Chương 5: Kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và các quan hệ lợi ích kinh tế ở Việt Nam
Kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa là một mô hình kinh tế độc đáo của Việt Nam, kết hợp giữa các yếu tố thị trường tự do và sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản trong việc điều chỉnh các hoạt động kinh tế, đảm bảo mục tiêu phát triển xã hội công bằng, dân chủ và văn minh. Mô hình này xuất phát từ một quá trình chuyển đổi từ nền kinh tế kế hoạch hoá tập trung sang nền kinh tế thị trường với sự tham gia của nhiều thành phần kinh tế, trong đó có các doanh nghiệp nhà nước, tư nhân, và các thành phần kinh tế tư bản.
Kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa không đơn giản chỉ là sự kết hợp giữa các yếu tố của nền kinh tế thị trường với chủ nghĩa xã hội mà còn là một quá trình phát triển dài lâu, nhằm xây dựng một hệ thống kinh tế vững mạnh, có khả năng tự điều chỉnh và phát triển bền vững, nhưng vẫn giữ vững được vai trò lãnh đạo của Đảng Cộng sản trong việc đảm bảo công bằng xã hội và bảo vệ quyền lợi của các tầng lớp nhân dân, nhất là các đối tượng yếu thế trong xã hội. Điều này phản ánh quan điểm của Đảng Cộng sản Việt Nam trong việc phát triển nền kinh tế theo hướng lấy con người làm trung tâm, coi trọng sự phát triển bền vững và bảo vệ môi trường.
Một trong những đặc điểm quan trọng của kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam chính là việc sử dụng các công cụ của thị trường như cung cầu, cạnh tranh, giá cả, nhưng đồng thời vẫn duy trì sự can thiệp của Nhà nước trong việc điều tiết các lĩnh vực chiến lược và đảm bảo sự phát triển cân đối giữa các ngành, các vùng miền. Điều này giúp hạn chế các hiện tượng tiêu cực có thể xảy ra trong nền kinh tế thị trường, như là tình trạng độc quyền, phân hoá giàu nghèo, và các vấn đề xã hội khác. Sự can thiệp này không phải chỉ thông qua các chính sách kinh tế, mà còn qua các hoạt động của các tổ chức chính trị, các phong trào xã hội và các mô hình hợp tác xã trong nền kinh tế.
Các quan hệ lợi ích kinh tế trong kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam
Khi chuyển sang kinh tế thị trường, một trong những vấn đề quan trọng mà Việt Nam phải đối mặt là sự hình thành và phát triển của các quan hệ lợi ích kinh tế trong xã hội. Những quan hệ này thể hiện trong các mối quan hệ giữa các thành phần kinh tế, giữa Nhà nước và doanh nghiệp, giữa các doanh nghiệp với nhau, và giữa người lao động với người sử dụng lao động. Các quan hệ lợi ích này không chỉ là những mối quan hệ đơn thuần mà còn phản ánh sự phân bố nguồn lực và quyền lực trong nền kinh tế.
Trước hết, trong nền kinh tế thị trường, các quan hệ lợi ích kinh tế giữa Nhà nước và doanh nghiệp thể hiện qua việc Nhà nước thực hiện các chính sách vĩ mô nhằm khuyến khích phát triển sản xuất, đầu tư, và tiêu dùng, đồng thời kiểm soát các yếu tố như giá cả, lãi suất, tỷ giá hối đoái nhằm duy trì sự ổn định và phát triển bền vững của nền kinh tế. Nhà nước cũng thông qua các chính sách thuế, tín dụng, và các công cụ khác để đảm bảo sự phân phối lại của cải trong xã hội, giúp giảm bớt các bất bình đẳng và tạo ra cơ hội cho các thành phần kinh tế yếu thế phát triển. Tuy nhiên, điều này cũng đặt ra yêu cầu phải tạo ra một môi trường pháp lý minh bạch và công bằng để các doanh nghiệp có thể hoạt động hiệu quả và đóng góp vào sự phát triển chung của xã hội.
Thứ hai, mối quan hệ giữa các thành phần kinh tế trong nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam là sự phân công lao động và hợp tác trong sản xuất, trao đổi và tiêu dùng. Các doanh nghiệp nhà nước, doanh nghiệp tư nhân, và các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài đều tham gia vào quá trình tạo ra giá trị thặng dư, nhưng vai trò của từng thành phần trong nền kinh tế có sự khác biệt. Doanh nghiệp nhà nước, với sự hỗ trợ của Nhà nước, có thể tập trung vào các lĩnh vực chiến lược, quan trọng cho sự phát triển của đất nước, trong khi doanh nghiệp tư nhân và doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài chủ yếu tham gia vào các lĩnh vực sản xuất hàng tiêu dùng, công nghiệp nhẹ và dịch vụ.
Thứ ba, các quan hệ lợi ích kinh tế giữa người lao động và người sử dụng lao động trong nền kinh tế thị trường cũng có những đặc điểm riêng biệt. Người lao động trong nền kinh tế thị trường được đảm bảo quyền lợi về lương, chế độ đãi ngộ, và môi trường làm việc, nhưng cũng phải đối mặt với sự cạnh tranh khốc liệt về việc làm và điều kiện làm việc. Ngược lại, người sử dụng lao động cần đảm bảo được lợi ích tối đa từ nguồn lực lao động nhưng cũng phải đối mặt với các yêu cầu về cải thiện điều kiện làm việc và đáp ứng các chính sách của Nhà nước. Sự phát triển của các tổ chức công đoàn và các phong trào bảo vệ quyền lợi người lao động là một phần quan trọng trong việc điều tiết các quan hệ lợi ích giữa các bên trong nền kinh tế.
Tác động của các quan hệ lợi ích đến phát triển kinh tế xã hội
Các quan hệ lợi ích kinh tế không chỉ có tác động trực tiếp đến sự phát triển của nền kinh tế mà còn có ảnh hưởng đến các yếu tố xã hội, như công bằng xã hội, sự phân phối lại của cải, và ổn định chính trị. Khi các lợi ích kinh tế được phân phối một cách công bằng và hợp lý, nền kinh tế sẽ phát triển bền vững và xã hội sẽ đạt được sự ổn định lâu dài. Tuy nhiên, nếu sự phân phối lợi ích không công bằng, các mâu thuẫn xã hội sẽ gia tăng, và điều này có thể dẫn đến các vấn đề xã hội nghiêm trọng, như phân hoá giàu nghèo, bất bình đẳng, và xung đột giữa các nhóm lợi ích trong xã hội.
Chính vì vậy, Nhà nước cần phải có những chính sách hợp lý để điều chỉnh các quan hệ lợi ích trong nền kinh tế, đảm bảo sự phát triển đồng đều và công bằng giữa các thành phần trong xã hội. Các chính sách này bao gồm việc điều chỉnh thu nhập, hỗ trợ phát triển các vùng nghèo, nâng cao đời sống cho người lao động và các nhóm yếu thế, đồng thời khuyến khích phát triển các doanh nghiệp trong các ngành công nghiệp mũi nhọn, thúc đẩy nghiên cứu và sáng tạo để nâng cao năng suất lao động và chất lượng sản phẩm.
Kết luận
Mô hình kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam không chỉ mang lại những cơ hội lớn cho sự phát triển kinh tế mà còn đặt ra những thách thức đối với việc điều chỉnh và quản lý các quan hệ lợi ích trong nền kinh tế. Để đảm bảo sự phát triển bền vững và công bằng, Nhà nước cần tiếp tục phát triển các công cụ chính sách hiệu quả, tăng cường vai trò của các tổ chức xã hội và các phong trào nhân dân trong việc bảo vệ quyền lợi của các tầng lớp nhân dân, đồng thời khuyến khích các doanh nghiệp hoạt động hiệu quả và đóng góp vào sự phát triển chung của xã hội.
