Tài liệu học tập: "Chuyện cổ tích về loài người" - Xuân Quỳnh (Ngữ văn 6, bộ sách Chân trời sáng tạo)
1. Giới thiệu chung
"Chuyện cổ tích về loài người" là một bài thơ nổi bật của nhà thơ Xuân Quỳnh, được sáng tác với phong cách kể chuyện độc đáo, giàu cảm xúc. Tác phẩm không chỉ mang màu sắc thơ ca mà còn như một câu chuyện cổ tích về sự xuất hiện và phát triển của loài người. Bài thơ đã để lại ấn tượng sâu sắc với lối viết tự nhiên, gần gũi, dễ hiểu nhưng cũng rất giàu ý nghĩa triết lý.
Tác giả: Xuân Quỳnh (1942–1988) là một trong những nhà thơ nữ tiêu biểu của Việt Nam thời kỳ hiện đại. Thơ Xuân Quỳnh luôn gắn bó với tình yêu, cuộc sống và những triết lý nhân sinh giản dị mà sâu sắc.
Thể thơ: Tự do
Bố cục: Bài thơ có thể chia thành ba phần chính:
Giới thiệu về nguồn gốc của loài người và sự xuất hiện của trẻ em.
Vai trò của các yếu tố tự nhiên và con người đối với sự phát triển của trẻ nhỏ.
Ý nghĩa của tình yêu thương và giáo dục trong việc hình thành nhân cách con người.
2. Nội dung bài thơ
Bài thơ mở ra bằng hình ảnh trẻ thơ – biểu tượng của loài người. Qua góc nhìn của một câu chuyện cổ tích, tác giả lý giải sự ra đời của loài người, sự xuất hiện của mặt trời, hạt gạo, cỏ cây, con người trưởng thành, và đặc biệt là tình yêu thương. Tất cả đều được sáng tạo ra để nuôi dưỡng và bảo vệ trẻ nhỏ.
Những hình ảnh thơ gợi cảm như mặt trời, dòng sông, ngọn gió, hạt gạo, lời ru không chỉ mang tính biểu tượng mà còn thể hiện một chuỗi ý nghĩa triết học về nguồn gốc và sự phát triển của con người. Qua đó, Xuân Quỳnh nhấn mạnh rằng trẻ em là trung tâm của thế giới, là lý do để mọi điều tốt đẹp trên đời xuất hiện.
3. Phân tích bài thơ
3.1. Trẻ em – Khởi nguồn của câu chuyện
Ngay từ đầu bài thơ, hình ảnh trẻ em được đặt ở vị trí trung tâm. Trẻ em là khởi nguồn của mọi sự sống, là lý do tồn tại của mọi vật. Trong thế giới cổ tích của Xuân Quỳnh, tất cả những điều tốt đẹp nhất đều được tạo ra vì trẻ thơ.
"Trời sinh ra trước nhất
Chỉ toàn là trẻ con."
Hình ảnh này mang ý nghĩa biểu tượng cao. Trẻ em là biểu tượng cho sự trong sáng, hồn nhiên và khởi đầu mới mẻ. Tác giả khẳng định rằng mọi sự sống, mọi giá trị văn hóa đều hướng đến việc bảo vệ và nuôi dưỡng thế hệ tương lai.
3.2. Thiên nhiên và con người – Những nhân tố nuôi dưỡng trẻ em
Xuân Quỳnh lý giải rằng các yếu tố như mặt trời, dòng sông, cỏ cây, hạt gạo đều được sinh ra để phục vụ trẻ em:
"Cây cho trái ngọt, lành,
Gió thổi lành áo mỏng."
Những hình ảnh này vừa cụ thể vừa mang tính biểu tượng, thể hiện sự hòa quyện giữa con người và thiên nhiên trong việc nuôi dưỡng và bảo vệ trẻ thơ. Mỗi yếu tố đều mang một ý nghĩa riêng:
Mặt trời mang lại ánh sáng và sự sống.
Dòng sông biểu tượng cho nguồn nước nuôi dưỡng.
Gió mang lại sự mát mẻ, che chở.
Cỏ cây là nơi trú ngụ, nguồn thức ăn và sức sống.
3.3. Tình yêu thương và giáo dục – Nền tảng của nhân cách con người
Bài thơ nhấn mạnh vai trò của tình yêu thương trong việc hình thành nhân cách:
"Mẹ phải hát thật hay
Bài hát ru của mẹ
Cho trẻ được ngủ say."
Lời ru của mẹ không chỉ là sự yêu thương mà còn là sự giáo dục ban đầu, giúp trẻ hiểu về thế giới xung quanh. Tình yêu thương của mẹ, sự chở che của cha và sự dạy dỗ của thầy cô là những giá trị không thể thiếu để trẻ em trưởng thành, trở thành những người tốt.
4. Nghệ thuật
Thể thơ tự do: Giúp tác giả linh hoạt trong việc diễn đạt suy nghĩ, tạo cảm giác tự nhiên như một câu chuyện kể.
Ngôn từ giản dị: Dễ hiểu, gần gũi nhưng vẫn giàu hình ảnh và ý nghĩa.
Hình ảnh thơ phong phú: Mặt trời, dòng sông, cỏ cây, lời ru... mang tính biểu tượng, vừa cụ thể vừa khái quát.
Giọng điệu nhẹ nhàng, sâu lắng: Phù hợp với nội dung ca ngợi trẻ thơ và tình yêu thương.
5. Ý nghĩa bài thơ
Ý nghĩa nhân văn: Tôn vinh trẻ em, nhấn mạnh vai trò của tình yêu thương và sự giáo dục trong việc nuôi dưỡng con người.
Giá trị triết lý: Khẳng định rằng tất cả mọi điều trong cuộc sống đều bắt nguồn từ và hướng đến việc bảo vệ, phát triển thế hệ tương lai.
Giá trị giáo dục: Nhắc nhở con người về trách nhiệm đối với trẻ em, những "mầm non" của xã hội.
6. Mở rộng kiến thức
6.1. Tác giả Xuân Quỳnh
Xuân Quỳnh là nhà thơ nữ tiêu biểu của nền văn học Việt Nam hiện đại. Thơ của bà thường xuyên khai thác những chủ đề về tình yêu, gia đình, cuộc sống. Những tác phẩm nổi bật khác của Xuân Quỳnh bao gồm "Sóng", "Thuyền và biển", "Bầu trời trong quả trứng".
6.2. Liên hệ với các tác phẩm khác
"Chuyện cổ tích về loài người" có thể so sánh với một số tác phẩm thơ dành cho thiếu nhi khác như:
"Tiếng ru" của Tố Hữu: Cùng khai thác chủ đề tình mẹ và lời ru.
"Những bài thơ nhỏ" của Trần Đăng Khoa: Miêu tả sự trong trẻo, hồn nhiên của trẻ thơ.
6.3. Liên hệ thực tế
Trong đời sống hiện đại, bài thơ nhắc nhở chúng ta về việc quan tâm đến sự phát triển toàn diện của trẻ em. Điều này bao gồm giáo dục, tình yêu thương, và bảo vệ môi trường sống để trẻ được phát triển trong điều kiện tốt nhất.
7. Hướng dẫn học sinh phân tích và cảm thụ
Đọc bài thơ nhiều lần để hiểu nội dung và cảm nhận được giọng điệu của tác giả.
Ghi chú lại các hình ảnh và câu thơ nổi bật để phân tích sâu hơn.
Thảo luận với bạn bè và giáo viên để mở rộng góc nhìn.
Tìm hiểu thêm về tác giả và các tác phẩm tương tự để so sánh.
8. Bài tập vận dụng
Viết đoạn văn ngắn (5-7 câu) trình bày cảm nhận của em về vai trò của thiên nhiên trong bài thơ.
Vẽ tranh minh họa một khung cảnh trong bài thơ.
Tìm và học thuộc một đoạn thơ mà em yêu thích nhất.
Viết một bài văn ngắn (khoảng 200 từ) kể lại câu chuyện cổ tích theo trí tưởng tượng của em dựa trên bài thơ.
9. Kết luận
"Chuyện cổ tích về loài người" không chỉ là một bài thơ dành cho thiếu nhi mà còn chứa đựng những triết lý sâu sắc về tình yêu, cuộc sống và giáo dục. Qua bài thơ, Xuân Quỳnh gửi gắm thông điệp rằng trẻ em là trung tâm của thế giới, là đối tượng cần được yêu thương, chăm sóc và giáo dục để trở thành những con người có ích. Việc học và cảm thụ bài thơ không chỉ giúp học sinh hiểu thêm về văn học mà còn giúp các em nhận thức rõ hơn về giá trị của tình yêu thương và trách nhiệm đối với thế hệ trẻ.
