Giải Lịch sử 10 Bài 1: Hiện thực lịch sử và nhận thức lịch sử
Câu hỏi 1 trang 5 Lịch Sử 10: Hình 1.1 và Hình 1.2 khác nhau như thế nào? Chúng giúp em biết gì về hiện thực lịch sử?
Trả lời:
Hình 1.1: Là một di tích lịch sử, biểu tượng cho chiến thắng Bạch Đằng (1288), chiến thắng lẫy lừng của quân dân nhà Trần. Di tích bãi cọc Bạch Đằng là một chứng tích vật chất hiện hữu, là minh chứng cho sức mạnh và sự kiên cường của dân tộc trong chiến tranh chống ngoại xâm.
Hình 1.2: Là mô hình khôi phục lại sinh hoạt của con người trong văn hóa Hòa Bình xưa, đây không phải là hiện thực lịch sử mà là nhận thức lịch sử qua việc tái hiện lại quá khứ thông qua mô hình.
Ý nghĩa: Cả hai hình ảnh giúp ta nhận thức về lịch sử, nhưng hình 1.1 là hiện thực lịch sử, còn hình 1.2 là nhận thức lịch sử. Hình 1.1 cho thấy di tích thực tế gắn với sự kiện lịch sử đã xảy ra, trong khi hình 1.2 giúp con người hiểu biết về quá khứ qua mô hình và tái hiện.
Câu hỏi 2 trang 5 Lịch Sử 10: Lịch sử được con người nhận thức như thế nào (lấy ví dụ từ câu chuyện Con ngựa gỗ thành Tơ-roa)?
Trả lời:
Câu chuyện Con ngựa gỗ thành Tơ-roa:
Trong huyền thoại Hy Lạp cổ đại, cuộc chiến thành Tơ-roa là một trong những sự kiện nổi tiếng nhất. Quân Hy Lạp, sau mười năm vây hãm thành Tơ-roa mà không thể chiếm được, đã nghĩ ra một kế hoạch tinh vi để giành chiến thắng. Họ tạo ra một con ngựa gỗ khổng lồ, bên trong chứa những chiến binh tinh nhuệ. Sau đó, họ giả vờ rút quân và để lại con ngựa gỗ làm quà tặng cho người dân thành Tơ-roa. Khi người dân Tơ-roa mang con ngựa vào thành, họ không biết rằng bên trong đó là những chiến binh đang chờ thời cơ để tấn công. Vào ban đêm, những chiến binh trong ngựa gỗ đã xuất hiện, mở cổng thành và giúp quân Hy Lạp vào tấn công thành Tơ-roa, dẫn đến sự sụp đổ của thành phố này.
Cách con người nhận thức lịch sử qua câu chuyện này:
Câu chuyện "Con ngựa gỗ thành Tơ-roa" thể hiện rõ cách mà con người nhận thức về lịch sử qua việc dùng những câu chuyện, huyền thoại để truyền tải những bài học sâu sắc. Lịch sử không chỉ được ghi chép đơn giản về các sự kiện mà còn được lồng ghép trong các yếu tố tưởng tượng, huyền bí, và thông điệp đạo đức. Con ngựa gỗ là một biểu tượng của sự mưu mẹo, chiến lược thông minh và sự hy sinh trong chiến tranh. Nó thể hiện rằng đôi khi, chiến thắng không phải chỉ dựa vào sức mạnh mà còn là sự sáng tạo và chiến lược.
Lịch sử cũng là sự học hỏi từ những sai lầm và chiến thắng trong quá khứ. Qua câu chuyện này, người Hy Lạp muốn nhấn mạnh rằng đôi khi sự thật có thể bị che giấu hoặc bị hiểu nhầm, và sự cảnh giác là rất quan trọng trong việc nhận thức và học hỏi từ lịch sử. Mặc dù người dân Tơ-roa đã bị lừa, nhưng câu chuyện cũng khuyến khích con người không nên tin tưởng một cách mù quáng vào những điều có vẻ quá tốt đẹp hoặc dễ dàng.
Ngoài ra, câu chuyện này cũng phản ánh sự chuyển biến trong cách nhìn nhận lịch sử qua thời gian. Những sự kiện có thể bị quên lãng hoặc bị biến tấu qua các thế hệ, nhưng bản chất của chúng vẫn tồn tại và tiếp tục ảnh hưởng đến cách thức mà xã hội nhận thức và tiếp cận với các vấn đề trong hiện tại. Câu chuyện về con ngựa gỗ thành Tơ-roa, dù là một huyền thoại, nhưng lại mang trong nó những bài học lịch sử vô giá về chiến lược, sự tinh tế trong giao tiếp và những bài học đạo đức mà đến nay vẫn được các thế hệ sau này nghiên cứu và học hỏi.
Như vậy, qua câu chuyện "Con ngựa gỗ thành Tơ-roa", chúng ta thấy rằng lịch sử không chỉ là những sự kiện khô khan mà còn là sự kết hợp của trí tưởng tượng và bài học thực tế, qua đó con người nhận thức, lý giải và lưu truyền những thông tin quý báu từ quá khứ cho thế hệ sau.
Câu hỏi 3 trang 5 Lịch Sử 10: Sách thẻ tre giúp em nhận thức được điều gì về lịch sử?
Trả lời:
Sách thẻ tre và cách nhận thức lịch sử:
Sách thẻ tre là những cuốn sách được làm từ các thanh tre mỏng, thường được khắc chữ hoặc viết tay lên đó. Trong lịch sử Việt Nam, sách thẻ tre đã đóng vai trò quan trọng trong việc ghi chép các sự kiện lịch sử, văn học, tri thức và văn hóa của dân tộc. Thẻ tre không chỉ là phương tiện ghi chép mà còn là biểu tượng của cách thức lưu giữ, truyền tải và bảo tồn tri thức trong suốt hàng nghìn năm qua.
Giới hạn và sự sáng tạo trong lưu trữ thông tin: Sự tồn tại của sách thẻ tre giúp chúng ta nhận thức về những giới hạn mà con người phải đối mặt trong việc ghi chép và bảo tồn lịch sử. Việc dùng tre làm chất liệu ghi chép đòi hỏi con người phải sáng tạo để vượt qua những hạn chế về không gian và độ bền của vật liệu. Thẻ tre, tuy bền nhưng cũng dễ bị hư hỏng theo thời gian, khiến cho việc bảo tồn trở thành một thách thức lớn. Điều này phản ánh cách mà lịch sử có thể bị mai một, thất lạc qua thời gian nếu không được bảo vệ và lưu giữ cẩn thận.
Lịch sử là sự kết nối giữa quá khứ và hiện tại: Những cuốn sách thẻ tre không chỉ là tài liệu ghi chép mà còn là cầu nối giữa các thế hệ, giúp chúng ta hiểu được những suy nghĩ, sự kiện, và tri thức của tổ tiên. Thông qua các sách thẻ tre, chúng ta có thể nhận thấy cách mà tổ tiên đã hiểu và ghi chép về thế giới, về các sự kiện lịch sử, những bài học cuộc sống. Mỗi cuốn sách thẻ tre là một kho tàng tri thức, chứa đựng không chỉ những sự kiện lớn mà còn những chi tiết nhỏ trong đời sống văn hóa, xã hội, chính trị của thời kỳ đó.
Giúp nhận thức về giá trị văn hóa và trí thức: Sách thẻ tre cho chúng ta thấy sự quan trọng của văn hóa truyền thống trong việc ghi chép và bảo tồn lịch sử. Những cuốn sách này không chỉ đơn giản là các tài liệu ghi chép mà còn là những tác phẩm thể hiện sự tôn trọng và trân trọng đối với tri thức. Việc dùng thẻ tre để ghi lại những kiến thức quan trọng chứng tỏ rằng lịch sử không chỉ được viết ra để ghi lại sự kiện, mà còn để truyền tải những giá trị văn hóa, những đạo lý, và những tri thức mà thế hệ sau cần học hỏi và kế thừa.
Chứng minh sự kiên trì và sự tôn trọng đối với lịch sử: Việc ghi chép lịch sử lên thẻ tre cũng phản ánh sự kiên trì và ý thức bảo tồn lịch sử của các thế hệ đi trước. Mặc dù phương pháp này có thể không được bền vững như giấy hay các phương tiện ghi chép hiện đại, nhưng chính sự tỉ mỉ trong việc khắc chữ, viết tay trên từng thanh tre đã cho thấy sự chăm chút, cẩn thận trong việc ghi lại từng mảnh ghép của lịch sử. Điều này cũng nhắc nhở chúng ta rằng lịch sử, dù được ghi lại theo cách nào, đều cần được tôn trọng và gìn giữ.
Sách thẻ tre và sự phát triển của khoa học lịch sử: Sách thẻ tre không chỉ là những tài liệu ghi chép thông thường mà còn là nền tảng để phát triển khoa học lịch sử. Những sách thẻ tre đầu tiên là minh chứng cho những nỗ lực ban đầu trong việc nghiên cứu và hệ thống hóa lịch sử, văn hóa, và tri thức của nhân loại. Việc ghi chép các sự kiện lịch sử trên thẻ tre là bước đầu để hình thành các phương pháp nghiên cứu lịch sử sau này. Hơn nữa, những cuốn sách thẻ tre còn có giá trị như những nguồn tài liệu lịch sử quý báu, giúp các nhà nghiên cứu ngày nay có thể khám phá và hiểu thêm về quá khứ.
Lịch sử là một quá trình liên tục: Lịch sử không phải là những sự kiện tách biệt mà là một quá trình liên tục, trong đó các thế hệ đi trước góp phần vào việc xây dựng nền tảng cho các thế hệ tiếp theo. Qua sách thẻ tre, chúng ta nhận thức được rằng lịch sử không phải chỉ là một đoạn dừng lại trong thời gian mà là một dòng chảy liên tục, nơi mà mỗi thế hệ đóng góp vào việc ghi chép, lưu trữ và truyền tải những thông tin quan trọng cho các thế hệ sau.
Sách thẻ tre không chỉ là một phương tiện ghi chép đơn thuần mà còn là một phần quan trọng trong việc nhận thức và bảo tồn lịch sử của dân tộc. Qua việc sử dụng thẻ tre, chúng ta có thể hiểu được những khó khăn trong việc ghi chép, bảo tồn lịch sử, cũng như những giá trị văn hóa, tri thức mà tổ tiên đã để lại. Những cuốn sách này không chỉ là tài liệu lịch sử mà còn là chứng nhân cho sự kiên trì, sáng tạo và tôn trọng tri thức của con người trong suốt các thời kỳ. Nhờ vào sách thẻ tre, chúng ta có thể nhận thức rõ hơn về quá trình phát triển của lịch sử, văn hóa và cách thức con người tiếp cận, ghi chép và bảo tồn những giá trị quan trọng của mình qua các thế hệ.
Câu hỏi 1 trang 5 Lịch Sử 10: Em hãy nêu khái niệm sử học?
Trả lời:
Sử học là một ngành khoa học nghiên cứu về lịch sử, nghiên cứu các sự kiện, nhân vật, và quá trình phát triển của xã hội loài người qua các thời kỳ. Sử học không chỉ đơn giản là việc ghi chép lại các sự kiện lịch sử mà còn bao gồm việc phân tích, đánh giá và giải thích những sự kiện, nhằm rút ra các bài học, nhận thức sâu sắc về quá khứ và mối liên hệ của nó với hiện tại và tương lai.
Trong sử học, các nhà sử học nghiên cứu những tài liệu, văn bản, di tích và các nguồn sử liệu khác để dựng lại bức tranh toàn cảnh về lịch sử của một dân tộc, một quốc gia, hay thậm chí của cả thế giới. Họ sử dụng các phương pháp nghiên cứu khoa học, kết hợp với lý thuyết, để lý giải các nguyên nhân và tác động của những sự kiện lịch sử, cũng như làm sáng tỏ các mối quan hệ giữa các hiện tượng lịch sử và những yếu tố xã hội, văn hóa, chính trị, kinh tế.
Một trong những đặc điểm quan trọng của sử học là việc áp dụng phương pháp phê phán nguồn sử liệu, tức là kiểm chứng tính xác thực và độ tin cậy của các tài liệu lịch sử để đảm bảo rằng kết quả nghiên cứu là khách quan, đúng đắn và phản ánh chính xác sự thật lịch sử.
Sử học không chỉ có giá trị về mặt khoa học mà còn có giá trị thực tiễn, giúp chúng ta hiểu rõ hơn về quá khứ, rút ra những bài học kinh nghiệ
Câu hỏi 2 trang 6 Lịch Sử 10: Đối tượng nghiên cứu của sử học là gì?
Trả lời:
Đối tượng nghiên cứu của sử học là lịch sử của loài người, cụ thể là các sự kiện, quá trình và hiện tượng diễn ra trong quá khứ liên quan đến các lĩnh vực chính trị, xã hội, kinh tế, văn hóa, tư tưởng, quân sự, và các mối quan hệ giữa các quốc gia, dân tộc qua các thời kỳ khác nhau.
Sử học nghiên cứu những biến động lịch sử, từ những sự kiện nhỏ đến những cuộc cách mạng, chiến tranh, các giai đoạn phát triển xã hội, từ đó phân tích các nguyên nhân, diễn biến và kết quả của những sự kiện đó. Đồng thời, sử học cũng tìm hiểu về nhân vật lịch sử, các văn hóa và di sản mà con người để lại, giúp chúng ta hiểu rõ hơn về quá trình hình thành và phát triển của các nền văn minh, quốc gia, dân tộc.
Tóm lại, đối tượng nghiên cứu của sử học không chỉ là các sự kiện cụ thể mà còn là những yếu tố tác động, hình thành và phát triển xã hội, nhằm cung cấp cái nhìn toàn diện về quá khứ, để chúng ta hiểu và vận dụng được những bài học từ lịch sử vào cuộc sống hiện tại và tương lai
Câu hỏi 3 trang 6 Lịch Sử 10: Qua câu danh ngôn “Lịch sử là thầy dạy của cuộc sống” của XI.xê-rô, em hiểu thế nào về chức năng, nhiệm vụ của sử học?
Trả lời:
Chức năng của sử học:
Khoa học: Lịch sử cung cấp tri thức khoa học để khôi phục, miêu tả và giải thích hiện tượng lịch sử một cách chính xác và khách quan.
Xã hội: Lịch sử giúp chúng ta tìm hiểu các quy luật phát triển của xã hội trong quá khứ, từ đó giúp ta nhận thức và định hướng cho hiện tại và tương lai.
Giáo dục: Lịch sử là bài học quý giá để rút ra những kinh nghiệm, làm phong phú thêm nhân sinh quan và thế giới quan của con người.
Nhiệm vụ của sử học:
Rút ra bài học kinh nghiệm phục vụ cho cuộc sống hiện tại.
Bồi dưỡng nhân sinh quan và thế giới quan khoa học, nâng cao trình độ nhận thức của con người.
Giúp giáo dục tư tưởng, tình cảm, đạo đức và phát triển nhân cách của con người.
Câu hỏi 4 trang 6 Lịch Sử 10: Em hãy nêu những nguyên tắc cơ bản của sử học?
Trả lời:
Các nguyên tắc cơ bản của sử học bao gồm:
Khách quan: Trình bày sự kiện lịch sử một cách khách quan, không thiên vị hay mang định kiến.
Trung thực: Tôn trọng sự thật lịch sử và không bóp méo, xuyên tạc sự kiện.
Tiến bộ: Nghiên cứu và phản ánh các giá trị tốt đẹp, hướng đến phát triển xã hội.
Toàn diện và cụ thể: Phải phản ánh đầy đủ sự kiện lịch sử, gắn với bối cảnh không gian và thời gian cụ thể.
