CH: Trong một lần đi dã ngoại cùng bạn bè, do mải mê ngắm cảnh, Hà đã lạc các bạn trong đoàn từ lâu mà không biết, lúc này trời cũng sắp tối.
Theo em, Hà nên làm gì trong trường hợp này?
I. TÌM PHƯƠNG HƯỚNG
CH: Quan sát hình 7.6, 7.7 và thực hành xác định phương hướng dựa vào Mặt Trời.
CH: Dựa vào hình 7.9, em hãy sử dụng những viên sỏi để xếp hình (hoặc vẽ ra giấy) chòm sao Đại Hùng tinh và Tiểu Hùng tinh.
CH: Em hãy nêu một số cách xác định phương hướng dựa vào đặc điểm thực vật và tập tính của một số động vật.
II. GIỮ PHƯƠNG HƯỚNG
CH: Làm sao để giữ phương hướng trong quá trình di chuyển? Em cần làm gì khi bị lạc hướng?
LUYỆN TẬP
CH1: Có những cách xác định phương hướng nào dựa vào Mặt Trời? Em hãy hướng dẫn mọi người thực hiện một trong những cách xác định phương hướng dựa vào Mặt Trời đó.
CH2: Buổi tối (khi có sao), em hãy quan sát lên bầu trời và xác định sao Bắc Cực.
CH3: Em hãy thực hành xác định phương hướng dựa vào các yếu tố tự nhiên (đặc điểm thực vật, tập tính của một số động vật,...) có ở xung quanh mình.
VẬN DỤNG
CH: Em hãy xác định phương hướng từng chặng và các vật chuẩn trên quãng đường từ nhà đến trường.
PHẦN II: LỜI GIẢI
MỞ ĐẦU Trong trường hợp Hà lạc đoàn khi đang đi dã ngoại và trời bắt đầu tối, điều quan trọng là Hà phải giữ bình tĩnh và nhanh chóng tìm cách xác định phương hướng để có thể tìm lại được đoàn của mình. Hà có thể sử dụng các kỹ năng xác định phương hướng đơn giản bằng cách quan sát Mặt Trời hoặc tìm các vật chuẩn để giúp xác định hướng đi. Hà cũng có thể dựa vào các yếu tố tự nhiên như cây cối, sông ngòi hay ánh sáng để tìm đường.
I. TÌM PHƯƠNG HƯỚNG 1. Khi xác định phương hướng, một trong những cách đơn giản và hiệu quả là dựa vào Mặt Trời. Trong hình 7.6, có thể thấy cách sử dụng đồng hồ đeo tay để xác định phương hướng. Hà có thể cắm một que nhỏ vuông góc với mặt đất để tạo bóng, sau đó đặt đồng hồ sao cho bóng của que trùng lên kim chỉ giờ. Đường phân giác của góc giữa kim chỉ giờ và số 12 trên đồng hồ sẽ chỉ ra hướng nam, trong khi hướng đối diện là hướng bắc. Đây là một phương pháp dễ áp dụng khi không có các dụng cụ xác định phương hướng chuyên dụng.
Bên cạnh đó, khi sử dụng phương pháp Mặt Trời và gậy, Hà sẽ cắm một cây gậy thẳng vào mặt đất. Sau đó, đánh dấu đỉnh bóng của gậy sau khoảng 15 phút và nối các điểm lại để xác định hướng. Bên hướng bóng đầu tiên là hướng tây, còn bên hướng bóng sau là hướng đông. Đây là một phương pháp khá hiệu quả trong những điều kiện không có đồng hồ nhưng cần sự kiên nhẫn để xác định chính xác.
2. Hình 7.9 giới thiệu cách xác định phương hướng qua các chòm sao Đại Hùng tinh và Tiểu Hùng tinh. Đại Hùng tinh có hình dáng giống như một chiếc muôi lớn, gồm bảy ngôi sao, trong đó hai ngôi sao ở phía dưới gọi là sao A và sao C. Khi kẻ một đường thẳng qua hai sao này, khoảng cách gấp năm lần chiều dài giữa A và C sẽ dẫn đến sao Bắc Cực. Tiểu Hùng tinh cũng gồm bảy ngôi sao, và sao Bắc Cực nằm ở ngôi sao sáng và rõ nhất trong chòm sao này. Việc sử dụng các chòm sao để xác định phương hướng là một phương pháp truyền thống đã được người xưa áp dụng để điều hướng trong đêm.
Ngoài ra, có thể xác định phương hướng dựa vào các đặc điểm tự nhiên như thực vật và động vật. Ví dụ, rêu thường mọc nhiều ở hướng bắc của các tảng đá và công trình lâu năm. Các cây độc lập có tán lá phát triển xanh tốt về hướng nam, trong khi vỏ cây ở hướng bắc lại thường xù xì và nhiều rêu. Một số loài cây như măng tre và mầm chuối thường phát triển mạnh ở hướng đông. Đối với động vật, một số loài chim có tập tính di chuyển theo mùa, như bay về hướng nam vào mùa đông và hướng bắc vào mùa hè. Một số loài chim và kiến cũng xây tổ với cửa quay về hướng nam.
II. GIỮ PHƯƠNG HƯỚNG 1. Để giữ phương hướng trong quá trình di chuyển, trước tiên, em cần phải lên kế hoạch rõ ràng về điểm đến, quãng đường đi và các vật chuẩn trên đường. Khi di chuyển, hãy thường xuyên kiểm tra lại phương hướng, địa hình, và các vật chuẩn để xác định mình đang đi đúng hướng. Sử dụng các đặc điểm dễ nhận diện như đỉnh núi, cây cối độc lập để giữ đường đi chính xác. Nếu di chuyển theo nhóm, hãy bám sát người đi trước để tránh bị lạc.
Khi gặp các vật cản như ao, hồ, đầm lầy hoặc khu công nghiệp, cần phải suy nghĩ và tìm cách vượt qua chúng, ví dụ như rẽ góc vuông hoặc sử dụng các đường vòng để tránh các trở ngại. Một kỹ thuật quan trọng khác là sử dụng địa bàn khi không thể nhìn rõ các vật chuẩn, đặc biệt là vào ban đêm hoặc khi có sương mù.
Khi bị lạc, điều đầu tiên là phải giữ bình tĩnh. Em có thể quay lại vị trí bắt đầu bị lạc hoặc xác định lại hướng đi từ điểm lạc. Nếu ở trong rừng, có thể sử dụng các yếu tố như sự phát triển của cây cối, Mặt Trời, gió hoặc dòng suối để xác định hướng đi. Vào ban đêm, có thể sử dụng Mặt Trăng hoặc sao để xác định phương hướng. Khi gặp phải tình huống khó khăn, việc giữ bình tĩnh và sử dụng các kỹ năng định hướng sẽ giúp em nhanh chóng tìm lại được lối đi đúng.
LUYỆN TẬP CH1: Khi xác định phương hướng dựa vào Mặt Trời và đồng hồ đeo tay, em có thể sử dụng phương pháp đơn giản là cắm một que nhỏ vuông góc với mặt đất, sau đó dùng đồng hồ để xác định phương hướng. Đoạn phân giác của góc giữa kim đồng hồ và số 12 sẽ cho biết hướng nam, còn hướng đối diện là bắc.
CH2: Để xác định sao Bắc Cực, em cần tìm chòm sao Đại Hùng tinh, sau đó vẽ một đường thẳng tưởng tượng qua hai ngôi sao sáng nhất trong chòm sao này. Sao Bắc Cực sẽ nằm ở điểm cuối của đường thẳng đó và sẽ chỉ ra hướng bắc.
CH3: Để thực hành xác định phương hướng dựa vào các yếu tố tự nhiên như rêu, cây cối hay động vật, em có thể quan sát và ghi chú sự phát triển của cây cối, như cây có tán lá phát triển tốt ở hướng nam và cây có vỏ xù xì ở hướng bắc. Rêu mọc nhiều ở phía bắc của các tảng đá hoặc công trình lâu năm cũng là một dấu hiệu quan trọng.
VẬN DỤNG CH: Học sinh có thể tự thực hành xác định phương hướng khi di chuyển từ nhà đến trường, ghi lại các vật chuẩn trên đường đi và các phương pháp sử dụng để xác định hướng đi cho mỗi chặng đường.
