông dân bị áp bức trong xã hội phong kiến. Dưới ngòi bút nhân đạo của hai nhà văn, Mị và Chí Phèo hiện lên không chỉ là nạn nhân của những bất công, mà còn mang trong mình khát vọng sống, khát vọng tự do mãnh liệt. Cả hai nhân vật này đã thể hiện sâu sắc giá trị nhân đạo của hai tác phẩm.
Mị trong "Vợ chồng A Phủ" là một cô gái vùng cao xinh đẹp, tài năng, yêu đời. Nhưng số phận của Mị đã thay đổi khi cô bị bắt làm con dâu gạt nợ trong nhà thống lý Pá Tra. Từ một cô gái yêu đời, Mị trở thành một người phụ nữ cam chịu, sống lầm lũi, như một cái bóng trong căn nhà giàu có mà lạnh lẽo. Tô Hoài đã khắc họa một Mị chịu đựng sự áp bức, bóc lột về thể xác lẫn tinh thần, bị tước đoạt quyền làm người. Tuy nhiên, sâu trong con người Mị, Tô Hoài vẫn cho thấy ánh sáng của lòng khao khát tự do, phẩm chất con người và sức sống tiềm tàng.
Ngòi bút nhân đạo của Tô Hoài thể hiện ở việc ông luôn nhấn mạnh vẻ đẹp nội tâm của Mị, dù trong hoàn cảnh khắc nghiệt nhất. Khi Mị bị trói buộc trong hôn nhân với A Sử, cô từng nghĩ đến cái chết, nhưng đồng thời, Mị không thôi hy vọng về một cuộc sống tự do. Đêm tình mùa xuân là một khoảnh khắc để độc giả thấy rõ hơn sức sống tiềm tàng trong Mị. Tiếng sáo, hơi rượu, những ký ức về thời con gái đã làm sống dậy trong cô khát vọng sống mãnh liệt. Dù bị trói buộc cả về thân thể lẫn tinh thần, Mị vẫn không ngừng ước mơ, không ngừng hy vọng. Hành động cởi trói cho A Phủ không chỉ là sự thức tỉnh về lòng nhân ái mà còn là hành động tự giải thoát chính mình, mở ra con đường cho cuộc sống mới.
Chí Phèo trong truyện ngắn của Nam Cao lại là một nhân vật có xuất phát điểm khác biệt. Anh vốn là một người nông dân lương thiện, nhưng số phận trớ trêu đã đẩy anh vào con đường tha hóa. Chí Phèo bị Bá Kiến lợi dụng, bóc lột và đẩy vào nhà tù, nơi anh bị biến đổi từ một con người hiền lành thành một kẻ côn đồ, lưu manh. Nam Cao không chỉ tố cáo sự thối nát của xã hội phong kiến mà còn đi sâu vào bi kịch của một con người bị tha hóa, bị tước đoạt quyền làm người.
Giá trị nhân đạo của Nam Cao được thể hiện rõ qua cách ông xây dựng nhân vật Chí Phèo. Dù bị tha hóa, Chí vẫn mang trong mình khát vọng hoàn lương. Điều này được thể hiện rõ qua chi tiết khi Chí gặp Thị Nở, lần đầu tiên anh được trải nghiệm sự quan tâm, tình yêu thương giản dị. Tình yêu với Thị Nở làm sống dậy trong Chí mong muốn làm lại cuộc đời, trở lại làm người lương thiện. Nhưng bi kịch của Chí Phèo chính là ở chỗ xã hội không chấp nhận anh. Sau khi bị Thị Nở từ chối, Chí rơi vào tuyệt vọng, dẫn đến hành động giết Bá Kiến rồi tự sát. Qua đó, Nam Cao muốn nhấn mạnh tấn bi kịch của những con người bị xã hội đẩy đến bước đường cùng.
Khi so sánh Mị và Chí Phèo, cả hai nhân vật đều là nạn nhân của xã hội phong kiến với những bất công, áp bức. Mị bị bóc lột sức lao động, bị giam cầm trong một cuộc hôn nhân không tình yêu. Chí Phèo bị bóc lột nhân cách, trở thành công cụ để giai cấp thống trị sử dụng. Tuy nhiên, điểm chung giữa họ là cả hai đều mang trong mình khát vọng sống, khát vọng được làm người. Sức sống tiềm tàng trong Mị và khát khao hoàn lương của Chí Phèo là những biểu hiện cao đẹp của nhân tính, dù bị xã hội chà đạp.
Điểm khác biệt lớn nhất giữa hai nhân vật là cách họ phản ứng trước bi kịch của mình. Mị, dù cam chịu trong một thời gian dài, cuối cùng đã tìm được lối thoát cho bản thân, tự giải phóng khỏi sự áp bức. Trong khi đó, Chí Phèo, dù khao khát hoàn lương, đã không tìm thấy con đường nào khác ngoài cái chết. Sự khác biệt này phần nào phản ánh cách hai nhà văn nhìn nhận và thể hiện tư tưởng nhân đạo trong tác phẩm. Tô Hoài mang đến cho nhân vật của mình một tia hy vọng, một con đường để vượt qua đau khổ. Ngược lại, Nam Cao vạch trần sự bế tắc, ngột ngạt của xã hội, nơi những con người như Chí Phèo không thể tìm thấy lối ra.
Nhìn chung, cả Mị và Chí Phèo đều là những nhân vật mang đậm giá trị nhân đạo. Họ đại diện cho những con người bị áp bức, nhưng vẫn giữ được phẩm chất con người, khát vọng sống, khát vọng yêu thương. Qua hai nhân vật này, Tô Hoài và Nam Cao đã lên án mạnh mẽ xã hội phong kiến bất công, đồng thời thể hiện niềm tin vào bản chất tốt đẹp của con người. Sự khác biệt trong cách xây dựng nhân vật và kết thúc câu chuyện cũng chính là sự khác biệt trong cách thể hiện tư tưởng nhân đạo của mỗi nhà văn. Tô Hoài chọn cách mở ra một tương lai tươi sáng hơn, trong khi Nam Cao đau đáu với tấn bi kịch không lối thoát. Điều này đã góp phần tạo nên chiều sâu và sức sống cho hai tác phẩm kinh điển của văn học Việt Nam.
