Trong quá trình học tập và nghiên cứu văn học, việc tiếp xúc với tác phẩm văn học là một trong những yếu tố quan trọng giúp người học cảm nhận sâu sắc hơn về nội dung, thông điệp cũng như giá trị nghệ thuật của tác phẩm. Đặc biệt, trong chương trình Ngữ văn lớp 11, chủ đề "Thực hành đọc Tiếp xúc với tác phẩm" là một phần không thể thiếu, giúp học sinh phát triển kỹ năng phân tích và cảm thụ văn học một cách sâu sắc và toàn diện.
Khái niệm "tiếp xúc với tác phẩm" có thể được hiểu là quá trình mà người đọc trực tiếp tiếp nhận, tìm hiểu, và suy ngẫm về tác phẩm văn học thông qua việc đọc, phân tích và đánh giá. Việc tiếp xúc này không chỉ giúp người đọc hiểu về nội dung, hình thức, nghệ thuật của tác phẩm mà còn giúp phát triển khả năng tư duy phản biện và sáng tạo.
Khái quát về khái niệm tiếp xúc với tác phẩm
Tiếp xúc với tác phẩm văn học là sự giao tiếp giữa tác phẩm và người đọc. Đó là quá trình người đọc tìm hiểu, khám phá và cảm nhận các giá trị tư tưởng, nghệ thuật mà tác giả muốn gửi gắm qua tác phẩm. Quá trình này bao gồm nhiều giai đoạn khác nhau: từ việc đọc hiểu tác phẩm, phân tích các yếu tố văn học, tìm hiểu bối cảnh sáng tác đến việc rút ra các thông điệp, bài học cuộc sống từ tác phẩm.
Mỗi tác phẩm văn học đều chứa đựng một thông điệp nhất định mà tác giả muốn gửi đến người đọc. Thông qua việc tiếp xúc và phân tích các tác phẩm, người học có thể làm sáng tỏ các vấn đề xã hội, nhân sinh mà tác phẩm đề cập. Điều này giúp nâng cao nhận thức, mở rộng tầm hiểu biết và phát triển tư duy phê phán cho người đọc.
Các giai đoạn trong quá trình tiếp xúc với tác phẩm
Việc tiếp xúc với một tác phẩm văn học có thể chia thành ba giai đoạn chính: đọc tác phẩm, phân tích tác phẩm và đánh giá tác phẩm.
Đọc tác phẩm: Đây là giai đoạn đầu tiên trong quá trình tiếp xúc với tác phẩm. Việc đọc tác phẩm không chỉ là đọc đơn thuần, mà là việc người đọc cần phải chú ý đến từng chi tiết, ngữ cảnh và các yếu tố nghệ thuật của tác phẩm. Đọc để hiểu nội dung cơ bản của tác phẩm, nhận diện các nhân vật, sự kiện và không gian, thời gian trong tác phẩm.
Trong giai đoạn này, người đọc cần có khả năng nhận diện các yếu tố cơ bản như tình huống, mạch truyện, xung đột và các chủ đề mà tác phẩm hướng đến. Đồng thời, việc đọc phải đi kèm với khả năng cảm thụ ngôn ngữ, cấu trúc và phong cách viết của tác giả. Một tác phẩm văn học có thể có những câu văn, hình ảnh đẹp, cách xây dựng nhân vật đặc sắc, hay thậm chí những chi tiết rất nhỏ nhưng có ý nghĩa sâu sắc, tất cả đều là những yếu tố quan trọng cần được chú ý trong giai đoạn này.
Phân tích tác phẩm: Sau khi đọc xong, người học sẽ chuyển sang giai đoạn phân tích tác phẩm. Đây là bước quan trọng giúp người đọc hiểu sâu sắc hơn về các yếu tố nghệ thuật trong tác phẩm. Phân tích tác phẩm không chỉ dừng lại ở việc nắm bắt nội dung mà còn là việc khám phá những yếu tố nghệ thuật như hình tượng, ngôn ngữ, cấu trúc, biểu tượng và các phương thức thể hiện tư tưởng trong tác phẩm.
Ví dụ, trong một tác phẩm thơ, người đọc sẽ phân tích các biện pháp tu từ (ẩn dụ, so sánh, nhân hoá…), cách sử dụng nhịp điệu, âm điệu trong câu chữ để tạo ra cảm xúc. Trong một tác phẩm văn xuôi, người đọc sẽ chú ý đến cách xây dựng nhân vật, diễn biến câu chuyện, xung đột và cách tác giả thể hiện thế giới nội tâm của nhân vật.
Đánh giá tác phẩm: Sau khi phân tích tác phẩm, giai đoạn cuối cùng trong quá trình tiếp xúc với tác phẩm là đánh giá. Đây là lúc người đọc thể hiện quan điểm cá nhân về tác phẩm dựa trên quá trình tiếp xúc và phân tích. Đánh giá tác phẩm không chỉ đơn thuần là việc đưa ra ý kiến cá nhân mà phải được dựa trên cơ sở những nhận định khách quan, hợp lý về giá trị nội dung và nghệ thuật của tác phẩm.
Người đọc có thể đưa ra các nhận xét về tính cách nhân vật, các thông điệp tác phẩm muốn truyền tải, tính thẩm mỹ và giá trị văn hoá của tác phẩm. Việc đánh giá tác phẩm cũng giúp người đọc nhận thức được sức ảnh hưởng của tác phẩm đối với xã hội, văn hoá và con người.
Kỹ năng thực hành đọc và phân tích tác phẩm
Kỹ năng thực hành đọc và phân tích tác phẩm văn học là một trong những yếu tố quan trọng giúp người học phát triển khả năng cảm thụ và đánh giá văn học. Để thực hiện tốt việc tiếp xúc với tác phẩm, người học cần nắm vững một số kỹ năng cơ bản:
Kỹ năng đọc hiểu văn bản: Đọc hiểu là bước đầu tiên trong quá trình tiếp xúc với tác phẩm. Người học cần biết cách đọc một cách cẩn thận, chú ý đến từng chi tiết, từ ngữ và hình ảnh trong tác phẩm. Việc đọc phải đi kèm với khả năng phân tích các yếu tố ngữ nghĩa trong câu chữ để hiểu rõ hơn về nội dung và thông điệp tác phẩm muốn truyền tải.
Kỹ năng phân tích văn học: Đây là kỹ năng quan trọng giúp người đọc có thể nhìn nhận tác phẩm từ nhiều góc độ khác nhau. Phân tích văn học không chỉ giúp người đọc hiểu rõ hơn về kết cấu, nhân vật, bối cảnh mà còn giúp khám phá những giá trị nghệ thuật mà tác giả thể hiện trong tác phẩm.
Kỹ năng nhận diện các yếu tố nghệ thuật: Các yếu tố nghệ thuật trong tác phẩm như biện pháp tu từ, hình ảnh, cấu trúc câu chuyện, cách xây dựng nhân vật… là những yếu tố quan trọng giúp nâng cao giá trị của tác phẩm. Người đọc cần có khả năng nhận diện và phân tích các yếu tố này để đánh giá tác phẩm một cách đầy đủ và toàn diện.
Kỹ năng phát hiện thông điệp tác phẩm: Mỗi tác phẩm đều có một thông điệp mà tác giả muốn gửi gắm đến người đọc. Việc phát hiện thông điệp này không chỉ giúp người học hiểu rõ hơn về nội dung tác phẩm mà còn giúp người đọc rút ra những bài học, thông điệp về cuộc sống, con người và xã hội.
Tác phẩm văn học và giá trị văn hoá xã hội
Thông qua việc tiếp xúc với các tác phẩm văn học, người đọc không chỉ tiếp nhận kiến thức, mà còn có cơ hội tìm hiểu về những giá trị văn hoá, xã hội mà tác phẩm phản ánh. Những tác phẩm văn học thường mang trong mình những giá trị tư tưởng sâu sắc, là tiếng nói của thời đại, của những vấn đề xã hội mà tác giả muốn đề cập.
Ví dụ, trong văn học cổ điển, các tác phẩm thường phản ánh quan điểm của xã hội thời đó về đạo đức, con người và cuộc sống. Còn trong văn học hiện đại, các tác phẩm thường đề cập đến các vấn đề xã hội nhức nhối như bất bình đẳng, đấu tranh giai cấp, những vấn đề tâm lý của con người. Việc tiếp xúc và phân tích các tác phẩm này giúp người đọc hiểu hơn về bối cảnh xã hội, văn hoá của từng thời kỳ.
Kết luận
Việc thực hành đọc và tiếp xúc với tác phẩm văn học là một quá trình quan trọng trong việc phát triển tư duy và năng lực cảm thụ văn học của mỗi người. Qua việc đọc, phân tích và đánh giá tác phẩm, người học không chỉ nâng cao khả năng tư duy phê phán mà còn phát triển kỹ năng giao tiếp, cảm thụ văn hoá và xã hội. Điều này không chỉ giúp người học cảm nhận sâu sắc hơn về giá trị văn học mà còn mở rộng hiểu biết về cuộc sống, xã hội và con người.
Tài liệu tham khảo thêm các tài liệu học tập văn học 11 Tại đây
