"Là người không nên có cái tôi... Nhưng làm thơ thì không thể không có cái tôi." (Tùy viên thi thoại - Viên Mai - Trung Quốc)
Câu nói của Viên Mai trong Tùy viên thi thoại – “Là người không nên có cái tôi… Nhưng làm thơ thì không thể không có cái tôi” – mở ra một chủ đề quan trọng trong nghệ thuật sáng tạo và cách chúng ta nhìn nhận về bản ngã trong cuộc sống. Ở đây, Viên Mai không chỉ nêu lên một quan điểm về cá nhân, mà còn gợi mở mối quan hệ sâu sắc giữa cái tôi cá nhân và sự sáng tạo nghệ thuật, đặc biệt là trong thơ ca. Thực tế, câu nói này không chỉ phản ánh triết lý về vai trò của cái tôi trong nghệ thuật mà còn có thể được mở rộng ra để thảo luận về bản chất của tự do sáng tạo, cũng như sự mâu thuẫn giữa cái tôi và sự khiêm nhường trong đời sống xã hội.
Trong đời sống hàng ngày, một người không thể có cái tôi quá lớn, vì nếu vậy, họ sẽ trở nên ích kỷ, khó hòa hợp với người khác và dễ rơi vào sự cô lập. Việc vượt qua cái tôi là yếu tố quan trọng trong việc xây dựng các mối quan hệ, tạo dựng sự hòa hợp và đồng cảm. Một người biết khiêm tốn, biết lắng nghe và chấp nhận những quan điểm khác biệt sẽ dễ dàng nhận được sự tôn trọng từ cộng đồng. Tuy nhiên, trong nghệ thuật, đặc biệt là trong thơ ca, cái tôi lại đóng một vai trò đặc biệt quan trọng. Cái tôi không phải là sự ích kỷ hay khoe khoang, mà là sự thể hiện bản sắc, là công cụ giúp nghệ sĩ bộc lộ những cảm xúc, suy nghĩ và quan điểm cá nhân một cách sâu sắc và chân thành.
Thơ ca, với bản chất của nó, là sự giao thoa giữa cái tôi của nhà thơ và thế giới xung quanh. Một bài thơ hay không chỉ là sự kết hợp hoàn hảo của ngôn từ mà còn là những rung cảm, cảm xúc cá nhân sâu sắc được truyền tải một cách tinh tế. Thông qua thơ, nhà thơ có thể thể hiện cái nhìn riêng về thế giới, về xã hội, về những niềm vui và nỗi buồn, những giằng co nội tâm và những trải nghiệm sống mà chỉ họ mới có thể cảm nhận được. Đây chính là lý do tại sao cái tôi trong thơ không thể thiếu – bởi vì chính cái tôi ấy tạo nên sự độc đáo và khác biệt của mỗi tác phẩm.
Tư tưởng này có thể được nhìn nhận qua nhiều tác phẩm văn học cổ điển lẫn hiện đại. Một ví dụ điển hình là trong thơ ca của Nguyễn Du, với Truyện Kiều, ông đã thể hiện một cái tôi không chỉ trong cách ông xây dựng nhân vật mà còn trong việc thể hiện cảm xúc sâu sắc, những suy tư về tình yêu, đạo đức, và định mệnh. Cái tôi của Nguyễn Du chính là chiếc cầu nối giữa thế giới bên trong của ông và những giá trị nhân văn trong xã hội. Cái tôi trong Truyện Kiều không phải là cái tôi cá nhân hẹp hòi, mà là cái tôi mở rộng ra với tất cả những đau khổ và niềm vui của nhân loại, từ đó tạo nên một tác phẩm văn học có sức sống mãnh liệt xuyên suốt thời gian.
Ở khía cạnh hiện đại, câu chuyện về cái tôi trong thơ cũng không hề thay đổi, mà càng trở nên rõ rệt hơn trong những tác phẩm của các nhà thơ đương đại như Xuân Diệu, Chế Lan Viên hay Tố Hữu. Xuân Diệu, với cái tôi cá nhân nổi bật, đã mang đến một phong cách thơ đầy lôi cuốn và mãnh liệt. Thơ ông không chỉ đơn thuần là những câu từ xinh đẹp mà còn là sự bộc lộ sâu sắc những khát khao, những cảm xúc tự nhiên nhất của con người, qua đó thể hiện được cái tôi trong từng nhịp điệu, trong từng ý tứ của tác phẩm. Chế Lan Viên, với những suy tư triết lý trong thơ, cũng để lại dấu ấn đậm nét về một cái tôi tri thức, cái tôi đầy sáng tạo, nhìn nhận thế giới qua lăng kính của sự phê phán và đấu tranh. Và Tố Hữu, qua những bài thơ đầy tính chiến đấu và khát vọng, cũng chính là sự thể hiện mạnh mẽ cái tôi yêu nước, cái tôi hướng đến sự nghiệp cách mạng.
Cái tôi trong thơ không chỉ là sự thể hiện cái riêng, mà nó còn là chất liệu để nhà thơ kết nối với người đọc, để truyền tải những thông điệp về cuộc sống, về con người, và về thế giới. Cái tôi của nhà thơ không phải là một cái tôi khép kín, mà là cái tôi sẵn sàng mở rộng, để kết nối với thế giới xung quanh, để chia sẻ cảm xúc và suy nghĩ. Trong thơ, cái tôi không phải là sự bộc lộ bản thân một cách ích kỷ, mà là sự bộc lộ cái tôi vĩ đại, cái tôi hướng tới sự cao cả, sự tìm kiếm sự thật và sự hòa hợp.
Câu nói của Viên Mai, vì thế, không chỉ phản ánh một quan điểm về nghệ thuật, mà còn là một lời nhắc nhở về sự cần thiết phải giữ gìn cái tôi trong sáng tạo, đồng thời cũng biết vượt qua cái tôi trong cuộc sống. Để làm người, cần có sự khiêm tốn, cần biết hòa nhập vào xã hội và tôn trọng người khác, nhưng để làm thơ, lại cần có một cái tôi mạnh mẽ, một cái tôi không chỉ là sự bộc lộ cá nhân mà là sự khám phá, sáng tạo và chạm đến những tầng sâu của con người và cuộc sống. Cái tôi trong thơ không chỉ đơn giản là một phần của nhà thơ mà là một công cụ, một phương tiện để vươn đến sự chân thật, để mang lại những tác phẩm nghệ thuật sống mãi với thời gian.
