Cuối thời nguyên thủy, khi con người đã tiến tiến từ những thời kỳ săn bắn bắn yêu và sống du mục sang các hình thức cư trú cố định và sản xuất nông nghiệp, nền kinh tế - xã hội cũng trải nghiệm qua những chuyển biến lớn lao. Những thay đổi này không chỉ đơn thuần là chuyển giao về mặt công nghệ mà còn là sự thay đổi sâu sắc trong mối quan hệ xã hội, trong công việc lao động và trong cách thức tổ chức đời sống cộng đồng. Chuyển đổi về kinh tế và xã hội cuối cùng của nguyên thủy có thể được nhìn nhận qua nhiều khía cạnh khác nhau, bao gồm sự phát triển của nông nghiệp, sự xuất hiện của công cụ lao động mới, sự chuyển mình trong cấu trúc xã hội hội và vai trò của cộng đồng.
Trước đây, nền kinh tế thời nguyên thủy chủ yếu dựa vào săn bắn, hái ngọc, và sau đó là chăn nuôi du mục. Tuy nhiên, vào cuối thời điểm này, với sự phát triển ổn định của các công cụ sản xuất và môi trường sống, nền kinh tế tăng dần chuyển sang nền nông nghiệp. Sự xuất hiện của trồng trọt đã tạo ra một bước quan trọng, khi con người không còn phải phụ thuộc vào săn bắn hay yêu mà có thể tự cung cấp. Nền nông nghiệp, đặc biệt là trồng lúa mạch và ngũ cốc, đã giúp người xưa có thể tạo ra nguồn thực phẩm ổn định và dồi dào hơn. Cùng với đó, sự phát triển của công cụ lao động như cuốc, xẻng, nơm, và các công cụ dùng đá đã giúp cải thiện năng lực lao động, qua đó cung cấp quá trình sản xuất nông nghiệp và làm tăng nền kinh tế te của cộng đồng.
Bên cạnh sự chuyển đổi trong phương thức sản xuất sản phẩm, xã hội cũng được chứng minh là có sự thay đổi về cách thức tổ chức. Khi người chuyển từ cuộc sống sang mục xây dựng các khu định cư cố định, các công thức tổ chức xã hội bắt đầu xuất hiện. Cộng đồng nông nghiệp đã tạo ra các nhóm dân cư đông đúc và các khu vực định cư tập trung, nơi các gia đình không chỉ làm nông mà còn bắt đầu hình thành những mối quan hệ gắn kết hơn. Sự ra đời của các làng, mường, hay các tộc đã tạo nên sự phân chia lao động trong xã hội. Các cá nhân trong cộng đồng không chỉ làm các công việc chung mà bắt đầu chia sẻ công việc và cách trò chơi một cách rõ ràng hơn, như các thợ thủ công chuyên làm đồ vật, các thợ rèn làm công cụ, hay những người quản lý kho lúa. Cùng với đó, xuất hiện sự phân chia giai cấp, khi một số người có khả năng sở hữu đất đai hoặc tài sản đã tạo ra nên một sự phân hóa giàu nghèo.
Sự chuyển biến về kinh tế - xã hội cũng có thể được biết rõ ở các yếu tố văn hóa và ngưỡng tín hiệu. Cuối thời nguyên thủy, sự xuất hiện của các tôn giáo tôn giáo thần linh, thần nông và các vị trí khác không chỉ phản ánh những quan niệm về thế giới siêu nhiên liệu mà còn cho thấy sự cần thiết của công việc duy trì trật tự xã hội và môi trường sống. Những nghi lễ cúng tế, lễ hội nông nghiệp hay các nghi lễ tôn giáo thờ thần linh đã trở thành một phần không thể thiếu trong đời sống tinh thần của con người thời kỳ này. Các cộng đồng nông nghiệp đã hình thành những nghi thức cầu mong mùa bội thu, có thể tạo nên sự kết nối giữa con người và thiên nhiên.
Bên cạnh đó, việc phát triển các công cụ sản xuất và hình thức lao động chuyên môn đã tăng dần đến sự phân chia công việc trong cộng đồng. Những người chuyên trồng săn, săn bắn, hay làm nghề thủ công đã bắt đầu có sự giao lưu với các nhóm khác nhau, tạo nên mối mối quan hệ giao thương sơ khai. Các trao đổi hàng hóa, dù còn rất đơn giản, nhưng cũng đã bắt đầu xuất hiện, tạo ra tiền đề cho nền kinh tế thị trường ở tương lai. Quá trình này đã dẫn đến việc hình thành các mạng trao đổi và khai báo thương mại giữa các cộng đồng, giữa các khu vực khác nhau, thậm chí giữa các quốc gia. Điều này không chỉ hợp tác với sự phát triển kinh tế mà còn cung cấp sự tiếp cận với các sản phẩm văn hóa, nghệ thuật từ các khu vực khác.
Cuối cùng, sự phát triển của nền nông nghiệp vẫn tạo ra các yếu tố ổn định về lâu dài cho sự phát triển dân số. Khi nguồn thực phẩm trở nên dồi dào hơn, cộng đồng nông nghiệp không chỉ có khả năng tự duy trì cuộc sống mà còn có thể phát triển dân số, dẫn đến sự gia tăng về số lượng thành viên trong cộng đồng. Điều này đã tạo ra một nguồn lực lao động dồi dào và sẵn sàng cho những thay đổi tiếp theo trong xã hội, từ sự hình thành các thành phố đến các tổ chức công việc có tính chuyên môn cao hơn.
Kết luận, chuyển biến về kinh tế và xã hội cuối cùng nguyên thủy không chỉ là chuyển từ nền kinh tế săn bắn yêu sang nền nông nghiệp, mà còn là sự thay đổi sâu sắc trong cách thức tổ chức chức năng cộng đồng đồng, trong quan hệ xã hội và trong tư duy văn hóa của con người. Những biến thể chuyển đổi này đã tạo nền tảng cho sự phát triển của các nền văn bản sau này, đánh dấu bước chuyển quan trọng của mình trong lịch sử của con người.
Trước đây, nền kinh tế thời nguyên thủy chủ yếu dựa vào săn bắn, hái ngọc, và sau đó là chăn nuôi du mục. Tuy nhiên, vào cuối thời điểm này, với sự phát triển ổn định của các công cụ sản xuất và môi trường sống, nền kinh tế tăng dần chuyển sang nền nông nghiệp. Sự xuất hiện của trồng trọt đã tạo ra một bước quan trọng, khi con người không còn phải phụ thuộc vào săn bắn hay yêu mà có thể tự cung cấp. Nền nông nghiệp, đặc biệt là trồng lúa mạch và ngũ cốc, đã giúp người xưa có thể tạo ra nguồn thực phẩm ổn định và dồi dào hơn. Cùng với đó, sự phát triển của công cụ lao động như cuốc, xẻng, nơm, và các công cụ dùng đá đã giúp cải thiện năng lực lao động, qua đó cung cấp quá trình sản xuất nông nghiệp và làm tăng nền kinh tế te của cộng đồng.
Bên cạnh sự chuyển đổi trong phương thức sản xuất sản phẩm, xã hội cũng được chứng minh là có sự thay đổi về cách thức tổ chức. Khi người chuyển từ cuộc sống sang mục xây dựng các khu định cư cố định, các công thức tổ chức xã hội bắt đầu xuất hiện. Cộng đồng nông nghiệp đã tạo ra các nhóm dân cư đông đúc và các khu vực định cư tập trung, nơi các gia đình không chỉ làm nông mà còn bắt đầu hình thành những mối quan hệ gắn kết hơn. Sự ra đời của các làng, mường, hay các tộc đã tạo nên sự phân chia lao động trong xã hội. Các cá nhân trong cộng đồng không chỉ làm các công việc chung mà bắt đầu chia sẻ công việc và cách trò chơi một cách rõ ràng hơn, như các thợ thủ công chuyên làm đồ vật, các thợ rèn làm công cụ, hay những người quản lý kho lúa. Cùng với đó, xuất hiện sự phân chia giai cấp, khi một số người có khả năng sở hữu đất đai hoặc tài sản đã tạo ra nên một sự phân hóa giàu nghèo.