Mở đầu trang 19 SGK Công nghệ 10 Kết nối tri thức - KNTT
Đất trồng là gì? Đất trồng gồm những thành phần nào? Thế nào là đất chua, đất kiềm, đất trung tính?
Đất trồng là lớp vỏ của trái đất chứa các khoáng chất, chất hữu cơ, nước và không khí, là môi trường sống và nuôi dưỡng cây trồng. Đất trồng cung cấp tất cả các yếu tố thiết yếu cho sự phát triển của cây, bao gồm chất dinh dưỡng, nước và không khí, đồng thời giúp cây bám rễ và bảo vệ cây khỏi các yếu tố ngoại cảnh. Đất trồng có khả năng cung cấp cho cây trồng các chất dinh dưỡng cần thiết thông qua các khoáng chất có trong đất như nitơ (N), photpho (P), kali (K), canxi (Ca), magiê (Mg) và các vi lượng khác.
Đất trồng có thành phần chủ yếu gồm các phần tử khoáng, chất hữu cơ, nước và không khí. Cấu trúc đất quyết định khả năng hấp thụ nước, dinh dưỡng và khả năng thoát nước của đất, ảnh hưởng trực tiếp đến sự phát triển của cây trồng. Các thành phần chính của đất trồng bao gồm:
Khoáng chất: Đây là phần chủ yếu cấu thành đất, bao gồm các khoáng chất vô cơ như silicat, oxit sắt, alumina, canxi và các khoáng chất khác. Khoáng chất trong đất cung cấp các nguyên tố thiết yếu cho cây trồng và ảnh hưởng đến độ pH của đất.
Chất hữu cơ: Là phần do các vật chất thực vật và động vật phân hủy tạo thành, chất hữu cơ giúp cải thiện độ tơi xốp và khả năng giữ nước của đất. Chất hữu cơ cũng cung cấp nguồn dinh dưỡng bổ sung cho cây.
Nước: Nước trong đất giúp cây trồng hấp thụ dinh dưỡng và giữ độ ẩm cho cây. Nước đất có vai trò quan trọng trong các quá trình sinh lý như quang hợp và hô hấp.
Không khí: Không khí trong đất cung cấp oxy cho rễ cây trong quá trình hô hấp. Đồng thời, không khí cũng giúp trao đổi các khí trong đất, đảm bảo sự sống của các vi sinh vật có lợi trong đất.
Đất chua, đất kiềm, đất trung tính
Đất chua: Là loại đất có pH thấp, dưới 5.5. Đất chua thường nghèo dinh dưỡng và có chứa nhiều ion H+ trong dung dịch đất, làm giảm khả năng hấp thụ của cây đối với nhiều loại chất dinh dưỡng. Đất chua thường không thích hợp với nhiều loại cây trồng, tuy nhiên một số cây như chè, cam quýt, khoai tây có thể phát triển tốt trong môi trường này.
Đất kiềm: Là loại đất có pH cao, trên 7. Đất kiềm có xu hướng làm giảm sự hấp thụ các chất dinh dưỡng quan trọng cho cây trồng, như sắt, mangan và đồng. Cây trồng thường không phát triển tốt trong đất kiềm vì thiếu các chất dinh dưỡng thiết yếu.
Đất trung tính: Là loại đất có pH từ 6 đến 7, là môi trường lý tưởng cho hầu hết các loại cây trồng. Đất trung tính có độ pH cân bằng, không quá chua cũng không quá kiềm, giúp cây trồng dễ dàng hấp thụ các chất dinh dưỡng và phát triển tốt.
Kết nối năng lực trang 19 SGK Công nghệ 10 Kết nối tri thức - KNTT
Tìm hiểu về các loại đất trồng phổ biến ở Việt Nam.
Ở Việt Nam, có rất nhiều loại đất trồng với đặc điểm khác nhau, phân bổ ở các khu vực khác nhau trên cả nước. Các loại đất trồng phổ biến ở Việt Nam bao gồm:
Đất feralit: Đất này phân bố chủ yếu ở các khu vực miền núi phía Bắc và miền Trung. Đất feralit có tính axit cao, độ pH thấp, thường được cải tạo bằng cách bón vôi để giảm độ chua. Đây là loại đất thường gặp trong canh tác cây công nghiệp như cà phê, tiêu và chè.
Đất phù sa: Đất phù sa có mặt ở các đồng bằng, đặc biệt là đồng bằng sông Cửu Long và đồng bằng sông Hồng. Đất phù sa có độ pH trung tính đến hơi kiềm, giàu dinh dưỡng và dễ dàng trồng các loại cây lương thực như lúa, ngô và các loại rau củ quả.
Đất mặn: Đất mặn xuất hiện chủ yếu ở các vùng ven biển, có độ pH cao, chứa nhiều muối khoáng. Đất này không thích hợp cho nhiều loại cây trồng nhưng có thể cải tạo để trồng các loại cây chịu mặn như lúa, dừa hoặc một số cây công nghiệp khác.
Đất đỏ bazan: Đất đỏ bazan phân bố chủ yếu ở Tây Nguyên, có độ pH trung tính, giàu dinh dưỡng và khả năng giữ nước tốt. Đây là loại đất rất thích hợp để trồng cây cà phê, hồ tiêu, cao su và các loại cây công nghiệp khác.
Đất cát: Đất cát thường có độ pH cao và ít dinh dưỡng. Đất này chủ yếu gặp ở vùng ven biển và các khu vực khô cằn. Tuy nhiên, nếu được cải tạo và bón phân hợp lý, đất cát có thể trồng một số loại cây chịu hạn như nho, lúa và các loại cây chịu nóng.
Khám phá trang 19 SGK Công nghệ 10 Kết nối tri thức - KNTT
Theo em, sỏi và đá có phải đất trồng không? Vì sao?
Sỏi và đá không phải là đất trồng vì chúng thiếu các yếu tố cần thiết cho sự phát triển của cây trồng. Đất trồng phải có các thành phần như chất khoáng, chất hữu cơ, nước và không khí để cung cấp dưỡng chất và tạo điều kiện sống cho cây. Sỏi và đá chỉ là những vật liệu vô cơ, không thể giữ nước và không có khả năng cung cấp dinh dưỡng cho cây trồng. Thậm chí, sỏi và đá có thể gây cản trở sự phát triển của rễ cây vì chúng không cung cấp đủ không gian và độ ẩm cho rễ phát triển.
Khám phá trang 20 SGK Công nghệ 10 Kết nối tri thức - KNTT
Quan sát Hình 3.2 và nêu các thành phần cơ bản của đất trồng, vai trò của từng thành phần đối với cây trồng.
Hình 3.2 trong sách giáo khoa mô tả các thành phần cơ bản của đất trồng và vai trò của chúng đối với cây trồng:
Khoáng chất (mineral particles): Khoáng chất là phần chủ yếu của đất, bao gồm các hạt cát, sét và mùn. Chúng cung cấp các nguyên tố dinh dưỡng cho cây, bao gồm các yếu tố chính như nitơ, photpho, kali, magiê, và các vi lượng. Các khoáng chất này ảnh hưởng đến khả năng giữ nước và cung cấp dinh dưỡng cho cây.
Chất hữu cơ (organic matter): Chất hữu cơ trong đất là những vật liệu từ động vật và thực vật đã phân hủy, giúp cải thiện cấu trúc đất, tăng khả năng giữ nước và dưỡng chất. Chất hữu cơ còn cung cấp carbon cho cây và là nơi cư trú của các vi sinh vật có ích giúp phân hủy chất hữu cơ trong đất.
Nước (water): Nước trong đất giúp cung cấp độ ẩm cho cây trồng và là môi trường hòa tan các chất dinh dưỡng để cây hấp thụ. Nước cũng giúp duy trì độ tươi mới của cây và giữ cho quá trình quang hợp diễn ra bình thường.
Không khí (air): Không khí trong đất rất quan trọng, cung cấp oxy cho rễ cây trong quá trình hô hấp. Nếu đất quá đặc và không có không khí, cây sẽ bị thiếu oxy và có thể chết.
Khám phá trang 21 SGK Công nghệ 10 Kết nối tri thức - KNTT
Quan sát Hình 3.3, trình bày cấu tạo của keo đất, phân biệt keo âm và keo dương.
Keo đất là những hạt vật chất nhỏ trong đất, thường là các hạt sét hoặc các chất hữu cơ phân hủy. Cấu tạo của keo đất gồm các phần tử cực nhỏ có khả năng hấp thụ nước và các ion trong dung dịch đất.
Keo âm (negatively charged colloids): Là các keo có điện tích âm, có khả năng hấp thụ các ion dương (các chất dinh dưỡng như kali, canxi, magiê). Keo âm thường tồn tại trong các loại đất như đất sét và đất mùn. Chúng giúp cây hấp thụ các ion dinh dưỡng cần thiết.
Keo dương (positively charged colloids): Là các keo có điện tích dương, thường ít phổ biến hơn trong đất. Keo dương có khả năng hấp thụ các ion âm (như anion phosphate). Chúng chủ yếu có trong các loại đất đặc biệt, nhưng vai trò của chúng trong đất trồng là khá hạn chế.
Luyện tập 1 trang 22 SGK Công nghệ 10 Kết nối tri thức - KNTT
Nêu thành phần cơ bản của đất trồng và ý nghĩa từng thành phần trong đất trồng.
Thành phần cơ bản của đất trồng bao gồm khoáng chất, chất hữu cơ, nước và không khí. Mỗi thành phần này đều có ý nghĩa quan trọng trong việc cung cấp dinh dưỡng, duy trì sự sống và phát triển của cây trồng.
Khoáng chất: Cung cấp các nguyên tố dinh dưỡng thiết yếu cho cây.
Chất hữu cơ: Cải thiện cấu trúc đất, cung cấp dinh dưỡng và tạo môi trường sống cho vi sinh vật có ích.
Nước: Cung cấp độ ẩm cho cây và giúp cây thực hiện quá trình quang hợp.
Không khí: Cung cấp oxy cho quá trình hô hấp của rễ cây.
Luyện tập 2 trang 22 SGK Công nghệ 10 Kết nối tri thức - KNTT
Nêu một số tính chất của đất trồng.
Đất trồng có nhiều tính chất quan trọng ảnh hưởng đến sự phát triển của cây trồng. Dưới đây là một số tính chất chính của đất trồng:
1. Độ pH của đất:
Định nghĩa: Độ pH đo lường tính axit hay kiềm của đất. Đất có độ pH từ 6 đến 7 là lý tưởng cho sự phát triển của hầu hết các cây trồng.
Ảnh hưởng: Đất có pH quá thấp (axit) hoặc quá cao (kiềm) có thể hạn chế sự hấp thụ dưỡng chất của cây, làm cây yếu và giảm năng suất.
2. Cấu trúc đất:
Định nghĩa: Cấu trúc đất là cách mà các hạt đất kết hợp lại với nhau, tạo thành các cụm đất có kích thước khác nhau (như cát, sét, bùn).
Ảnh hưởng: Cấu trúc đất ảnh hưởng đến khả năng thoát nước và độ tơi xốp của đất. Đất tơi xốp giúp rễ cây phát triển dễ dàng và cung cấp đủ oxy cho cây.
3. Độ thoát nước:
Định nghĩa: Độ thoát nước là khả năng của đất để nước chảy qua. Đất cát có độ thoát nước tốt, trong khi đất sét lại giữ nước lâu hơn.
Ảnh hưởng: Đất thoát nước kém có thể gây ngập úng và thối rễ, trong khi đất thoát nước quá nhanh lại dễ làm cây thiếu nước.
4. Độ phì nhiêu (hay độ màu mỡ):
Định nghĩa: Độ phì nhiêu của đất là khả năng của đất cung cấp đầy đủ dưỡng chất cho cây trồng. Đất phì nhiêu thường có hàm lượng chất hữu cơ cao.
Ảnh hưởng: Đất giàu dinh dưỡng giúp cây trồng phát triển tốt, còn đất nghèo dinh dưỡng cần phải bổ sung thêm phân bón để cải thiện chất lượng đất.
5. Khả năng giữ nước:
Định nghĩa: Khả năng giữ nước là khả năng của đất lưu trữ nước để cung cấp cho cây. Đất sét có khả năng giữ nước tốt, trong khi đất cát lại thoát nước nhanh.
Ảnh hưởng: Đất có khả năng giữ nước quá cao có thể dẫn đến ngập úng, trong khi đất giữ nước kém sẽ làm cây dễ bị khô hạn.
6. Hàm lượng chất hữu cơ:
Định nghĩa: Chất hữu cơ trong đất chủ yếu từ sự phân hủy của thực vật và động vật. Chất hữu cơ giúp cải thiện cấu trúc đất, tăng khả năng giữ nước và dinh dưỡng.
Ảnh hưởng: Đất có nhiều chất hữu cơ thường tơi xốp, màu mỡ và dễ dàng cho cây trồng phát triển.
7. Hàm lượng khoáng chất:
Định nghĩa: Đất chứa nhiều khoáng chất như nitơ, phốt pho, kali, canxi, magie và các vi lượng khác, cần thiết cho sự phát triển của cây trồng.
Ảnh hưởng: Thiếu khoáng chất sẽ khiến cây thiếu dinh dưỡng và dễ bị bệnh. Cung cấp đủ khoáng chất giúp cây phát triển khỏe mạnh và năng suất cao.
8. Độ tơi xốp:
Định nghĩa: Độ tơi xốp của đất là khả năng của đất có không gian giữa các hạt đất, tạo điều kiện cho rễ cây hấp thụ oxy và nước.
Ảnh hưởng: Đất tơi xốp giúp rễ cây dễ dàng tiếp cận nước và dưỡng chất, trong khi đất nén chặt làm hạn chế sự phát triển của rễ.
Tóm lại:
Các tính chất của đất trồng như độ pH, cấu trúc đất, độ thoát nước, độ phì nhiêu, khả năng giữ nước, hàm lượng chất hữu cơ và khoáng chất, cùng độ tơi xốp đều có ảnh hưởng lớn đến sự phát triển của cây trồng. Việc hiểu rõ các tính chất này giúp cải thiện chất lượng đất và tối ưu hóa năng suất cây trồng.
Vận dụng trang 22 SGK Công nghệ 10 Kết nối tri thức - KNTT
Tìm hiểu đất trồng ở địa phương em và cho biết, chúng thuộc đất chua, đất kiềm hay đất trung tính.
Để tìm hiểu về đất trồng ở địa phương và xác định liệu đất đó thuộc loại đất chua, đất kiềm hay đất trung tính, ta cần xem xét một số yếu tố chính như độ pH của đất và các đặc điểm của đất nơi đó. Độ pH là yếu tố quan trọng nhất để phân loại đất, giúp ta biết đất phù hợp với loại cây trồng nào và cần áp dụng biện pháp cải tạo đất như thế nào.
Dưới đây là cách tiếp cận để tìm hiểu về đất trồng ở địa phương và xác định đặc tính của đất đó:
1. Xác định độ pH của đất
Để xác định đất trồng ở địa phương thuộc loại đất nào, việc đo độ pH của đất là điều cần thiết. Độ pH của đất có thể được đo bằng các bộ dụng cụ đo độ pH của đất hoặc thông qua các dịch vụ kiểm tra đất tại các trung tâm nông nghiệp. Dưới đây là các phân loại đất theo độ pH:
Đất chua: Đất có độ pH dưới 5,5. Đây là loại đất chứa nhiều ion H+ và thường có đặc điểm nghèo dinh dưỡng, không thích hợp cho hầu hết các loại cây trồng, trừ khi cải tạo bằng vôi để giảm độ chua.
Đất kiềm: Đất có độ pH trên 7. Đất kiềm có tính chất kiềm hóa mạnh và có thể làm giảm sự hấp thụ một số nguyên tố dinh dưỡng như sắt, mangan, và đồng, khiến cây khó phát triển. Đất kiềm thường xuất hiện ở các vùng khô, thiếu nước hoặc các khu vực có nồng độ muối cao.
Đất trung tính: Đất có độ pH dao động từ 6 đến 7. Đây là loại đất lý tưởng cho hầu hết các loại cây trồng, vì nó tạo điều kiện thuận lợi cho cây hấp thụ các chất dinh dưỡng cần thiết mà không gặp phải sự cản trở của độ pH quá cao hay quá thấp.
2. Các loại đất phổ biến ở Việt Nam
Ở Việt Nam, đất trồng có sự đa dạng về loại đất tùy thuộc vào khu vực địa lý và điều kiện khí hậu. Một số loại đất phổ biến có thể kể đến như:
Đất phù sa: Phân bố chủ yếu ở các đồng bằng sông Hồng, sông Cửu Long và có độ pH trung tính. Đây là loại đất rất thích hợp cho việc trồng lúa và các cây trồng khác.
Đất feralit: Thường có ở các khu vực miền núi phía Bắc và miền Trung, đặc biệt là các vùng có khí hậu nhiệt đới. Đất này thường có độ pH hơi chua, phù hợp cho các loại cây như chè, cam, quýt.
Đất đỏ bazan: Phân bố chủ yếu ở khu vực Tây Nguyên, có độ pH trung tính, giàu dinh dưỡng và khả năng giữ nước tốt. Đây là loại đất rất phù hợp để trồng cà phê, hồ tiêu, cao su.
Đất mặn: Thường gặp ở các vùng ven biển, có độ pH cao và chứa nhiều muối khoáng. Đất này không thích hợp cho việc trồng cây lương thực, nhưng có thể cải tạo và trồng các cây chịu mặn.
Đất cát: Đất cát có độ pH cao, ít dinh dưỡng, thích hợp với các cây chịu hạn, nhưng cần được cải tạo để trồng cây nông sản khác.
3. Liên hệ với đất trồng ở địa phương
Để biết đất trồng ở địa phương mình thuộc loại đất nào, bạn cần quan sát môi trường đất nơi bạn sống và tham khảo thông tin từ các cơ quan chức năng. Ví dụ, nếu bạn sống ở vùng đồng bằng sông Cửu Long, đất trồng của bạn chủ yếu là đất phù sa, có độ pH trung tính, rất thích hợp cho việc trồng lúa, rau màu và trái cây nhiệt đới. Còn nếu bạn sống ở vùng núi miền Bắc, đất có thể là đất feralit, có độ pH hơi chua, và phù hợp cho các loại cây như chè, cam, quýt.
Việc xác định chính xác độ pH và loại đất trồng ở địa phương giúp bạn áp dụng các biện pháp chăm sóc và cải tạo đất phù hợp, từ đó đảm bảo năng suất và chất lượng cây trồng.
