Từ thế kỷ IV đến giữa thế kỷ XIX, Ấn Độ trải qua nhiều giai đoạn phát triển và biến động lớn, để lại những dấu ấn sâu sắc trong lịch sử nhân loại. Đây là thời kỳ chứng kiến sự thịnh vượng của các triều đại hùng mạnh, sự phát triển văn hóa đa dạng và những thay đổi quan trọng về chính trị, kinh tế khi tiếp xúc với các thế lực ngoại bang.
Thời kỳ Gupta (319-550) được coi là "Thời đại vàng son" của lịch sử Ấn Độ, khi đất nước đạt tới đỉnh cao về văn hóa, nghệ thuật và khoa học. Nhà Gupta xây dựng một chế độ chính trị ổn định, khuyến khích phát triển kinh tế và bảo trợ các hoạt động văn hóa, tôn giáo. Đây là thời kỳ đánh dấu sự thăng hoa của Ấn Độ giáo và sự phát triển mạnh mẽ của văn học tiếng Phạn. Những tác phẩm nổi tiếng như sử thi Mahabharata, Ramayana và những công trình triết học được hoàn thiện trong giai đoạn này. Đồng thời, khoa học và toán học cũng đạt được những thành tựu lớn với việc phát minh ra số 0 và hệ thống số thập phân, trở thành nền tảng quan trọng cho toán học hiện đại.
Sau sự sụp đổ của nhà Gupta, Ấn Độ bước vào thời kỳ phân tán chính trị kéo dài, với sự tồn tại của nhiều vương quốc nhỏ. Tuy nhiên, văn hóa và tôn giáo tiếp tục phát triển, đặc biệt là Phật giáo, Hindu giáo và đạo Jain. Các vương triều như Chola, Chalukya và Pallava không chỉ khẳng định quyền lực trong nước mà còn mở rộng ảnh hưởng của mình ra các khu vực khác, đặc biệt là Đông Nam Á. Các thương nhân và nhà truyền giáo Ấn Độ đã mang theo văn hóa, tôn giáo và nghệ thuật đến các nước như Việt Nam, Indonesia, Thái Lan và Campuchia, góp phần định hình văn minh khu vực.
Từ thế kỷ XII, Ấn Độ bắt đầu chịu ảnh hưởng sâu sắc của Hồi giáo, khi các triều đại Hồi giáo như Delhi Sultanate (1206-1526) và sau đó là Đế quốc Mogul (1526-1857) lần lượt thống trị. Các triều đại này mang đến nhiều thay đổi quan trọng trong văn hóa và xã hội Ấn Độ. Hồi giáo hòa quyện với Hindu giáo, tạo ra những giá trị văn hóa độc đáo, đặc biệt là trong kiến trúc và nghệ thuật. Đế quốc Mogul dưới thời Akbar Đại đế nổi bật với chính sách tôn giáo khoan dung, khuyến khích sự hợp tác giữa các cộng đồng tôn giáo và dân tộc. Thành tựu nổi bật của thời kỳ này là các công trình kiến trúc vĩ đại như Taj Mahal, Pháo đài Đỏ và các lăng mộ hoàng gia.
Tuy nhiên, từ thế kỷ XVIII, Đế quốc Mogul bắt đầu suy yếu, mở đường cho sự can thiệp của các thế lực phương Tây, đặc biệt là Anh. Công ty Đông Ấn Anh dần kiểm soát các vùng lãnh thổ rộng lớn thông qua các hiệp ước bất bình đẳng và chính sách chia để trị. Đến giữa thế kỷ XIX, Anh đã kiểm soát hầu hết Ấn Độ, biến nơi đây thành thuộc địa quan trọng nhất trong Đế quốc Anh. Thời kỳ thuộc địa mang lại những thay đổi lớn trong nền kinh tế và xã hội Ấn Độ, với việc khai thác tài nguyên và đàn áp các cuộc khởi nghĩa.
Giai đoạn từ thế kỷ IV đến giữa thế kỷ XIX là một chặng đường dài của Ấn Độ, phản ánh sự giao thoa giữa các nền văn hóa và tôn giáo, đồng thời cho thấy sức mạnh và sự bền bỉ của một dân tộc lớn. Những thành tựu văn hóa và tri thức trong thời kỳ Gupta, sự phong phú của văn hóa Hồi giáo dưới triều Mogul, cùng với những biến động chính trị khi tiếp xúc với phương Tây, đã đặt nền móng cho lịch sử hiện đại của Ấn Độ.
