BÀI 14: TRUNG QUỐC VÀ NHẬT BẢN TỪ NỬA SAU THẾ KỈ XIX ĐẾN ĐẦU THẾ KỈ XX
PHẦN I: CÂU HỎI TRONG SGK
MỞ ĐẦU
CH1:
Thiên hoàng Minh Trị: Vị vua thực hiện cuộc Duy tân Minh Trị (1868), đưa Nhật Bản chuyển mình từ một quốc gia phong kiến lạc hậu trở thành một quốc gia hiện đại hóa, theo con đường tư bản chủ nghĩa.
Tôn Trung Sơn: Nhà cách mạng vĩ đại, lãnh đạo Cách mạng Tân Hợi (1911), lật đổ triều đại Mãn Thanh, khai sinh Trung Hoa Dân Quốc.
Hai sự kiện này không chỉ đánh dấu bước ngoặt lớn trong lịch sử hai quốc gia mà còn ảnh hưởng sâu sắc đến các nước châu Á, trong đó có Việt Nam.
I. TRUNG QUỐC TỪ NỬA SAU THẾ KỈ XIX ĐẾN ĐẦU THẾ KỈ XX
CH1: Thực chất của Chiến tranh thuốc phiện (1840-1842)
Chiến tranh thuốc phiện là cuộc chiến xâm lược của thực dân Anh nhằm buộc Trung Quốc mở cửa tự do buôn bán thuốc phiện. Thực chất, đây là cuộc chiến nhằm cưỡng đoạt tài nguyên và nô dịch Trung Quốc, biến nước này thành thị trường phụ thuộc vào hàng hóa và tài chính của phương Tây.
CH2: Quá trình các nước đế quốc xâm lược Trung Quốc
Đức chiếm Sơn Đông.
Anh kiểm soát lưu vực sông Dương Tử.
Nga, Nhật Bản xâm nhập Đông Bắc.
Pháp chiếm Vân Nam, Quảng Tây, Quảng Đông.
Các nước đế quốc đã chia nhau khu vực ảnh hưởng, từng bước biến Trung Quốc thành "bánh ngọt" bị xâu xé.
CH3: Diễn biến chính và nguyên nhân thắng lợi của Cách mạng Tân Hợi (1911)
Diễn biến chính:
Ngày 10/10/1911: Cách mạng Tân Hợi bùng nổ.
Ngày 29/12/1911: Thành lập Trung Hoa Dân Quốc, Tôn Trung Sơn làm Tổng thống lâm thời.
Tháng 2/1912: Tôn Trung Sơn thương lượng nhường chức Tổng thống cho Viên Thế Khải; kết thúc cách mạng.
Nguyên nhân thắng lợi:
Sự lãnh đạo của tầng lớp tư sản, đứng đầu là Tôn Trung Sơn.
Có cương lĩnh rõ ràng: "Dân tộc độc lập, dân quyền tự do, dân sinh hạnh phúc."
Được sự ủng hộ mạnh mẽ của quần chúng nhân dân.
CH4: Ý nghĩa lịch sử và hạn chế của Cách mạng Tân Hợi
Ý nghĩa:
Lật đổ chế độ phong kiến Mãn Thanh, thành lập nước Trung Hoa Dân Quốc.
Góp phần cổ vũ phong trào giải phóng dân tộc ở châu Á.
Hạn chế:
Không giải quyết triệt để vấn đề phong kiến và ruộng đất.
Không chống lại các thế lực đế quốc.
II. NHẬT BẢN TỪ NỬA SAU THẾ KỈ XIX ĐẾN ĐẦU THẾ KỈ XX
CH1: Nội dung và kết quả của cuộc Duy tân Minh Trị
Nội dung cải cách:
Chính trị: Thủ tiêu chế độ Mạc phủ, thiết lập chế độ quân chủ lập hiến.
Kinh tế: Xóa bỏ độc quyền ruộng đất, thúc đẩy kinh tế tư bản chủ nghĩa.
Giáo dục: Thực hiện giáo dục bắt buộc, tập trung vào khoa học - kỹ thuật.
Quân sự: Tổ chức quân đội theo kiểu phương Tây, thực hiện chế độ nghĩa vụ quân sự.
Kết quả:
Giúp Nhật Bản hiện đại hóa và phát triển kinh tế.
Thoát khỏi nguy cơ trở thành thuộc địa của phương Tây.
CH2: Ý nghĩa của cuộc Duy tân Minh Trị
Cuộc Duy tân Minh Trị đưa Nhật Bản từ một quốc gia phong kiến trở thành nước công nghiệp phát triển theo con đường tư bản chủ nghĩa, góp phần nâng cao vị thế của Nhật trên trường quốc tế.
CH3: Biểu hiện của chủ nghĩa đế quốc ở Nhật Bản
Kinh tế: Phát triển mạnh nhờ chiến lợi phẩm từ Chiến tranh Trung - Nhật (1894-1895).
Đối nội: Tăng cường bóc lột nhân dân để phục vụ các mục tiêu quân sự.
Đối ngoại: Áp dụng chính sách bành trướng, xâm lược, mở rộng lãnh thổ.
Nhật Bản trở thành nước đế quốc quân phiệt, có ảnh hưởng mạnh mẽ trong khu vực.
LUYỆN TẬP
CH1: Vì sao Cách mạng Tân Hợi là cuộc cách mạng dân chủ tư sản?
Do giai cấp tư sản và tiểu tư sản lãnh đạo.
Lật đổ chế độ phong kiến, mở đường cho chủ nghĩa tư bản.
Có tác động mạnh mẽ đến phong trào đấu tranh dân chủ ở châu Á.
Lĩnh vực
Nội dung
Ý nghĩa
Chính trị
Thủ tiêu chế độ Mạc phủ, lập chính phủ mới, ban hành hiến pháp.
Xóa bỏ phong kiến, thiết lập chế độ quân chủ lập hiến.
Kinh tế
Thống nhất thị trường, tiền tệ, phát triển kinh tế tư bản chủ nghĩa.
Thúc đẩy phát triển kinh tế đất nước.
Giáo dục
Giáo dục bắt buộc, chú trọng khoa học - kỹ thuật.
Xây dựng nền tảng hiện đại hóa đất nước.
Quân sự
Huấn luyện quân đội theo kiểu phương Tây, thực hiện nghĩa vụ quân sự.
Tăng cường sức mạnh quân sự, bảo vệ đất nước khỏi xâm lược.
CH2: Hoàn thành bảng hệ thống về các lĩnh vực cải cách trong Duy tân Minh Trị
VẬN DỤNG
CH1:
Cuộc Duy tân Minh Trị và Cách mạng Tân Hợi tác động mạnh đến Việt Nam cuối thế kỉ XIX. Các nhà cách mạng Việt Nam đã học hỏi tinh thần cải cách của Nhật Bản và tinh thần đấu tranh dân chủ từ Trung Quốc, từ đó cổ vũ nhân dân Việt Nam đứng lên chống phong kiến, thực dân Pháp để giành lại độc lập và tự do.
