Nguyễn Khoa Điềm (15/04/1943), tại thôn Ưu Điềm, xã Phong Hòa, huyện Phong Điền, tỉnh Thừa Thiên – Huế. Nguyễn Khoa Điềm là một trong những cây bút tiêu biểu của văn học cách mạng, gắn liền với các cuộc kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ. Nguyễn Khoa Điềm là một nhà thơ có phong cách sáng tác sâu sắc và lãng mạn, với những bài thơ mang đậm tính nhân văn và cảm hứng yêu nước.
2. Tác phẩm
a. Xuất xứ Bài thơ được viết vào năm 1994, và được trích trong tuyển tập Thơ Nguyễn Khoa Điềm, Tuyển tập 40 năm do chính tác giả lựa chọn. Bài thơ này nằm trong những sáng tác nổi bật của Nguyễn Khoa Điềm, phản ánh sâu sắc tâm tư, tình cảm của những người lính trong những năm tháng chiến tranh khốc liệt.
b. Bố cục Bài thơ có thể chia làm ba phần chính:
Phần một (từ khổ đầu tiên): Tác giả giới thiệu hình ảnh và xuất thân của người lính. Đây là những người lính mang trong mình tuổi trẻ, tinh thần hồn nhiên, phóng khoáng, và đầy lý tưởng.
Phần hai (từ khổ thứ hai): Tác giả thông báo về sự kết thúc của chiến tranh, đất nước đã hòa bình, nhưng người lính không còn trở lại nữa.
Phần ba (từ khổ tiếp theo đến hết bài): Là những khắc họa về những khoảnh khắc, những cảm xúc và suy tư trong tâm hồn người lính khi họ phải đối mặt với những gian khổ, hy sinh nơi chiến trường. Mỗi phần thơ như một mảnh ghép thể hiện rõ nét sự chuyển biến trong cuộc đời của những người lính từ khi ra đi cho đến khi không thể trở về.
c. Thể loại Bài thơ thuộc thể loại thơ bốn chữ, một thể thơ phổ biến trong thơ ca dân tộc, giúp diễn tả được nhịp điệu và cảm xúc sâu lắng trong lòng người đọc. Những vần thơ bốn chữ trong bài vừa dễ hiểu, dễ nhớ lại vừa tạo được âm điệu trữ tình và sâu sắc.
d. Phương thức biểu đạt Bài thơ sử dụng phương thức biểu đạt chính là biểu cảm, qua đó, tác giả gửi gắm những cảm xúc sâu sắc về tình yêu quê hương, đất nước và sự hi sinh lớn lao của những người lính. Nguyễn Khoa Điềm không chỉ miêu tả mà còn bày tỏ cảm xúc của mình trước những mất mát, hy sinh trong chiến tranh. Điều này giúp bài thơ trở nên gần gũi, dễ cảm nhận với người đọc.
3. Giá trị nội dung và nghệ thuật
a. Giá trị nội dung Bài thơ viết về những người lính, nhưng dưới góc nhìn chiêm nghiệm của một con người thời bình, qua đó khắc họa những hình ảnh và tình cảm đặc biệt của người lính trong chiến tranh. Những người lính trong bài thơ là những người trẻ tuổi, hồn nhiên, chưa từng yêu, đầy ước mơ và lý tưởng. Họ mang trong mình những hoài bão, mơ ước về một tương lai tươi sáng. Nhưng chính những con người ấy đã phải hi sinh tuổi xuân, sức lực và máu xương của mình để bảo vệ đất nước, để đất nước có được hòa bình. Cảm xúc chủ đạo trong bài thơ là sự tiếc nuối, xót xa trước những mất mát, hy sinh của người lính, và cũng là sự khâm phục, trân trọng đối với những con người đã cống hiến tất cả cho Tổ quốc.
b. Giá trị nghệ thuật Bài thơ có ngôn ngữ rất giàu tính tạo hình, mỗi câu, mỗi từ đều được chọn lọc kỹ càng, mang đến hình ảnh sống động, sắc nét. Những hình ảnh trong bài thơ gợi lên sự trong sáng, tươi mới của tuổi trẻ và những mất mát đau thương của chiến tranh. Đặc biệt, tác giả sử dụng kỹ thuật gieo vần rất đặc sắc, với cách gieo vần chữ cuối của dòng chẵn vần với nhau, giúp tạo ra sự gắn kết và sự nhịp nhàng trong âm điệu của bài thơ. Về nhịp điệu, bài thơ có sự linh hoạt, chuyển đổi giữa nhịp 2/2 và 1/3 tùy theo từng câu, giúp nhấn mạnh các khoảnh khắc cảm xúc và làm nổi bật chiều sâu nội tâm của người lính.
Một trong những yếu tố nghệ thuật quan trọng trong bài thơ là sự kết hợp nhuần nhuyễn giữa chất trữ tình và chính luận. Bài thơ không chỉ là lời tâm sự của tác giả về những người lính mà còn là sự suy tư, chiêm nghiệm về giá trị của hòa bình và những gì mà chiến tranh cướp đi. Nguyễn Khoa Điềm đã khéo léo kết hợp giữa cảm xúc cá nhân và những suy nghĩ mang tính chung, thể hiện rõ sự đồng cảm với những mất mát của chiến tranh và niềm tự hào về những người lính. Chất chính luận trong bài thơ được thể hiện qua những suy ngẫm về cuộc chiến, về lý tưởng và những giá trị mà nó mang lại cho dân tộc.
Nguyễn Khoa Điềm (15/04/1943), tại thôn Ưu Điềm, xã Phong Hòa, huyện Phong Điền, tỉnh Thừa Thiên – Huế. Nguyễn Khoa Điềm là một trong những cây bút tiêu biểu của văn học cách mạng, gắn liền với các cuộc kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ. Nguyễn Khoa Điềm là một nhà thơ có phong cách sáng tác sâu sắc và lãng mạn, với những bài thơ mang đậm tính nhân văn và cảm hứng yêu nước.