Rèn luyện kỹ năng Mở bài và Kết bài trong văn nghị luận
Mở bài trong văn nghị luận
Mở bài là phần quan trọng đầu tiên của một bài văn nghị luận, đóng vai trò quan trọng trong việc thu hút sự chú ý của người đọc, đồng thời tạo tiền đề cho toàn bộ lập luận trong bài viết. Việc viết mở bài không chỉ giúp người viết thể hiện khả năng diễn đạt một cách logic, mạch lạc, mà còn giúp người đọc hình dung được vấn đề sẽ được bàn luận trong bài văn.
1. Khái niệm mở bài trong văn nghị luận
Mở bài là phần đầu tiên của bài viết, có nhiệm vụ giới thiệu vấn đề và hướng người đọc đến mục tiêu của bài viết. Trong văn nghị luận, mở bài phải làm rõ được chủ đề, vấn đề cần thảo luận, và đưa ra quan điểm của người viết về vấn đề đó. Một mở bài tốt không chỉ nêu ra vấn đề mà còn khiến người đọc cảm thấy hứng thú và mong đợi phần tiếp theo của bài viết.
Mở bài trong văn nghị luận có thể chia thành ba phần chính:
Giới thiệu vấn đề cần nghị luận: Đưa ra một câu hỏi, sự kiện, tình huống hoặc quan điểm liên quan đến chủ đề nghị luận.
Đưa ra quan điểm hoặc lập trường: Xác định rõ ràng quan điểm của người viết về vấn đề đang được thảo luận.
Dẫn dắt vào thân bài: Tạo cầu nối để người đọc dễ dàng tiếp cận các lập luận trong thân bài.
2. Vai trò của mở bài trong văn nghị luận
Thu hút sự chú ý của người đọc: Mở bài là phần đầu tiên mà người đọc tiếp xúc, vì vậy nó có vai trò rất quan trọng trong việc tạo ấn tượng ban đầu. Một mở bài hay, có sự sáng tạo sẽ giúp người đọc cảm thấy hứng thú, tò mò và muốn tiếp tục đọc tiếp.
Giới thiệu vấn đề và làm rõ quan điểm: Mở bài cần chỉ ra rõ ràng vấn đề cần nghị luận, đồng thời cho thấy quan điểm, lập trường của người viết về vấn đề đó. Đây là cơ sở để phát triển các lập luận trong thân bài.
Tạo ra cấu trúc mạch lạc cho bài viết: Mở bài chính là bước khởi đầu giúp người viết sắp xếp các ý tưởng, các lập luận trong bài một cách hợp lý, logic. Mở bài có thể giúp người viết phát triển các luận điểm một cách có trình tự.
3. Cách viết mở bài trong văn nghị luận
a. Mở bài gián tiếp
Cách mở bài này không đi thẳng vào chủ đề ngay lập tức, mà thay vào đó, người viết có thể sử dụng một câu chuyện, ví dụ, một tình huống, hoặc một nhận định nổi bật từ một nhân vật hay tác phẩm nổi tiếng có liên quan đến chủ đề. Mục đích của kiểu mở bài này là để người đọc bị cuốn vào câu chuyện trước khi chuyển sang vấn đề chính.
Ví dụ:
Một câu chuyện về một nhà văn đã từng chia sẻ rằng: "Tôi viết để hiểu rõ mình hơn." Câu nói này đã khiến nhiều người suy nghĩ về vai trò của văn học trong cuộc sống của mỗi người. Vậy, văn học có thể làm gì để làm phong phú cuộc sống tinh thần của con người trong xã hội hiện đại?
Trong ví dụ này, mở bài không trực tiếp đặt vấn đề, mà đi vòng qua một câu chuyện nổi tiếng để dẫn dắt đến vấn đề nghị luận chính: vai trò của văn học trong cuộc sống hiện đại.
b. Mở bài trực tiếp
Mở bài trực tiếp đi thẳng vào vấn đề cần nghị luận mà không qua bất kỳ câu chuyện hay sự kiện nào. Đây là cách mở bài khá phổ biến, đặc biệt trong các bài nghị luận xã hội hay chính trị, yêu cầu người viết trình bày rõ ràng quan điểm ngay từ đầu.
Ví dụ
Trong xã hội hiện đại ngày nay, việc xây dựng một nền giáo dục chất lượng không chỉ là nhiệm vụ của các nhà quản lý, mà còn là trách nhiệm của mỗi cá nhân. Vậy làm thế nào để cải thiện chất lượng giáo dục ở Việt Nam hiện nay?
Cách mở bài này vừa trực tiếp nêu vấn đề, vừa thể hiện được tính cấp thiết và quan trọng của vấn đề đó, đồng thời có thể dẫn dắt vào các lập luận trong thân bài.
c. Mở bài bằng cách nêu câu hỏi
Sử dụng câu hỏi mở để dẫn dắt vào vấn đề nghị luận là một cách phổ biến trong văn nghị luận. Câu hỏi này thường không phải là câu hỏi để trả lời ngay trong bài, mà là câu hỏi gợi mở để người đọc suy nghĩ.
Ví dụ:
Tại sao trong xã hội hiện đại, việc giữ gìn và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc lại là vấn đề được quan tâm đặc biệt? Liệu chúng ta có thể bảo vệ được những giá trị này trong thời kỳ hội nhập toàn cầu?
Câu hỏi mở ở đây không chỉ giúp người đọc hình dung được vấn đề mà còn gợi mở những vấn đề cần giải quyết trong bài viết.
d. Mở bài bằng cách sử dụng trích dẫn
Một trong những cách thường được sử dụng trong mở bài là trích dẫn lời nói, câu thơ, câu chuyện hay nhận định của một nhân vật nổi tiếng có liên quan đến vấn đề nghị luận. Trích dẫn có thể tạo ra sự liên kết giữa tác phẩm văn học và đời sống, đồng thời đưa người đọc vào không gian tranh luận.
Ví dụ:
"Học, học nữa, học mãi." Câu nói của Chủ tịch Hồ Chí Minh đã phản ánh một chân lý: giáo dục chính là con đường duy nhất để nâng cao giá trị con người và phát triển đất nước. Vậy, chúng ta cần làm gì để nâng cao chất lượng giáo dục trong xã hội hiện nay?
4. Một số lưu ý khi viết mở bài
Không viết mở bài quá dài dòng: Mở bài phải ngắn gọn, súc tích, tránh dài dòng hoặc lan man. Mở bài không phải là nơi để phát triển các luận điểm, mà chỉ là để giới thiệu vấn đề.
Dễ hiểu, dễ tiếp cận: Mở bài cần được viết sao cho người đọc dễ dàng tiếp nhận thông tin và nhận ra ngay vấn đề chính của bài viết.
Phù hợp với thể loại bài: Tùy theo thể loại văn nghị luận (xã hội, chính trị, văn học, khoa học) mà cách viết mở bài sẽ có sự điều chỉnh hợp lý.
Kết bài trong văn nghị luận
Kết bài là phần kết thúc của một bài văn nghị luận, có vai trò quan trọng trong việc tổng kết và khẳng định lại quan điểm của người viết. Một kết bài hay sẽ để lại ấn tượng mạnh mẽ trong lòng người đọc, đồng thời giúp bài viết trở nên mạch lạc và có chiều sâu hơn.
1. Khái niệm kết bài trong văn nghị luận
Kết bài trong văn nghị luận là phần cuối cùng của bài viết, thường được viết ngắn gọn và tập trung vào việc khẳng định lại quan điểm, tổng kết các ý tưởng chính đã trình bày trong bài. Ngoài ra, kết bài còn có thể đưa ra lời kêu gọi hành động hoặc nêu lên những suy nghĩ, dự báo về tương lai liên quan đến vấn đề được nghị luận.
2. Vai trò của kết bài trong văn nghị luận
Tổng kết lại vấn đề: Kết bài có vai trò tóm tắt lại các luận điểm chính đã được nêu ra trong thân bài. Điều này giúp người đọc ghi nhớ các thông tin quan trọng và củng cố quan điểm mà bài viết muốn truyền tải.
Khẳng định quan điểm: Đây là phần để người viết khẳng định lại quan điểm cá nhân về vấn đề nghị luận. Kết bài cũng có thể là nơi để người viết đưa ra thông điệp mạnh mẽ hoặc tuyên bố về một giải pháp cho vấn đề đã nêu.
Gợi mở suy nghĩ: Một kết bài hay không chỉ dừng lại ở việc tóm tắt, mà còn có thể đưa ra những suy nghĩ sâu sắc hoặc kêu gọi hành động từ phía người đọc.
3. Cách viết kết bài trong văn nghị luận
a. Tóm tắt các luận điểm chính
Đây là cách kết bài phổ biến nhất, thường được sử dụng khi bài nghị luận đã triển khai các luận điểm đầy đủ và chi tiết. Kết bài tóm tắt lại những điểm chính đã được trình bày, khẳng định lại quan điểm của người viết.
Ví dụ:
Từ những luận điểm trên, chúng ta có thể thấy rõ tầm quan trọng của việc nâng cao chất lượng giáo dục trong xã hội hiện đại. Để đạt được mục tiêu này, chúng ta cần có sự đồng lòng từ các cấp lãnh đạo, giáo viên và học sinh. Giáo dục sẽ chỉ thực sự phát triển khi tất cả chúng ta cùng chung tay xây dựng một hệ thống giáo dục chất lượng, hiệu quả.
b. Khẳng định lại quan điểm
Kết bài cũng có thể là phần để người viết nhấn mạnh và khẳng định lại quan điểm của mình về vấn đề nghị luận. Đây là cách thể hiện rõ ràng sự quyết tâm và chắc chắn về những gì đã trình
Qua tất cả những luận điểm đã được trình bày, có thể khẳng định rằng việc giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc là một nhiệm vụ hết sức quan trọng đối với mỗi cá nhân và cả xã hội. Chúng ta không thể để những giá trị quý báu của dân tộc bị mai một trong bối cảnh hội nhập toàn cầu. Vì vậy, bảo vệ và phát huy văn hóa truyền thống phải là trách nhiệm của tất cả chúng ta, những người con đất Việt.
c. Đưa ra lời kêu gọi hành động
Một cách để kết bài là đưa ra lời kêu gọi hành động, nhấn mạnh việc làm cụ thể mà người đọc có thể thực hiện hoặc cần phải thực hiện. Điều này giúp tạo ra tác động mạnh mẽ và tạo sự kết nối giữa bài viết và người đọc.
Ví dụ:
Hãy để mỗi chúng ta, từ những hành động nhỏ nhất, góp phần bảo vệ môi trường và xây dựng một xã hội văn minh, phát triển bền vững. Bởi chỉ khi chúng ta hành động ngay từ bây giờ, chúng ta mới có thể tạo ra một tương lai tươi sáng cho thế hệ mai sau.
d. Suy ngẫm hoặc dự báo về tương lai
Kết bài có thể là một suy ngẫm sâu sắc về vấn đề nghị luận, hoặc đưa ra những dự báo về tương lai nếu vấn đề đó được giải quyết hoặc không được giải quyết. Đây là cách thể hiện chiều sâu tư duy của người viết và làm cho kết bài có tính thuyết phục cao.
Ví dụ:
Nếu chúng ta không có những biện pháp kịp thời để giải quyết tình trạng ô nhiễm môi trường hiện nay, có lẽ không lâu nữa, thế hệ tương lai sẽ phải đối mặt với một hành tinh không còn sự sống. Vì vậy, việc hành động ngay hôm nay là trách nhiệm và nghĩa vụ của mỗi chúng ta.
4. Một số lưu ý khi viết kết bài
Tóm tắt ngắn gọn: Kết bài không cần quá dài dòng. Phần này chỉ cần khẳng định lại quan điểm và các luận điểm chính đã được trình bày trong bài, tránh lặp lại quá nhiều chi tiết đã đề cập trong thân bài.
Sự logic và liên kết: Kết bài cần phải mạch lạc và thống nhất với phần thân bài. Không nên đưa ra những ý tưởng mới hoặc không liên quan đến vấn đề nghị luận đã được đưa ra.
Sự sáng tạo: Mặc dù kết bài thường có một khuôn mẫu nhất định, người viết cũng nên sáng tạo trong cách thức kết luận bài viết sao cho gây được ấn tượng mạnh mẽ với người đọc. Có thể sử dụng các câu hỏi mở, trích dẫn, hay những suy ngẫm để làm cho kết bài không quá tẻ nhạt.
Chắc chắn và dứt khoát: Kết bài phải khẳng định rõ ràng quan điểm của người viết và không được mơ hồ. Việc kết luận phải tạo sự chắc chắn và có sức thuyết phục đối với người đọc.
Tổng kết
Mở bài và kết bài trong văn nghị luận có vai trò cực kỳ quan trọng trong việc cấu trúc một bài viết hoàn chỉnh. Mở bài không chỉ giới thiệu vấn đề mà còn dẫn dắt người đọc vào một cuộc tranh luận chặt chẽ, rõ ràng về vấn đề nghị luận. Kết bài, ngược lại, đóng vai trò tổng kết và củng cố lại quan điểm, đồng thời gợi mở những suy nghĩ, hành động trong tương lai. Việc rèn luyện kỹ năng mở bài và kết bài là một phần không thể thiếu trong việc nâng cao khả năng viết văn nghị luận của học sinh và sinh viên, đặc biệt là trong các kỳ thi hoặc các bài viết chuyên sâu.
Rèn luyện kỹ năng mở bài và kết bài
Để trở thành người viết văn nghị luận thành thạo, việc luyện tập thường xuyên là rất cần thiết. Dưới đây là một số gợi ý để cải thiện kỹ năng mở bài và kết bài trong văn nghị luận:
Luyện tập viết mở bài và kết bài cho nhiều đề tài khác nhau: Mỗi đề tài có thể yêu cầu một cách tiếp cận khác nhau trong mở bài và kết bài. Hãy thử viết mở bài cho một số chủ đề xã hội, giáo dục, môi trường, hay thậm chí là các chủ đề văn học để làm quen với nhiều cách thức diễn đạt khác nhau.
Đọc nhiều bài nghị luận mẫu: Đọc các bài văn nghị luận của các tác giả nổi tiếng hoặc những bài viết hay trong sách giáo khoa sẽ giúp bạn hình dung cách thức mở bài và kết bài hiệu quả. Chú ý đến cách các tác giả khái quát vấn đề và kết luận vấn đề trong các bài viết của họ.
Tham gia thảo luận, tranh luận: Việc tham gia các cuộc thảo luận hoặc tranh luận sẽ giúp bạn cải thiện khả năng suy nghĩ và diễn đạt, đồng thời rèn luyện kỹ năng lập luận và kết luận vấn đề.
Nhờ người khác phản hồi: Sau khi viết xong, bạn có thể nhờ giáo viên hoặc bạn bè đọc và đưa ra phản hồi về phần mở bài và kết bài của bạn. Những phản hồi này sẽ giúp bạn nhìn nhận lại cách thức viết và điều chỉnh cho phù hợp hơn.
Như vậy, qua việc rèn luyện kỹ năng mở bài và kết bài, người viết không chỉ cải thiện được khả năng tổ chức bài viết một cách mạch lạc mà còn tăng cường khả năng thuyết phục và tạo dựng ấn tượng với người đọc.
Tài liệu tham khảo thêm các tài liệu học tập văn học 12 Tại đây
