Đông Nam Á từ nửa sau thế kỷ XVI đến thế kỷ XIX là giai đoạn quan trọng trong lịch sử khu vực này, chứng kiến những kiến trúc biến đổi sâu sắc về chính trị, xã hội, kinh tế và văn hóa hóa. Giai đoạn này đánh dấu sự thâm nhập của các cường quốc phương Tây, sự giao thoa giữa các nền văn hóa và sự phát triển của các quốc gia và vương quốc trong khu vực. Để phân tích sâu sắc về Đông Nam Á trong khoảng thời gian này, ta có thể chia thành các yếu tố nổi bật như sau: xâm lược và ảnh hưởng của các cường quốc phương Tây, các thay đổi trong các vương quốc, sự phát triển thương mại và các yếu tố xã hội, văn hóa.
Trong nửa sau thế kỷ XVI, khu vực Đông Nam Á bắt đầu có những sự thay đổi lớn khi các cường quốc phương Tây, đặc biệt là Bồ Đào Nha, Tây Ban Nha, Hà Lan và Anh, bắt đầu mở rộng ảnh hưởng của mình. Đầu tiên, các quốc gia này chỉ tìm kiếm thương mại, nhưng dần dần họ thiết lập các thuộc tính địa phương và tăng cường sự hiện diện quân sự để bảo vệ lợi ích của mình. Bồ Đào Nha là một trong những quốc gia phương Tây xuất hiện đầu tiên ở Đông Nam Á, họ thiết lập các cơ sở thương mại tại Malacca, một trong những cửa ngõ quan trọng của tuyến đường biển giữa Ấn Độ Dương và Thái Bình Dương . Tuy nhiên, hệ thống trị giá của Bồ Đào Nha chỉ tồn tại trong một thời gian ngắn, khi Hà Lan, với thế mạnh về hàng hải và thương mại, sử dụng Malacca vào năm 1641, biến thành một cường quốc ở Đông Nam Á.
Hà Lan không chỉ sử dụng Malacca mà còn mở rộng hiện diện ở các khu vực khác, đặc biệt là qua công việc thành lập Công ty Đông Ấn Hà Lan vào năm 1602. Công ty này kiểm soát Kiểm soát các gia vị thương mại và các tuyến đường biển quan trọng từ Moluccas đến Java, và thực hiện chính sách độc quyền trong việc buôn bán gia vị như tiêu, quế và đậu khấu. Điều này giúp Hà Lan trở thành một trong những đế chế thương mại mạnh nhất ở Đông Nam Á trong thế kỷ XVII và đầu thế kỷ XVIII.
Tương tự như Hà Lan, Anh cũng tăng dần hiện diện ở Đông Nam Á vào thế kỷ XVII. Ban đầu, Anh tập trung vào việc thiết lập các thương mại tại Ấn Độ và các khu vực ven biển phía nam, nhưng dần dần Anh cũng mở rộng ảnh hưởng tại Đông Nam Á, đặc biệt là qua việc thành lập Công ty Đông Ấn Anh vào năm 1600. Công ty này bắt đầu chiếm lĩnh các lĩnh vực như Penang, Singapore và Malacca vào đầu thế kỷ XIX. Sự xuất hiện của Anh và Hà Lan không chỉ tạo nên sự xung đột giữa các cường quốc phương Tây mà còn làm thay đổi cấu trúc chính trị và kinh tế của các vương quốc và quốc gia Đông Nam Á.
Song với sự phát triển của các đế chế phương Tây, các quốc gia trong khu vực Đông Nam Á cũng trải qua những thay đổi quan trọng. Một trong những sự kiện đáng chú ý ở thế kỷ XVI và XVII là sự suy yếu của các vương quốc lớn tại Đông Nam Á. Vương quốc Majapahit của người Java, từng là một đế chế hùng mạnh vào thế kỷ XIV và XV, đã suy tàn vào cuối thế kỷ XV dưới áp lực từ các thế lực bên ngoài và phân tranh nội bộ. Sau đó, một số vương quốc mới đã nổi lên, nhưng hầu hết đều chịu ảnh hưởng mạnh mẽ từ các quốc gia phương Tây.
Một trong những vương quốc đáng chú ý trong thời kỳ này là vương quốc Ayutthaya (Thái Lan), đã duy trì một sự ổn định đáng kể trong khu vực suốt thế kỷ XVI và XVII, mặc dù phải đối mặt với nhiều cuộc chiến Lược từ các quốc gia phương Tây và các vương quốc láng giềng như Myanmar. Vương quốc Ayutthaya cũng phát triển mạnh mẽ về mặt thương mại, trở thành trung tâm thương mại của khu vực. Tuy nhiên, vào cuối thế kỷ XVIII, Ayutthaya đã thiết bị quân đội Myanmar tấn công và hạ bệ, dẫn đến sự nổi lên của vương quốc Thonburi và sau đó là vương quốc Siam (Thái Lan) hiện đại.
Trong khi đó, tại các khu vực Đông Nam Á khác, các vương quốc như Đại Việt, Chăm Pa, và Campuchia cũng trải qua những biến động lớn trong giai đoạn này. Ở Đại Việt, các triều đại như Lê Trung Hưng và Nguyễn đã cố gắng đi bảo vệ lãnh thổ khỏi cuộc xâm lược của các cường quốc phương Tây và Trung Quốc. Vương quốc Chăm Pa tại miền Trung Việt Nam đã suy yếu dần dần dưới sự xâm lược của các triều đại Đại Việt, và vào thế kỷ XVII, người Chăm đã không còn giữ được quyền lực độc lập.
Đến thế kỷ XIX, sự xâm lược của phương Tây ngày càng mạnh mẽ hơn khi các đế quốc thực dân như Pháp, Anh và Hà Lan thực hiện các cuộc chinh phục, biến Đông Nam Á thành một vùng đất địa phương. Pháp, với tham vọng xây dựng một đế quốc thuộc địa ở Đông Nam Á, đã bắt đầu chiếm đóng các khu vực như Việt Nam, Campuchia và Lào. Các quốc gia như Việt Nam, đặc biệt là dưới triều đại nhà Nguyễn, đã phải đối mặt với sự xâm lược từ cả Pháp và Trung Quốc, khiến đất nước trở thành một địa chỉ của Pháp vào cuối thế kỷ XIX. Tương tự, Anh cũng tăng cường sự hiện diện ở khu vực, thiết lập các địa chỉ thuộc địa ở Myanmar, Malaysia và Singapore, trong khi Hà Lan tiếp tục kiểm soát Indonesia.
Ngoài ra, sự thay đổi về mặt chính trị, xã hội Đông Nam Á cũng có sự thay đổi mạnh mẽ trong giai đoạn này. Thương mại trở thành động lực chính của nền kinh tế, với việc làm của các quốc gia Đông Nam Á trở thành một phần của mạng lưới giao thương toàn cầu. Hàng hóa hóa từ Đông Nam Á, đặc biệt là gia vị, gỗ, và hải sản, được xuất khẩu rộng rãi, trong khi các sản phẩm từ phương Tây như vải vũ, súng đạn và thuốc nam cũng được nhập khẩu vào khu vực. Phát triển kinh tế thương mại phát triển, nhưng đồng thời, sự lệ thuộc vào các cường quốc phương Tây cũng làm suy yếu nền kinh tế tự chủ của các quốc gia trong khu vực.
Về mặt văn hóa, giai đoạn này cũng chứng minh sự kiến trúc giữa các nền văn hóa phương Tây và Đông Nam Á. Sự xuất hiện của các tôn giáo như Thiên Chúa giáo và Hồi giáo, cùng với ảnh hưởng của văn hóa phương Tây, đã làm thay đổi bộ mặt xã hội Đông Nam Á. Nhiều ngôi chùa và đền thờ đặc biệt ở các quốc gia như Philippines, Việt Nam và Indonesia đã trở thành nơi truyền bá những giá trị văn hóa và tôn giáo mới.
Tóm tắt lại, Đông Nam Á từ nửa sau thế kỷ XVI đến thế kỷ XIX là một giai đoạn đầy biến động và thay đổi. Sự xâm lược và ảnh hưởng của các cường quốc phương Tây đã làm thay đổi toàn bộ cấu trúc chính trị, kinh tế và xã hội của khu vực. Tuy nhiên, trong bối cảnh đó, các quốc gia Đông Nam Á vẫn duy trì được bản văn hóa và có những dấu ấn đặc biệt trong lịch sử thế giới. Giai đoạn này không chỉ rõ sự thay đổi ánh sáng của Đông Nam Á mà vẫn là một phần quan trọng trong tiến trình toàn cầu hóa trong lịch sử nhân loại.
Trong nửa sau thế kỷ XVI, khu vực Đông Nam Á bắt đầu có những sự thay đổi lớn khi các cường quốc phương Tây, đặc biệt là Bồ Đào Nha, Tây Ban Nha, Hà Lan và Anh, bắt đầu mở rộng ảnh hưởng của mình. Đầu tiên, các quốc gia này chỉ tìm kiếm thương mại, nhưng dần dần họ thiết lập các thuộc tính địa phương và tăng cường sự hiện diện quân sự để bảo vệ lợi ích của mình. Bồ Đào Nha là một trong những quốc gia phương Tây xuất hiện đầu tiên ở Đông Nam Á, họ thiết lập các cơ sở thương mại tại Malacca, một trong những cửa ngõ quan trọng của tuyến đường biển giữa Ấn Độ Dương và Thái Bình Dương . Tuy nhiên, hệ thống trị giá của Bồ Đào Nha chỉ tồn tại trong một thời gian ngắn, khi Hà Lan, với thế mạnh về hàng hải và thương mại, sử dụng Malacca vào năm 1641, biến thành một cường quốc ở Đông Nam Á.
Hà Lan không chỉ sử dụng Malacca mà còn mở rộng hiện diện ở các khu vực khác, đặc biệt là qua công việc thành lập Công ty Đông Ấn Hà Lan vào năm 1602. Công ty này kiểm soát Kiểm soát các gia vị thương mại và các tuyến đường biển quan trọng từ Moluccas đến Java, và thực hiện chính sách độc quyền trong việc buôn bán gia vị như tiêu, quế và đậu khấu. Điều này giúp Hà Lan trở thành một trong những đế chế thương mại mạnh nhất ở Đông Nam Á trong thế kỷ XVII và đầu thế kỷ XVIII.