Bài 33: Cơ cấu, vai trò, đặc điểm, các nhân tố ảnh hưởng đến sự phát triển và phân bố dịch vụ
Mở đầu trang 91 SGK Địa lí 10 Kết nối tri thức - KNTT
Dịch vụ là gì? Dịch vụ gồm những nhóm ngành nào? Dịch vụ có đặc điểm và vai trò như thế nào? Các nhân tố nào có ảnh hưởng đến sự phát triển và phân bố dịch vụ?
Dịch vụ là một loại hình kinh tế không trực tiếp tạo ra sản phẩm vật chất, mà thay vào đó là cung cấp các tiện ích, giá trị sử dụng cho con người và xã hội. Dịch vụ không có hình dạng vật chất, nhưng nó đóng vai trò thiết yếu trong đời sống hàng ngày và có ảnh hưởng lớn đến sự phát triển của nền kinh tế. Các hoạt động dịch vụ bao gồm việc cung cấp các sản phẩm tinh thần, trí tuệ, giao dịch, và những tiện ích khác cho các cá nhân và tổ chức. Các nhóm ngành dịch vụ chủ yếu có thể chia thành ba nhóm lớn:
Dịch vụ tiêu dùng: Đây là những dịch vụ phục vụ trực tiếp nhu cầu của người tiêu dùng như du lịch, giáo dục, tư vấn sức khỏe, bảo hiểm, ngân hàng, viễn thông, và các dịch vụ tiêu dùng khác.
Dịch vụ sản xuất: Đây là những dịch vụ phục vụ cho các ngành công nghiệp và sản xuất như dịch vụ tài chính, logistic, tư vấn kỹ thuật, nghiên cứu và phát triển (R&D), và các dịch vụ hỗ trợ công nghiệp khác.
Dịch vụ công cộng: Bao gồm các dịch vụ do chính phủ cung cấp như giáo dục công, y tế công, công chứng, bảo vệ xã hội, và các dịch vụ công cộng khác phục vụ lợi ích cộng đồng và quốc gia.
Đặc điểm của dịch vụ:
Không có hình dạng vật chất: Dịch vụ không thể sờ nắm hay nhìn thấy trực tiếp, nó chỉ thể hiện qua các hoạt động hoặc kết quả mà dịch vụ mang lại cho người sử dụng.
Không thể lưu trữ được: Dịch vụ được cung cấp và tiêu dùng ngay lập tức, không thể tích trữ hoặc lưu trữ như hàng hóa vật chất.
Phụ thuộc vào người cung cấp và người sử dụng: Dịch vụ thường đòi hỏi sự tương tác trực tiếp giữa người cung cấp và người sử dụng. Chất lượng dịch vụ có thể thay đổi tùy theo kỹ năng, thái độ và năng lực của người cung cấp.
Vai trò của dịch vụ:
Tạo ra giá trị gia tăng: Dịch vụ giúp tăng cường giá trị cho các ngành công nghiệp và hàng hóa. Ví dụ, dịch vụ vận tải giúp chuyển hàng hóa từ nơi sản xuất đến tay người tiêu dùng, nâng cao hiệu quả của ngành sản xuất.
Tạo việc làm: Các ngành dịch vụ đóng góp lớn vào việc tạo ra việc làm cho người lao động. Ví dụ, các ngành dịch vụ như giáo dục, y tế, và du lịch tạo ra hàng triệu việc làm trên toàn cầu.
Thúc đẩy tăng trưởng kinh tế: Sự phát triển của ngành dịch vụ đóng góp quan trọng vào sự phát triển của nền kinh tế quốc gia, đặc biệt là khi tỉ trọng dịch vụ trong GDP tăng lên.
Nhân tố ảnh hưởng đến sự phát triển và phân bố dịch vụ:
Mức độ phát triển kinh tế: Các quốc gia và khu vực có nền kinh tế phát triển cao thường có nhu cầu cao về dịch vụ, từ đó thúc đẩy sự phát triển mạnh mẽ của ngành dịch vụ. Ví dụ, các quốc gia phát triển như Mỹ, Nhật Bản có ngành dịch vụ chiếm tỉ trọng lớn trong GDP.
Tính chất dân cư và nhu cầu xã hội: Các khu vực có dân số đông, mức sống cao và nhu cầu về tiện ích xã hội lớn sẽ tạo điều kiện thuận lợi cho sự phát triển của các ngành dịch vụ, đặc biệt là dịch vụ tiêu dùng.
Công nghệ và hạ tầng cơ sở: Công nghệ thông tin, viễn thông, và hạ tầng cơ sở là yếu tố quan trọng giúp các dịch vụ phát triển và phân bố rộng rãi. Công nghệ số và mạng Internet đã giúp ngành dịch vụ phát triển mạnh mẽ, đặc biệt là trong các lĩnh vực như ngân hàng trực tuyến, dịch vụ chăm sóc khách hàng, và thương mại điện tử.
Câu hỏi mục 1 trang 91 SGK Địa lí 10 Kết nối tri thức - KNTT
Dựa vào thông tin trong mục 1, hãy trình bày cơ cấu của ngành dịch vụ.
Cơ cấu của ngành dịch vụ có thể được phân chia thành ba nhóm chính dựa trên đối tượng phục vụ và mục đích sử dụng dịch vụ:
Dịch vụ tiêu dùng: Đây là các dịch vụ trực tiếp phục vụ nhu cầu của người tiêu dùng, chẳng hạn như du lịch, y tế, giáo dục, ngân hàng, viễn thông, bảo hiểm, bán lẻ, v.v. Các dịch vụ này đóng vai trò quan trọng trong đời sống hàng ngày của con người, nâng cao chất lượng cuộc sống và đáp ứng nhu cầu vật chất và tinh thần.
Dịch vụ sản xuất: Đây là các dịch vụ phục vụ cho quá trình sản xuất và kinh doanh, bao gồm dịch vụ tài chính, tư vấn kỹ thuật, nghiên cứu và phát triển (R&D), dịch vụ vận chuyển, logistic, quảng cáo, và các dịch vụ khác hỗ trợ các ngành công nghiệp và doanh nghiệp.
Dịch vụ công cộng: Dịch vụ công cộng bao gồm các dịch vụ do chính phủ hoặc các tổ chức công cung cấp, nhằm phục vụ lợi ích cộng đồng và xã hội. Các dịch vụ công này thường không nhằm mục đích lợi nhuận mà phục vụ các nhu cầu thiết yếu của xã hội, bao gồm y tế công cộng, giáo dục công, bảo vệ xã hội, và các dịch vụ liên quan đến quản lý nhà nước.
Câu hỏi mục 2 trang 91 SGK Địa lí 10 Kết nối tri thức - KNTT
Dựa vào thông tin trong mục 2, hãy trình bày vai trò của dịch vụ. Nêu các ví dụ minh hoạ.
Vai trò của dịch vụ có thể được nhìn nhận từ nhiều góc độ khác nhau. Các ngành dịch vụ không chỉ có ảnh hưởng sâu rộng đối với nền kinh tế mà còn có vai trò quan trọng đối với đời sống xã hội và môi trường. Các vai trò chính của dịch vụ bao gồm:
Tạo giá trị gia tăng: Dịch vụ đóng vai trò quan trọng trong việc tăng cường giá trị cho hàng hóa và sản phẩm. Các dịch vụ vận tải, kho bãi, tài chính, và bảo hiểm giúp tăng cường sự hiệu quả của quá trình sản xuất và tiêu dùng. Ví dụ, dịch vụ vận chuyển hàng hóa từ nhà máy đến người tiêu dùng làm tăng giá trị của sản phẩm, từ đó thúc đẩy nền kinh tế.
Tạo việc làm: Ngành dịch vụ là một trong những ngành tạo ra nhiều việc làm nhất trong nền kinh tế. Các dịch vụ như y tế, giáo dục, du lịch, và bán lẻ không chỉ phục vụ nhu cầu của xã hội mà còn tạo ra hàng triệu việc làm cho người lao động. Ví dụ, ngành y tế tạo ra nhiều công việc cho bác sĩ, y tá, dược sĩ, và các chuyên gia khác.
Thúc đẩy sự phát triển kinh tế: Ngành dịch vụ chiếm tỷ trọng ngày càng cao trong GDP của các quốc gia phát triển. Điều này cho thấy rằng dịch vụ đóng góp lớn vào tăng trưởng kinh tế. Các dịch vụ tài chính, ngân hàng, viễn thông, và công nghệ thông tin là những yếu tố quan trọng giúp nền kinh tế phát triển và chuyển mình trong kỷ nguyên công nghiệp 4.0.
Cải thiện chất lượng cuộc sống: Dịch vụ giúp nâng cao chất lượng cuộc sống của con người thông qua việc cung cấp các tiện ích như chăm sóc sức khỏe, giáo dục, vui chơi giải trí, giao thông, và các dịch vụ khác. Ví dụ, ngành du lịch mang lại cơ hội nghỉ ngơi và thư giãn, trong khi dịch vụ giáo dục giúp con người nâng cao tri thức và kỹ năng.
Câu hỏi mục 3 trang 92 SGK Địa lí 10 Kết nối tri thức - KNTT
Dựa vào thông tin trong mục 3, hãy trình bày đặc điểm của ngành dịch vụ. Nêu các ví dụ minh hoạ.
Ngành dịch vụ có một số đặc điểm nổi bật:
Không có hình dạng vật chất: Dịch vụ không thể sờ nắm, cảm nhận trực tiếp như hàng hóa vật chất. Dịch vụ được cung cấp và tiêu dùng ngay lập tức và không thể tích trữ. Ví dụ, khi bạn tham gia một dịch vụ khám bệnh, bạn không thể mang lại về một sản phẩm vật chất mà chỉ nhận được kết quả khám và điều trị.
Phụ thuộc vào sự tương tác giữa người cung cấp và người tiêu dùng: Một đặc điểm quan trọng của ngành dịch vụ là cần có sự tương tác giữa người cung cấp dịch vụ và người sử dụng dịch vụ. Chất lượng của dịch vụ thường phụ thuộc vào kỹ năng, thái độ của người cung cấp. Ví dụ, trong ngành giáo dục, chất lượng dạy học của giáo viên ảnh hưởng trực tiếp đến hiệu quả học tập của học sinh.
Không thể lưu trữ hoặc bảo quản: Vì dịch vụ không có hình dạng vật chất nên nó không thể lưu trữ được. Mỗi dịch vụ chỉ có thể được sử dụng ngay tại thời điểm đó, ví dụ, khi bạn sử dụng dịch vụ taxi, bạn không thể lưu trữ dịch vụ đó cho một lần sử dụng sau.
Chất lượng dịch vụ có thể thay đổi: Chất lượng dịch vụ có thể thay đổi theo từng lần cung cấp. Dịch vụ có thể không đồng đều vì phụ thuộc vào thời điểm, địa điểm và người cung cấp. Ví dụ, chất lượng dịch vụ khách sạn có thể thay đổi tùy vào nhân viên phục vụ hoặc thời gian trong năm.
Câu hỏi mục 4 trang 92 SGK Địa lí 10 Kết nối tri thức - KNTT
Dựa vào thông tin trong mục 4, hãy phân tích các nhân tố ảnh hưởng tới sự phát triển và phân bố dịch vụ. Nêu ví dụ minh hoạ.
Các nhân tố ảnh hưởng đến sự phát triển và phân bố dịch vụ bao gồm:
Mức độ phát triển kinh tế: Các quốc gia có nền kinh tế phát triển cao có nhu cầu lớn đối với các dịch vụ, đặc biệt là dịch vụ tài chính, công nghệ thông tin, giáo dục, và y tế. Các quốc gia phát triển như Mỹ, Nhật Bản, và các nước Tây Âu có tỷ trọng ngành dịch vụ chiếm phần lớn trong GDP.
Tính chất dân cư và nhu cầu xã hội: Khu vực có dân số đông và nhu cầu cao về các dịch vụ sẽ là những khu vực phát triển mạnh mẽ dịch vụ. Ví dụ, các thành phố lớn với dân số đông như TP. Hồ Chí Minh, Hà Nội ở Việt Nam có nhu cầu cao về dịch vụ giao thông, y tế, giáo dục và các dịch vụ tiện ích khác.
Công nghệ và hạ tầng cơ sở: Công nghệ hiện đại giúp phát triển nhanh chóng các dịch vụ như ngân hàng trực tuyến, thương mại điện tử, và viễn thông. Các quốc gia có cơ sở hạ tầng tốt và công nghệ phát triển sẽ thúc đẩy sự phát triển dịch vụ, chẳng hạn như Singapore, nơi có nền tảng công nghệ tiên tiến giúp phát triển mạnh mẽ dịch vụ tài chính và công nghệ.
Vị trí địa lý: Những khu vực gần các trung tâm kinh tế hoặc các điểm du lịch nổi tiếng sẽ thu hút sự phát triển của các dịch vụ như du lịch, lưu trú, và các dịch vụ giải trí. Ví dụ, các khu du lịch biển như Nha Trang, Phú Quốc ở Việt Nam phát triển mạnh mẽ nhờ vào nhu cầu du lịch.
Luyện tập trang 92 SGK Địa lí 10 Kết nối tri thức - KNTT
1. Cho biết các lĩnh vực hoạt động giao thông vận tải, tư vấn pháp lí, công chứng, bảo tàng, tư vấn sức khỏe, giáo dục thuộc nhóm dịch vụ nào?
Giao thông vận tải: Thuộc nhóm dịch vụ giao thông.
Tư vấn pháp lí: Thuộc nhóm dịch vụ tư vấn.
Công chứng: Thuộc nhóm dịch vụ công chứng.
Bảo tàng: Thuộc nhóm dịch vụ văn hóa.
Tư vấn sức khỏe: Thuộc nhóm dịch vụ y tế.
Giáo dục: Thuộc nhóm dịch vụ giáo dục.
Vận dụng trang 92 SGK Địa lí 10 Kết nối tri thức - KNTT
Tìm hiểu và trình bày về dịch vụ công ở nước ta theo gợi ý:
Dịch vụ công gồm những lĩnh vực nào? Dịch vụ công ở Việt Nam bao gồm các lĩnh vực như y tế công cộng, giáo dục công, bảo vệ xã hội, công chứng, an ninh, và các dịch vụ hành chính công khác.
Một số tiến bộ trong dịch vụ công: Các dịch vụ công ở Việt Nam đã có những tiến bộ rõ rệt trong những năm qua. Ví dụ, hệ thống y tế công đã được cải thiện với các bệnh viện công chất lượng cao hơn, dịch vụ giáo dục công đã mở rộng quy mô và chất lượng dạy và học, và các dịch vụ hành chính công đã chuyển sang áp dụng công nghệ thông tin để phục vụ người dân nhanh chóng và hiệu quả hơn.
